نویسنده: مهدی درخشان
بروزرسانی: ۳ خرداد ۱۴۰۱
پرندگان شکاری را می‌توان جزو زیباترین پرندگان دانست که به طور طبیعی به زندگی خارج از گروه عادت دارند. عقاب یکی از بزرگ‌ترین گونه‌های پرندگان شکاری است که از لحاظ ظاهری نیز بسیار زیبا و چشم نواز است. این پرنده در فرهنگ‌های مختلف به عنوان نمادی از قدرت و جسارت شناخته می‌شود و لقب پادشاه پرندگان برای این پرنده به کار می‌رود.
عقاب در ایران باستان مظهر توانایی، پیروزی و چابکی بوده و در شاهنامه نیز بسیار به آن اشاره شده است. با ما در ادامه این مقاله همراه باشید تا ویژگی‌های ظاهری، زیستگاه، تغذیه و موارد مهم دیگر در مورد عقاب را مورد بررسی قرار دهیم.
مشخصات ظاهری عقاب
آناتومی و توانایی‌های بدنی این پرنده به گونه‌ای تکامل یافته که بیشترین بازدهی را برای پرواز با سرعت بالا و شکار به او بدهد. از نظر بدنی می‌توان میان عقاب و کرکس یا سنقره‌ها شباهت‌هایی مشاهده کرد.
این پرنده منقار بلند، خمیده و بسیار محکمی دارد که برای شکار طعمه‌هایشان بسیار کارآمد خواهد بود. سر این پرنده بر خلاف کرکس‌ها پوشیده از پر بوده و چشمانی به نسبت بزرگ دارد که قوه بینایی بی‌نظیری را برای عقاب به ارمغان می‌آورد.
پاهای این پرنده تقریباً بلند بوده و پنجه‌های بسیار نیرومندی دارد. پای عقاب در بیشتر گونه‌ها به رنگ زرد روشن خواهد بود. قدرت بینایی در این پرنده ۸ برابر بیشتر از قدرت بینایی انسان است. عموماً سن بلوغ در بین بیشتر گونه‌های عقاب، بین ۴ تا ۵ سال خواهد بود.
وزن این پرنده در گونه‌های مختلف بین ۴۵۰ گرم تا ۱۴ کیلوگرم خواهد بود. طول بال‌ها در این پرنده میتواند تا دو متر نیز افزایش داشته باشد.
زیستگاه
این پرنده به شدت روی محدوده قلمرو خود حساس است و در طول روز در مرزهای آن برای دفاع به پرواز در می‌آید. عقاب معمولاً در مناطق کوهستانی که مسیر سختی دارند لانه سازی می‌کند. مکان محبوب برای لانه سازی این پرنده در میان تعدادی درخت و در نقاط مرتفع بوده و از مکان‌هایی که انسان‌ها تردد می‌کنند یا در نزدیکی روستاها و شهرها خودداری می‌کند.
محدوده قلمرو این پرنده بسیار وسیع است و حدوداً به فضایی با وسعت ۷۵ کیلومتر مربع به عنوان قلمرو نیاز خواهند داشت. این پرنده هر سال از لانه سال پیشین خود استفاده می‌کنند و گاهاً به مرور زمان در اثر انباشته شدن فضولات، وزن این لانه تا ۵۰۰ کیلوگرم هم بالا می‌رود.
لانه این پرنده بسیار بزرگ و به گونه‌ای ساخته می‌شود که هم برای جفت نر و ماده و هم برای جوجه‌ها جای کافی داشته باشد. بزرگ‌ترین لانه عقابی که تاکنون شناسایی شده، ابعادی برابر با ۶.۱ متر عمق، ۲.۹ متر عرض و ۲۷۲۲ کیلوگرم وزن داشته است.
سازگاری خوب و قدرت شکار بالایی این پرنده، باعث شده تا تقریباً در تمام نقاط جهان و کشورهای مختلف شاهد لانه سازی آن‌ها باشیم.
تغذیه عقاب ها
بیشتر رژیم غذایی عقاب‌ها را پستانداردن کوچک تشکیل می‌دهند. حیواناتی مانند خرگوش، موش صحرایی یا سنجاب‌ها جز محبوب‌ترین طعمه‌های این پرنده هستند. در برخی شرایط که تعداد پستانداردن موجود در قلمرو کم باشد، عقاب‌ها پرندگان کوچک و متوسط جثه را نیز شکار می‌کنند.
با این وجود که این پرنده ترجیح می‌دهد که از جانوران زنده برای تغذیه استفاده کند، اما در صورت مشاهده و برخورد با لاشه باقی‌مانده از شکار حیوانی دیگر، از خوردن آن امتناع نمی‌کند. دیده شده که در بعضی موارد این کار موجب مسمویت و مرگ این پرنده نیز شده است.
قدرت بدنی و توانایی این پرنده در شکار، باعث شده تا در برخی موارد پستاندران بزرگ‌تر مانند آهو را نیز شکار کنند. البته شکار پستانداران بیشتر در هنگام مشاهده یک طعمه ضعیف یا آسیب دیده اتفاق می‌افتد. در شرایطی که طعمه شکار شده بیش از حد سنگین باشد، این پرنده آن را در محل تکه تکه کرده و می‌خورد، چرا که امکان حمل آن تا لانه را نخواهد داشت.
به طور کلی در رژیم غذایی این پرنده پروتئین خالص یا گوشت، نقش بسیار مهمی دارد و روزانه باید به مقدار کافی گوشت و چربی مصرف کند. برخی گونه‌های این پرنده به دلیل زندگی در محدوده رودخانه یا دریا، از ماهی‌ها هم به عنوان طعمه استفاده می‌کنند.
جفت گیری و طول عمر
عقاب‌ها به طور معمول زندگی تک همسری دارند و در تمام طول زندگی خود ترجیح می‌دهند با یک عقاب نر یا ماده جفت‌گیری کنند. عموماً این پرنده در بازه سنی ۴ تا ۵ سالگی به بلوغ می‌رسند و با انتخاب جفت خود در اولین گام به انتخاب محل ساخت لانه می‌پردازند. در بعضی گونه‌ها ممکن است سن بلوغ تا ۷ سال هم بالا برود.
فصل تولید مثل برای این پرنده ما بین اسفند ماه تا مرداد ماه است و در این بازه عقاب ماده میتواند تا ۴ تخم نیز بگذارد. این تعداد تخم عموماً غیر معمول است و در شرایطی اتفاق می‌افتد که تغذیه و لانه‌ای که در اختیار پرنده است، شرایط بسیار خوبی داشته باشد. در حالت عادی که بیشتر دیده می‌شود، جفت ماده نهایتاً ۲ تخم می‌گذارد.
با این وجود که جفت نر نیز گاهی بر روی تخم‌ها می‌خوابد، اما این کار بر عهده عقاب ماده خواهد بود. جفت ماده بیشتر بر روی تخم‌ها می‌خوابد و عقاب نر به محافظت از لانه و فرآهم کردن تغذیه خواهد پرداخت.
طول عمر این پرنده به نسبت زیاد است و میتواند در شرایط خوب تا ۳۰ سال هم به طور عادی زندگی کند. اما عوامل زیادی وجود دارند که جان این پرنده را تهدید می‌کنند. عوامل محیطی، مسمویت، شکار شدن یا بیماری‌ها رایج در میان عقاب‌ها را می‌توان مهمترین مواردی دانست که سبب کوتاه شدن طول عمر این پرنده می‌شوند.
نحوی پرواز و شکار
فاصله بین دو سر بال در این پرنده باعث شده تا عقاب‌ها بتوانند قدرت مانور، تغییر مسیر، چرخش ناگهانی و سرعت بالایی داشته باشند. در حالت عادی پرواز، سرعت این پرنده به ۵۰ کیلومتر در ساعت خواهد رسید. در محیط‌هایی که پوشش گیاهی متراکمی دارند یا تعداد زیاد درخت در کنار هم وجود دارند، این پرنده در ارتفاع بالا پرواز می‌کند و کمتر به سطح زمین نزدیک می‌شود.
قدرت بالای این پرنده در هنگام شکار طعمه‌های مختلف در واقع اصلی‌ترین مشخصه در مورد آن است. عقاب‌ها طعمه خود را از فواصل بسیار دور شناسایی می‌کنند و با زیر نظر گرفتن آن در زمان مناسب و مکانی که امکان مانور داشته باشند، اقدام به حمله می‌کنند.
همان‌طور که اشاره کردیم، عمده رژیم غذایی این پرنده را پستاندران متوسط و کوچک جثه تشکیل می‌دهند و تنها قادرند پرندگان را در حالی که ساکن هستند شکار کنند. در واقع عقاب به دلیل وزن بالایی که دارد، امکان شکار پرندگان در حال پرواز را نخواهد داشت.
یکی از عادت‌های این پرنده پس از شکار، کندن سر طعمه خود است. این کار باعث می‌شود تا در کوتاه‌ترین زمان طعمه از پای در بیایید.
عقاب پرنده ای با ابهت و زیبا
تفاوت‌های زیادی میان پرندگان شکاریی همچون عقاب و دیگر گونه‌های پرندگان وجود دارد. این خانواده از پرندگان خوی وحشی و شکاری دارند و به زندگی در اسارت عادت نمی‌کنند. هر چند که بسیار دیده می‌شود که جوجه‌های این پرنده و دیگر پرندگان شکاری در شرایط نامناسب نگهداری و فروخته می‌شوند.
نگهداری از این پرنده به هر شرایطی در منزل شخصی و یا هر جایی خارج از محیط اصلی زندگیش، غیر قانونی اعلام شده و مجازات‌های سنگینی به دنبال خواهد داشت. بهترین کار در هنگام مشاهده یک عقاب آسیب دیده یا جوجه عقاب این است که هر چه سریع‌تر به محیط‌بانان خبر دهید یا پرنده را به نزدیک‌ترین دامپزشکی در دسترس انتقال دهید.
