نویسنده: مهران دهقان
بروزرسانی: ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۱
لک لک‌ها پرندگانی بزرگ، زیبا و دوست‌داشتنی هستند که با آغاز فصل سرما به سوی استوا مهاجرت می‌کنند و با نزدیک شدن بهار به خانه باز می‌گردند. این پرندگان هنگامی که در آغاز فصل سرما و در دسته‌های بسیار بزرگ، سفر دوردستی را آغاز می‌کنند، از روی شهرها، روستاها، دشت‌ها و بیابان‌ها عبور می‌کنند و مناظری بس بدیع و جالب را در آسمان رقم می‌زنند که بسیار تماشایی است.
کودکان وقتی دسته‌ای از این مهاجران سخت‌جان را در آسمان تماشا می‌کنند، برای مدت زمان زیادی مات و مبهوت به آنها خیره می‌شوند و از دیدن پرواز دسته‌جمعی و گروهی آنها لذت می‌برند. در این مقاله قصد داریم تا شما را با اطلاعات بیشتری درباره این پرنده زیبا آشنا کنیم تا قدری از کنجکاوی شما درباره آنها برطرف شود. با ما همراه باشید.
شکل ظاهری لک لک ها
لک‌لک‌ها پرندگانی با جثه‌ی تنومند، ظاهری آرام و دل‌نشین هستند که پاهای دراز و نوک‌های بلند آنها بیش از هر چیز دیگری توجه انسان را به خود جلب می‌کنند. این پرندگان به خانواده‌ای به نام Ciconiidae تعلق دارند و راسته Ciconiiformes را تشکیل می‌دهند.
اندازه‌ی لک‌لک‌ها از ۷۵ تا ۱۵۲ سانتی‌متر قد و از ۱٫۳ تا ۹ کیلوگرم وزن، متغیر است. این پرندگان از نظر شکل ظاهری همانند پرنده بوتیمار شبیه به حواصیل‌ها (مرغ ماهی‌خوار) با پاها و گردن‌های بلند هستند اما وزن آنها از حواصیل‌ها بیشتر است.
تفاوت جنس نر و ماده لک لک ها
بین پرنده نر و ماده تفاوت چندانی وجود ندارد اما در برخی از گونه‌ها (مانند لک لک‌های saddle billed) مشاهده می‌شود که اندازه جنس نر معمولاً حدود ۱۵ درصد از جنس ماده بزرگتر است اما تقریباً تفاوتی در ظاهر ندارند. البته در برخی از گونه‌ها تفاوت در رنگ عنبیه مشاهده می‌شود.
طبقه‌بندی و گونه های مختلف لک لک‌ها
در زیست‌شناسی، طبقه‌بندی گروه‌های موجودات زیستی بر اساس ویژگی‌های مشترک انجام می‌شود. طبقه‌بندی فعلی موجودات براساس سیستم گیاه‌شناس سوئدی، کارل لینه به نام طبقه‌بندی Linnaean انجام می‌گیرد. او برای موجودات از دو سیستم (Linnaean taxonomy) برای طبقه‌بندی و (binominal nomenclature) برای نامگذاری استفاده می‌کند.
با پیشرفت در تئوری، داده‌ها و فناوری تحلیلی سیستماتیک بیولوژیکی، سیستم لینه به یک سیستم طبقه‌بندی بیولوژیکی مدرن تبدیل شده است که هدف آن انعکاس روابط تکاملی بین موجودات زنده و منقرض شده است. لک‌لک‌ها نیز به گونه‌های مختلفی طبقه‌بندی می‌شوند که گونه‌های اصلی عبارتند از:
- Anastomus
- Ciconia
- Ephippiorhynchus
- Jabiru
- Leptoptilos
- Mycteria
لک‌لک‌های مناطق گرمسیری از تنوع بیشتری برخوردار هستند و گونه‌هایی که در آب و هوای معتدل زندگی می‌کنند اکثراً برای فرار از سرمای شدید زمستان مهاجرت می‌کنند. آنها از نظر نیازهای زیستگاهی نسبتاً متنوع هستند.
برخی از گونه‌ها، به‌ویژه Mycteria «لک‌لک‌های چوبی» و Anastomus openbills، به شدت به آب و طعمه آبزی وابسته هستند، اما بسیاری از گونه‌های دیگر به این نوع زیستگاه وابستگی زیادی ندارند، هرچند که اغلب از آن استفاده می‌کنند.
زیستگاه و محل زندگی لک لک‌ها
بیشتر گونه‌های بومی لک‌لک‌ها از اروپا می‌آیند و تنها یک گونه – لک‌لک‌های چوبی (wood stork) در ایالات متحده دیده می‌شود. آنها زیستگاه هایی مانند تالاب ها و مرداب ها را ترجیح می‌دهند تا بتوانند به آسانی به آب و غذای مورد علاقه خود دسترسی داشته باشند. لک‌لک‌ها در بسیاری از مناطق زندگی می‌کنند و تمایل دارند در زیستگاه‌های نزدیک به هم زندگی کنند. بسیاری از گونه‌ها مهاجر هستند.
صدها هزار لک‌لک در سراسر جهان یافت می‌شود که عمدتاً تا پایان فصل تولید مثل در اروپا ساکن هستند. حتی با وجود ۱۹ گونه مختلف، شناسایی این پرندگان به دلیل پرهای سفید، سیاه و خاکستری و همچنین نوک و پاهای بلندشان بسیار آسان است.
این پرندگان دوست‌داشتنی در پاییز و زمستان به سمت استوا مهاجرت می‌کنند اما در تابستان می‌توان آنها را مشاهده کرد که بر فراز ساختمان‌ها یا درختان تنومند لانه‌های عظیم خود را می‌سازند. آنها پس از سپری شدن سردترین ماه‌های زمستان، همراه با شروع بهار باز می‌گردند.
غذای مورد علاقه‌ی لک‌لک‌ها
لک‌لک‌ها گوشت‌خوار بوده و شکارچیانی زبردست هستند که بیشتر از قورباغه، ماهی، حشرات، کرم خاکی، پرندگان کوچک و پستانداران کوچک تغذیه می‌کنند. نحوه‌ی شکار ماهی این پرندگان بسیار ساده اما جالب است.
منقارهای برخی از گونه‌های لک‌لک‌ها برای شکار در آبهای سطحی و کم عمق تکامل یافته‌اند. این پرندگان برای شکار ماهی از یک فن بسیار جالب و هوشمندانه استفاده می‌کنند. این پرنده که ظاهراً صبر و حوصله زیادی نیز دارد، برای شکار ماهی، در آبهای کم عمق منقار خود را در زیر آب فرو می‌برد و باز می‌کند و به انتظار می‌ماند.
هرگاه یک ماهی بدشانس بخواهد از فضای داخل منقار بالا و پایین این پرنده عبور کند، او با سرعتی شگفت انگیز و کمتر از ۲۵ میلی ثانیه و قبل از آن که ماهی نگون‌بخت موفق به فرار شود، منقار خود را می‌بندد.
نکته جالب توجه این است که این پرنده با وجود این که ماهی را نمی‌بیند این کار را انجام می‌دهد. علت آن این است که لک‌لک با استفاده از حسگرهای داخل دهان خود حضور ماهی را تشخیص داده و در کسری از ثانیه قربانی را که هنوز نمی‌داند چه بلایی قرار است سرش بیاید، روانه حلقوم خود می‌کند!
لانه سازی لک لک‌ها
لک‌لک‌های ماده در فصل تولید مثل، یک بار در سال لانه‌های بزرگ خود را می‌سازند که به طور معمول در تابستان انجام می‌شود. لانه این پرندگان برای قرار دادن تخم‌های بزرگ (که تقریباً ۸ سانتی‌متر قطر و در حدود ۲۰۰ گرم وزن دارند)، حدود ۱ تا ۲ متر عمق و همچنین بین ۸۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر عرض دارد.
از آنجایی که این پرندگان بسیار پهن هستند، لانه آنها پس از این که ساخته شود، بین ۶۰ تا ۲۵۰ کیلوگرم وزن دارد. برای ساخت لانه هر دو عضو جفت با همدیگر همکاری می‌کنند. هنگامی که زوج لک‌لک لانه خود را ترک یا مهاجرت می‌کنند، پرندگان دیگر مانند گنجشک‌ها و سارهای معمولی از آن استفاده می‌کنند.
منقار، سلاح بسیار خطرناک لک‌لک‌ها برای قربانیان
منقار لک‌لک‌ها بزرگ و در برخی از گونه‌ها بسیار بزرگ است و بین جنس‌های نر و ماده نیز به طور قابل توجهی تفاوت مشاهده می‌شود. شکل منقار گونه‌های مختلف این پرندگان عظیم‌الجثه با نوع رژیم غذایی که استفاده می‌کنند رابطه مستقیم دارد.
منقارهای بزرگ لک‌لک‌های سیکونیا (Ciconia) کمترین تغییر را داشته‌اند، اما لک‌لک‌های Ephippiorhynchus و jabiru دارای منقارهای بزرگتر، عظیم‌تر و کمی واژگون هستند. این‌ها برای شکار ماهی در آبهای کم عمق تکامل یافته‌اند.
لک‌لک‌های مارابو باز هم منقارهای بزرگتری دارند که بسیار عظیم هستند و همچون دو تیغه‌ی کمکی به یاری این لک‌لک‌ها می‌شتایند. مارابو از این منقارها برای تغذیه از لاشه مردار و دفاع در برابر سایر لاشخورها و همچنین برای گرفتن طعمه های دیگر استفاده می‌کنند.
منقارها بزرگ با منحنی‌های بلند لک‌لک‌های Mycteria دارای نقاط حساسی هستند که به آنها اجازه می‌دهد در شرایط آب و هوایی ابری یا فضای‌های کم نور، بتوانند فقط با لمس با منقار طعمه را تشخیص دهند.
تخصصی‌ترین منقارها به لک‌لک‌های گونه‌ی Anastomus تعلق دارد. همانطور که از نام این پرنده پیداست، وقتی منقار آن بسته می‌شود، وسط منقار باز می‌ماند. منقار عجیب و شگفت‌انگیز این پرنده برای شکار طعمه تکامل یافته است که با آن به آسانی می‌تواند حلزون‌های آبزی را شکار کند.
چند واقعیت جالب در مورد لک‌لک‌ها
- منقار زدن یک روش مهم ارتباطی در لانه است.
- در حال حاضر ۱۹ گونه زنده لک‌لک در طبیعت یافت می‌شود.
- طول عمر لک‌لک‌ها گاه به بیش از ۳۰ سال می‌رسد.
- بزرگ‌ترین گونه‌ی این پرنده لک‌لک ماربو (marabou stork) نام دارد که وزن آن گاه به ۱۰ کیلوگرم می‌رسد و طول دو بال آن نیز به ۳۶۰ سانتی‌متر بالغ می‌شود.
- کوچک‌ترین نوع لک‌لک نیز hamerkop (همرکاپ = سرچکشی) نامیده شده که تنها حدود ۶۰۰ گرم وزن دارد.
- گفته شده که لک‌لک‌ها لال هستند و نمی‌توانند هیچ صدایی را تولید کنند، اما تحقیقات بعدی نشان داد که این موضوع درست نیست.
سخن پایانی
لک لک‌ها پرندگانی زیبا و دوست‌داشتنی هستند که از گذشته تاکنون داستان‌های زیادی درباره آنها بر سر زبان‌ها بوده و حتی به صورت کتاب چاپ و منتشر شده‌اند؛ مانند افسانه‌های ازوپ (قرن ششم پیش از میلاد)، کشاورز و لک لک و روباه و لک لک.
این پرندگان زیبا در چرخه زندگی خود همانند حشره‌های دوست داشتنی کفشدوزک، با شکار حشرات موذی در باغ‌ها و مزارع کشاورزی به زندگی انسان‌ها کمک‌های فراوانی می‌کنند، اما زندگی صنعتی ما به زیستگاه‌های این پرندگان نیز رحم نکرده و متأسفانه نسل این پرندگان نیز رو به انقراض پیش می‌رود.
