نویسنده: ستاره احمدی
بروزرسانی: ۲۴ بهمن ۱۴۰۲
هر سال با آمدن فصل بهار و چند روزی مانده به سال نو، همه به فکر خرید ست هفت سین و بساط برپایی آن هستیم تا باری دیگر آیینی که از کودکی در ذهن و قلب‌مان نقش بسته را به جا بیاوریم؛ اما آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که رسم برپایی هفت سین از کجا آمده است؟
تاریخچه این سفره مربوط به چه دوره‌ای است؟ جالب است بدانید که با مطالعه دوران صفوی، اشاره‌ای کم‌رنگ به این سفره به چشم می‌خورد؛ اما بعد از آن دیگر حتی در قرن نوزدهم هم اشاره‌ای به این آیین نشده و این نشان‌دهنده آن است که این فرهنگ، جوان و نوظهور بوده و از قدمت زیادی بهره‌مند نیست.
با توجه به شواهد دیده شده در تاریخ، با وجود اینکه اجزای این سفره، ریشه در اعتقادات و فرهنگ باستانی ایران دارد؛ اما تا قرن بیستم، خبری از سبک و سیاق امروزی، هفت سینی که با «س» شروع شود و خرید ست هفت سین نبوده است.
هفت سین، هفت شین، هفت چین یا هفت میم
طبق مطالعات صورت گرفته بر تاریخ ایران، تاریخچه این رسم تا حدی مبهم بوده و پیشینه‌ای با قدمت بالا برای این آیین به چشم نمی‌خورد. گویا هفت شین، هفت میم و هفت چین کهن‌تر از آن هستند و با گذر زمان، دستخوش تغییرات شده و تنها هفت سین از آن‌ها باقی مانده است.
شما می‌توانید زیباترین ظروف هفت سین را از فروشگاه صنایع دستی شیراز حافظ به آدرس www.shiraz-hafez.com تهیه کنید.
هفت شین
تاریخ این‌گونه نشان می‌دهد که قبل از اینکه هفت سین، بر سر سفره‌های ایرانی جای گیرد، هفت شین مهمان سفره نوروز بوده است.
اجزای این سفره زیبا هم شامل: شمع، شیرینی، شهد (عسل)، شمشاد، شاخه نبات و شراب بوده است. بعد از ورود اسلام به ایران، وجود شراب در میان سفره و دیگر اجزای آن، مخالف احکام دین بود؛ از این رو آن را حذف کرده و سرکه را جایگزین کردند. این جایگزینی سرآغاز تبدیل هفت شین به هفت سین و مجالی برای خرید ست هفت سین بود.
از سویی دیگر دو لغت شهد و شراب واژگانی عربی هستند که در ایران باستان جایی نداشتند و اگر بنا بود این دو عنصر را نیز بر سر سفره نوروز بگذارند، باید نام پارسی آن‌ها را برمی‌گزیدند که معادل پارسی واژه «شراب»، «می» بوده است که این موضوع حاکی از آن است که نمی‌توان از وجود سفره هفت شین در تاریخ هم مطمئن بود.
هفت چین
اعتقاد بعضی از مردم این است که در زمان‌های گذشته، سفره عید هفت چین بوده است؛ آن‌ها می‌گویند که در ایران پیش از اسلام، هخامنشیان روی هفت ظرف چینی غذا می‌گذاشتند، البته ناگفته نماند که این فرضیه تاریخی خیلی پذیرفته نیست؛ زیرا نام «چینی» که به یک نوع ظرف گفته می‌شود، به معنی ظرفی است که از کشور چین آمده باشد.
در صورتی که در زمان هخامنشیان خبری از تجارت میان ایران و چین، به چشم نمی‌خورد. به هر حال امروزه جدیدترین ست هفت سین، جایگزین هفت چین شده است.
هفت میم
برخی شواهد هم، خبر از سفره هفت میم می‌دهند؛ آن‌ها می‌گویند در ایران باستان برای تحویل سال، این سفره برپا می‌شد و اجزای تشکیل‌دهنده آن هم مرغ، ماهی، ماست، مویز و … بوده‌اند.
لازم به ذکر است که امروزه در بوشهر، این سفره زیبا را نیز کنار سفره عید برپا می‌کنند.
تقدس عدد هفت در سفره هفت سین
لازم است بدانید که عدد هفت، هم در میان ایرانیان باستان و هم در میان ساکنان امروز این سرزمین از قداست خاصی برخوردار است و در بیشتر فرهنگ‌ها و ملل مختلف دیگر نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. قداست این عدد در آیین باستان برگرفته از آیین مهر یا میتراست، از آن جهت که آن را «امرداد» به معنای جاودانگی و سرزندگی می‌نامیدند. از این رو، امروزه هفت نماد، عناصر مختلف را برگزیده و هر سال با خرید جدیدترین ست هفت سین و قرار دادن آن‌ها، سفره نوروز را بر پا می‌دارند.
ناگفته نماند که برخی‌ها می‌گویند این سفره نمادی از هفت دانه گیاهی است که در زمان ایرانیان باستان با آن سبزه عید را تهیه می‌کردند.
این هفت دانه عبارتند از جو، گندم، ماش، عدس، ارزن، لوبیا و نخود، پیشینیان ما ۱۰ روز قبل از تحویل سال، از این هفت دانه، سبزه پرورانده و بر سر در خانه‌ها می‌گذاشتند.
هر یک از آن‌ها که پربارتر و سبز‌تر می‌شد، آن را نشانی از پر محصولی آن دانه می‌دانستند؛ به همین دلیل این عدد همیشه نشانی از فال نیک و خوش‌یمنی بوده است.
شما می‌توانید مصداق این تقدس و جایگاه ویژه عدد ۷ را در نشانه‌هایی چون: هفت سال دوران کودکی، رنگین‌کمان هفت‌رنگ، هفت خوان رستم در شاهنامه، هفت اقلیم، هفت روز هفته و … مشاهده کنید. امروزه هم انتخاب ست سفره هفت سین در راستای برکت همین عدد است.
رسم اشتباه گذاشتن ماهی قرمز بر سر سفره عید
لازم است بدانید که وجود ماهی قرمز بر سر سفره عید هیچ ریشه‌ای در تاریخ و فرهنگ ایرانیان نداشته و یکی از رسومات چین است که وارد فرهنگ ما شده است، در واقع حدود ۸۰ سال پیش که تجارت ایران با چین در زمینه چای شروع شد، ماهی‌های قرمز نیز راه ایران را در پیش گرفته و خود را به ساحل کشور رساندند.
ماهی قرمز در حقیقت نماد عید چینی‌هاست که امروزه به یکی از نماد‌های سفره‌های ایرانی تبدیل شده است.
هفت سینی زیبا طبق آیین ایرانی
همه ما می‌دانیم که سفره عید بهانه‌ای است تا به هوای آن، بعد از یک سال دغدغه، کار و تلاش، دور هم جمع شده و از حضور صمیمی خانواده لذت ببریم.
ساعاتی مانده به تحویل سال، دور سفره زیبایی که با عشق چیده‌ایم، بنشینیم و به اجزای اصیل آن نگاه کنیم و با خود مرور کنیم که هر یک از این هفت عنصر چه فلسفه زیبایی داشته و نماد چه چیزی است.
