نویسنده: نسرین شجاعی
بروزرسانی: ۹ شهریور ۱۴۰۱
یکی از ماهیان جالب در میان صدها نوع ماهی در دنیا، ماهی مرکب است که البته با اینکه به‌عنوان ماهی شناخته می‌شود، در اصل نوعی از نرم‌تنان است. در این مقاله به‌اختصار به بیان مهمترین ویژگی‌های ماهی مرکب می‌پردازیم که حتماً برای شما هم جالب خواهد بود.
ویژگی‌های ظاهری ماهی مرکب
این نرم‌تن دارای ۸ بازو، چشمان درشت، ۲ شاخک و بدنی باریک و بلند است که شباهت‌های فراوانی با اختاپوس دارد. شاخک‌های آن‌ها بلندتر از بازوهایشان است و دارای ساختارهای ویژه‌ای است که برای گرفتن طعمه از آن‌ها استفاده می‌کند. به همین دلیل ازنظر ظاهری کمی ترسناک است.
ماهی مرکب از بیرون پوسته سخت ندارد به همین دلیل بیشتر جزء نرم‌تنان محسوب می‌شود که در اقیانوس‌های سراسر جهان در اعماق مختلف یافت می‌شود. بیش از ٣٠٠ گونه مختلف ماهی مرکب وجود دارد.
بسته به گونه، ماهی مرکب را می‌توان در آب‌های گرمسیری تا دریاهای سرد یافت. ماهی مرکب بیشتر وقت خود را به شنا به‌صورت آزادانه در آب می‌گذراند و گاهی اوقات برای غذا در کف اقیانوس موج‌سواری می‌کند.
اکثر ماهی‌های مرکب حدود ۶۰ سانتی‌متر طول دارند. ماهی مرکب غول‌پیکر بزرگ‌ترین گونه ماهی مرکب است و حتی می‌تواند به طول یک اتوبوس مدرسه باشد. این نوع ماهی به‌عنوان بزرگ‌ترین بی‌مهره روی زمین در نظر گرفته می‌شود. ماهی‌های مرکب معمولاً در آب‌های عمیق زندگی می‌کنند که یافتن آن‌ها را سخت‌تر می‌کند. بخصوص ماهیان غول‌پیکر مرکب در مناطق بسیار عمیق به شنا می‌پردازند که صید کردن آن‌ها نیز کار آسانی نیست.
طبقه‌بندی ماهی مرکب
این نرم‌تنان مانند ماهی آبشش دارد، اما ماهی نیست. آن‌ها همچنین معمولاً با اختاپوس اشتباه گرفته می‌شوند. ماهی مرکب به‌عنوان سفالوپود طبقه‌بندی می‌شود که در یونانی به معنای “پا گرم” است. سفالوپودها به‌عنوان اعضای خاصی از شاخه نرم‌تنان با ویژگی‌هایی مانند شاخک‌های بزرگ اطراف دهان، سر و چشم‌های بزرگ و منقار تیز تعریف می‌شوند.
این نرم‌تن در یکی از متنوع‌ترین گروه‌های موجودات روی زمین قرار می‌گیرد. شاخه نرم‌تنان دومین گروه بزرگ جانوری است که بیش از ١٠٠٠٠٠ گونه دارد. جانوران این شاخه شامل حلزون، اختاپوس، صدف، گوش‌ماهی و کیتون هستند. همه نرم‌تنان دارای بدن نرم با ناحیه سر و پا هستند. برخی از نرم‌تنان مانند حلزون‌ها یا صدف‌ها توسط یک اسکلت بیرونی سخت (اسکلت بیرونی بدن) پوشیده شده‌اند. موجودات موجود در شاخه نرم‌تنان مانند ماهی مرکب نقش مهمی در اکوسیستم ایفا می‌کنند و در سراسر جهان در مناطق خشکی و آبی یافت می‌شوند.
ماهی مرکب عضوی از کلاس Cephalopoda در میان نرم‌تنان است که دارای حدود ٨٠٠ گونه مختلف ازجمله اختاپوس، ماهی مرکب، کاتل ماهی و ناتیلوئیدها است. سفالوپودها به‌عنوان پیچیده‌ترین کلاس رفتاری در شاخه نرم‌تنان در نظر گرفته می‌شوند. آن‌ها دارای مغزی پیچیده و سر معمولاً بزرگ هستند که در یک پا ادغام می‌شود. سر توسط بازوها و شاخک‌ها احاطه شده است. همه موجودات موجود در این طبقه گوشت‌خوار هستند، به این معنی که از آبزیان دریاها و اقیانوس‌ها تغذیه می‌کنند.
ویژگی‌های منحصربه‌فرد این نرم‌تن
ماهیان مرکب دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند که آن‌ها را نسبت به سایر موجودات بستر دریا خاص کرده است. این نرم‌تن پوست نیمه شفافی دارد. کروماتوفورها در پوست این ماهی هستند که به آن امکان تغییر رنگ و ترکیب با محیط خود را می‌دهند. ماهی مرکب همچنین از توانایی خود در تغییر رنگ به‌عنوان مکانیزمی برای جذب جفت استفاده می‌کند.
برخی از ماهی‌های مرکب نیز از نور برای تغییر رنگ خود استفاده می‌کنند. مشاهده شده است که ماهی مرکب نر کارائیب از یک طرف قرمز (برای جذب ماده‌ها) و از طرف دیگر (برای دفع نرها) سفید می‌شود.
از دیگر ویژگی‌های مربوط به این نرم‌تنان این است که معمولاً به‌صورت گروهی سفر می‌کنند. همچنین ویژگی بسیار خاص آن این است که جوهر سیاه و مخاطی را از یک کیسه مخصوص به‌عنوان دفاعی برای فرار از طعمه می‌ریزد که در دنباله آن به رنگ سیاه در آب مانند جوهر پخش خواهد شد.
ماهی مرکب دارای سیستم عصبی و چشمانی بزرگ است که پیچیدگی آن به‌اندازه پیچیدگی چشم انسان است. مردمک چشم این ماهی بسته به‌شدت نور می‌تواند گشاد و منقبض شود. چشمان ماهی مرکب آن‌قدر قوی است که قادر به تشخیص تغییرات بسیار کوچک در نور است. آن‌ها با وجود داشتن چشم‌هایی تا این حد پیچیده، قادر به دیدن رنگ نیستند.
تغذیه ماهی مرکب چیست؟
ماهیان مرکب موجوداتی شکارچی و گوشت‌خوار هستند. آن‌ها در آب کمین می‌کنند و به دنبال ماهی‌های کوچک، خرچنگ‌ها و میگو می‌گردند تا به‌عنوان تغذیه استفاده کنند. ماهی مرکب از شاخک‌های پوشیده شده با ساختارهای مکنده خود برای گرفتن طعمه استفاده می‌کند. سپس طعمه وارد منقار کوچکی می‌شود که به‌عنوان دهان عمل می‌کند تا طعمه را بکشد و به قطعات کوچک خرد کند. در مرحله بعد زبان تیز این ماهی مانند آسیاب برای انتقال غذا به معده عمل می‌کند.
جالب است بدانید که این ماهی هر روز نیاز به تغذیه ندارد و یک روز در میان تغذیه می‌کند. ازآنجایی‌که ماهیان مرکب غذای زنده را ترجیح می‌دهند ممکن است فضای نگهداری خود را سریعاً کثیف کنند که باید به‌صورت منظم تمیز شود.
انواع ماهی مرکب
ماهی‌های مرکب دارای گونه‌های مختلفی هستند که مهمترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- سرپاور غول
- سرپاور قلاب‌دار
- سرپاور قلاب‌دست
- سرپاور آتشین
- سرپاور جواهر
- سرپاور درازباله
- سرپاور شانه‌بال
- سرپاور شیشه‌ای
- ماهی مرکب اروپایی
- سرپاور لوزی
- سرپاور پرنده
- ماهی مرکب ببری
- سرپاور علفی
- ماهی مرکب جهنمی
مهمترین زیستگاه این نرم‌تنان کجاست؟
بیشترین ماهی مرکب را می‌توان در خلیج‌فارس و دریای عمان یافت. این ماهی یکی از بهترین غذاهای دریایی است که خواص زیادی برای سلامت بدن دارد. به‌علاوه خواص دارویی دارد و در طب سنتی نیز استفاده می‌شود. با این‌حال دارای چربی بالایی است و برای همه شرایط سلامتی مفید نخواهد بود. فصل صید آن در بوشهر نیز از بهمن تا اردیبهشت می‌باشد.
شرایط نگهداری ماهی مرکب در آکواریوم
به دلیل شکل ظاهری این ماهی کمتر کسی آن را به‌عنوان یکی از ماهی‌های زیبا برای آکواریوم خود انتخاب می‌کند. بااین‌حال قطعاً بسیار خاص است و برخی افراد آن را دوست دارند و نگهداری از آن حتی در آکواریوم‌های خانگی نیز امکان‌پذیر است؛ اما در صورت تمایل به نگهداری باید نکات نگهداری از این ماهی را به‌طور کامل رعایت کنید تا یک ماهی مرکب شاد و سالم داشته باشید.
در هنگام خرید باید دقت کنید ماهی را از فروشگاهی خریداری کنید که اطلاعات کاملی نسبت به نوع نرم‌تن و نکات نگهداری آن داشته باشد. این ماهی به آب‌های شور عادت دارد. همچنین با توجه به نوع این نرم‌تن و مشاوره با فروشنده شما باید اندازه آکواریوم را تخمین بزنید؛ زیرا اندازه و طول عمر گونه‌های مختلف مرکب با هم متفاوت است. بهتر است در یک زمان تنها یک عدد از یک ماهی مرکب را نگهداری کنید؛ زیرا گونه‌های مختلف آن با ماهیان دیگر زیاد سازگار نیستند و بهتر است در آکواریوم مورد نظر هیچ‌گونه‌ای از ماهی نگهداری نشود.
همچنین باید به‌صورت منظم کیفیت آب آکواریوم را بررسی نمایید و مطمئن شوید ازنظر اکسیژن، نیترات و نمک می‌تواند یک محیط شبیه به اقیانوس یا دریا را که محل طبیعی زندگی ماهی مرکب است فراهم کند. توجه داشته باشید هرگونه تغییر شدید در آب آکواریومی که ماهی مرکب در آن قرار دارد می‌تواند منجر به مرگ سریع آن شود.
سطح اکسیژن آکواریوم خود را حداقل ۵/٢ میلی‌لیتر در لیتر، pH را حداقل ۵/٧ و میزان شوری را بین ٣٢ تا ٣٨ ppt در هر زمان نگه دارید. برای جابه‌جایی آب نیز کافی است از یک فیلتر زیر شن با سربرگ یا یک فیلتر قوطی استفاده نمایید.
نکته مهم دیگر این است که ماهی‌های مرکب بسیار باهوش هستند و ممکن است به دنبال راه فرار باشند؛ بنابراین حتماً روی آکواریوم را محکم ببندید تا ماهی بیرون نپرد. برای جلوگیری از باز شدن در مخزن از نوارچسب یا وزنه‌های غواصی با روکش پلاستیک نیز می‌توانید استفاده کنید. همچنین همه ورودی‌های فیلترهای تغذیه یا هر نوع تجهیزات آکواریومی که ممکن است ماهی مرکب خود را در داخل آن پنهان کند را کاملاً بپوشانید.
مهمترین خواص ماهی مرکب برای سلامتی چیست؟
این ماهی دارای مقادیر زیادی از ماده معدنی فسفر در گوشت خود بوده که برای بهبود عملکرد مغز بسیار مناسب است و در کمتر منابع غذایی یافت می‌شود. از طرفی برای بهبود برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های رحمی و کمردرد مفید است.
سخن آخر
ماهی مرکب از نرم‌تنان عجیب‌وغریبی است که تنها افرادی که به دنبال موجودات بسیار خاص هستند تمایل به نگهداری آن در آکواریوم خواهند داشت. بااین‌حال گوشت آن برای تغذیه بسیار مفید است و به‌عنوان یک غذای دریایی لذیذ محسوب می‌شود.
