نویسنده: نوید اسحاقیان
بروزرسانی: ۸ آذر ۱۴۰۰
ستاره | سرویس مذهبی _ چه تفاوت‌هایی در میان مذهب سنی و تشیع وجود دارد؟ مذهب سُنی (اهل سنت) و مذهب تشیع، دو شاخه از مهمترین مذاهب دین اسلام هستند که همواره پیروان بسیاری داشته‌اند. با وجود شباهت‌ها و نقاط اشتراک بسیار زیادی که میان این دو مذهب وجود دارد، تفاوت‌های بنیادینی نیز در میان آن‌ها دیده می‌شود که ریشه در تاریخ هزار و پانصد ساله اسلام و تفکری اسلامی دارد. در این مقاله، قصد معرفی مذهب سنی و تشیع و بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های آن دو را داریم.
دین اسلام
حدود هزار و پانصد سال پیش، پیامبری در شبه‌قاره عربستان ظهور کرد و تبلیغ دین اسلام را به عنوان آخرین دین الهی آغاز کرد. حضرت محمد (ص) در ابتدای تبلیغ خود، یاران چندانی نداشت، ولی رفته‌رفته با خواست خداوند مهربان و نزول معجزه آسمانی خود (قرآن)، دین اسلام را به چارگوشه سرزمین عربستان صادر کرده و پایه‌های دینی را مستحکم کرد که نفوذ سیاسی‌اش تا هفت قرن بعد (تا پایان حکومت عباسیان) و نفوذ فکری عقیدتی‌اش تا به امروز ادامه داشته است.
اولین جرقه‌های تشیع و سنی‌گرایی
چنانکه گفته شد، در آغاز امر پیامبر (ص) یارانی زیادی نداشت، ولی با گسترش دین اسلام از شهری به شهر دیگر و با تشکیل حکومت اسلامی در مدینه، پیروان دین اسلام بیشتر و بیشتر شدند؛ تا جایی‌که پس از فوت پیامبر (ص) جامعه‌ای بزرگ از مسلمانان در سرزمین عربستان وجود داشتند. مسئله‌ای که پس از فوت پیامبر در میان امت‌اش مطرح شد و زمینه‌ساز ایجاد شاخه‌ها و مذاهب متفاوت شد، جانشینی پیامبر (ص) بود.
مذهب سنی (اهل سنت)
گروهی از مسلمانان پس از فوت پیامبر، اعتقاد داشتند که پیامبر هیچ جانشینی برای خود تعیین نکرده‌است و مسلمانان پس از پیامبر، باید شورایی تشکیل دهند و با رای آن شورا، جانشینی برای پیامبر تعیین کنند. این گروه اولین پیروان مذهب سنی هستند که امروزه یکی از شاخه‌های دین اسلام محسوب می‌شود. به پیروان این مذهب، “اهل سنت” می‌گویند. این مذهب از نظر فقهی به چهار زیرشاخه و از نظر کلامی به چهار زیرشاخه دیگر تقسیم می‌شود. مذاهب فقهی اهل سنت به ترتیب زیر است:
- حنفی؛
- مالکی؛
- شافعی؛
- حنبلی.
مذهب تشیع
گروهی دیگر از مسلمانان زمان پیامبر، با توجه به سه دلیل استدلال می‌کردند که پیامبر حاکم پس از خود را انتخاب کرده و زمام حکومت باید به حاکمی برسد که پیامبر، شخصا، آن را به امت خود معرفی کرده‌است. این گروه از مسلمانان، اولین شیعیان تاریخ هستند و شخصی که این گروه از مسلمانان از او حمایت می‌کردند، حضرت علی، داماد پیامبر است. شیعیان به سه گروه عمده تقسیم می‌شوند
- شیعیان دوازده‌امامی
- شیعیان زیدی
- شیعیان اسماعیلی
تفاوت‌های مذهب تشیع و اهل سنت
تفاوت‌های بسیاری در میان این دو مذهب وجود دارد که در این قسمت قصد بررسی آن‌ها را داریم، اما پیش از آنکه به سراغ تبیین این تفاوت‌ها برویم باید به این مسئله اشاره کنیم که اهل سنت و شیعیان شباهت‌های بسیاری نیز با یک‌دیگر دارند و بیان کردن تفاوت‌های این دو مذهب بدون بررسی شباهت‌ها، کاری به دور از انصاف است. در شرایط حاضر، بسیار شایسته‌است که پیروان این دو مذهب تفاوت‌های موجود را کنار بگذارند و عوامل وحدت‌بخش را که در میانشان وجود دارد را بیش از پیش ارج بدارند تا بسترساز تعامل بهتر کشور‌های شیعه و سنی بایک‌دیگر شوند. برجسته‌ترین تفاوت‌های مذهب تشیع و سنی به شرح زیر است:
۱. اختلاف نظر در مسئله امامت
مهمترین تفاوت شیعه و سنی بایک‌دیگر، مسئله امامت است. چنانکه گفته شد، شیعیان پس از رحلت پیامبر، چهار استدلال برای جانشینی پیامبر مطرح می‌کردند:
- حدیث منزلت
پیامبر در این حدیث، مقام حضرت علی را در کنار خود، مثل مقام هارون نسبت به حضرت موسی می‌داند.
- حدیث ثقلین
پیامبر گرامی اسلام، در این حدیث بیان می‌کنند که پس از رحلتشان، دو چیز را در میان امت به امانت خواهند گذاشت، قرآن و عترت. منظور از عترت، اهل بیت ایشان است که شامل امام علی هم می‌شود.
- حادثه غدیر خم
پیامبر پس از حج، در مکانی به نام غدیر خم، امام علی (ع) را به عنوان جانشین خود مطرح کردند و از امت خود خواستند که از امام علی پیروی کنند.
- آیه ولایت
معروف است که امام علی در مسجد درحال نماز خواندن بودند و گدایی در همان هنگام وارد مسجد شد و امام علی در حین رکوع، انگشتر خود را به آن گدا بخشیدند. پس از این اتفاق، آیه‌ای نازل می‌شود که نوید حکومت بر مسلمانان را به کسی (یا کسانی) می‌دهد که در حین رکوع، زکات می‌دهند.
با توجه به این چهار استدلال، شیعیان امام علی (ع) را جانشین برحق پیامبر می‌دانستند و معتقد بودند که پس از امام علی نیز حاکم بعدی باید از خانواده امام علی مشخص شود و مقام حکومت به این خاندان اختصاص داده‌شود. شیعیان از همان سالهای ابتدایی اسلام، امامت را یکی از اصول دین می‌دانستند و امام را نه تنها جانشین سیاسی، بلکه جانشین معنوی و روحانی پیامبر نیز می‌دانستند. درحالی‌که اهل سنت، امامت را یکی از فروع دین می‌دانند و معتقد هستند که دلایل شیعیان برای جانشینی امام علی کافی نیست و پیامبر در هیچ‌کجا، بصورت صددرصدی جانشین خود را علی (ع) قرار نداده است، پس خلیفه بعدی باید با نظر عمومی مردم مشخص شود.
۲. اختلاف‌نظر در اصول دین
یکی دیگر از تفاوت‌های میان شیعه و سنی، اختلاف‌نظرشان در مبانی کلی دین است که با اصطلاح اصول دین شناخته می‌شود. در مذهب تشیع، اصول دین پنج مورد است:
- توحید؛
- معاد؛
- امامت؛
- نبوت؛
- عدل.
اما در مذهب سنی، امامت و عدل جزو اصول دین محسوب نمی‌شوند. البته ناگفته نماند که این اختلاف‌نظر که در ساحت اصول دین قرار دارد، در اصل به اختلاف‌نظر در میان معتزله و اشاعره برمی‌گردد که شیعیان مانند معتزله به عدل جایگاه خاصی می‌دهند، ولی اهل سنت مانند اشعریان، عدل را جزو اصول دین نمی‌دانند.
۳. اختلاف نظر در مباحث کلامی
شیعیان و اهل سنت، در مباحث کلامی نیز اختلافاتی دارند. به طور مثال شیعیان صفات ذاتی خداوند را جزو ذاتش می‌دانند، درحالی‌که اهل سنت، صفات خداوند را به ذات او نسبت نمی‌دهند.
۴. اختلاف‌نظر درباره عصمت ائمه
شیعیان معتقد هستند که پیامبران و امامان هیچ گناهی مرتکب نشده‌اند و این اشخاص دارای نوعی عصمت الهی هستند، ولی اهل سنت اعتقاد دارند که پیامبران پیش از نائل شدن به درجه نبوت، گناهانی داشته اند و معتقد به عصمت این گروه نیستند.
۵. اختلاف‌نظر در مسائل فقهی
فقه و مسائل مربوط به آن، در مذهب اهل سنت و تشیع، تا حدودی متفاوت است. تفاوت‌های فقهی، به مسائلی نظیر، احکام نماز، وضو، احکام مربوط به ازدواج و مسائلی از این دست برمی‌گردد. از جمله اختلافاتی که در فقه این دو مذهب وجود دارد، اختلاف در خواندن نماز‌های یومیه به شمار می‌آید. البته تعداد رکعت‌ها و کلیت نماز‌های یومیه میان اهل سنت و تشیع یکسان است، ولی برخی تفاوت‌های جزیی در این میان وجود دارد. سه مثال در اختلاف شیعه و سنی در نماز به این شرح است:
- برادران اهل سنت معمولا نماز ظهر و عصر را با فاصله زمانی خاصی می‌خوانند، درحالی که شیعیان نماز عصر را معمولا پس از نماز ظهر بجامی‌آورند؛
- از نظر مذهب تشیع، “آمین‌گفتن” در نماز حرام است و نماز را باطل می‌کند، ولی هر چهار مذهب فقهی اهل سنت این عمل را مستحب می‌دانند؛
- از نظر تشیع، گذاشتن دست روی هم، در ناحیه شکم باعث باطل‌شدن نماز می‌شود، ولی اهل سنت این عمل را مستحب می‌دانند.
۶. اختلاف‌نظر در فروع دین
در میان این دو مذهب، اختلافاتی در فروع دین نیز وجود دارد. بطور مثال امامت که یکی از اصول دین اسلام محسوب می‌شود، در نزد اهل سنت، جزو فروع دین است. همچنین در مذهب تشیع مواردی نظیر خمس، امر به معروف، نهی از منکر، تبری و تولی جزو فروع دین هستند، درحالی‌که در مذهب سنی، این موارد جزو فروع دین قرار نمی‌گیرند.
۷. اختلاف‌نظر در جهاد
جهاد یکی از مباحثی است که تفاوت معنایی زیادی در مذهب تشیع و اهل سنت دارد. این اصطلاح دینی در مذهب تشیع شامل دو معنا می‌شود:
- جهاد با نفس: مطابق با کلام پیامبر گرامی اسلام، جهاد اکبر، جهاد با نفس است و شیعیان نیز یکی از معانی و مصادق جهاد را، جهاد با نفس می‌دانند
- جهاد با دشمنان.
شباهت‌های مذهب تشیع با سنی
این دو مذهب، در بسیاری از مسائل دینی اشتراک‌نظر دارند. اشتراکات تا حدی زیاد است که این دو مذهب در کنار یک‌دیگر جزو یک دین محسوب می‌شوند، ولی با برای نمونه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- اعتقاد به توحید، نبوت و معاد به عنوان اصول دین؛
- اعتقاد به قرآن، شخص پیامبر و احادیث مربوط به او؛
- اعتقاد به کعبه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین عناصر وحدت‌بخش و خانه مادی خداوند؛
- اعتقاد به وجوب نماز، زکات و سایر فروع دین (بجز مورادی که در فصل اختلاف‌نظر در فروع دین مطرح شد.)؛
- اعتقاد به حرام‌بودن قمار، شراب، دروغ و غیبت.
تفاوت قرآن اهل سنت و شیعیان
قرآن که بزرگ‌ترین عامل وحدت‌بخش در میان مسلمانان جهان است، متن مشابهی در مذهب تشیع و مذهب سنی دارد و اگر هم اختلافی در این خصوص میان این دو مذهب باشد، مربوط به قرائت‌های چهارده‌گانه از قرآن است و تفاوتی جدی نیست.
ازدواج شیعه و سنی
شیعیان و اهل سنت، هر دو مسلمان و پیرو یک دین هستند، ولی چنانکه بررسی شد، در برخی از مسائل دینی اختلاف‌نظر‌هایی دارند، حال بااین وجود آیا ازدواج شیعیان با برادران اهل سنت از نظر مراجع محترم تقلید جایز است؟ هر یک از مراجع تقلید در این‌باره نظر بخصوصی دارند:
۱. نظر آیت‌الله فاضل‌لنکرانی
- ازدواج بانوی شیعه با مرد سنی مکروه است.
- ازدواج مرد شیعه با بانوی سنی جایز است.
۲. نظر آیت‌الله سیستانی
- ازدواج با اهل کتاب صحیح نیست.
- ازدواج با اهل سنت اشکالی ندارد، البته به شرط اینکه خوف انحراف فکری و تغییر مذهب از شیعه به سنی بعد از ازدواج وجود نداشته باشد.
۳. نظر آیت‌الله مکارم شیرازی
- ازدواج مردان شیعه با بانوان اهل سنت، اشکالی ندارد.
- ازدواج بانوان شیعه با مردان اهل سنت با در نظر گرفتن خطر انحراف دینی، اشکال دارد.
نظر آیت‌الله خامنه‌ای
- ازدواج بانوی شیعه با مرد سنی، اگر نگرانی تغییر مذهب نداشته‌باشد، اشکالی ندارد.
سخن آخر
در ابتدای بحث، به معرفی دی ناسلام و نحوه شکل‌گیری دو مذهب شیعه و سنی پرداختیم و سعی کردیم که عوامل بسترساز سیاسی‌تاریخی را بصورت خلاصه معرفی کنیم، در ادامه بحث، به معرفی مهمترین تفاوت‌های میان این دو مذهب پرداختیم، مورادی نظیر: معاد، امامت، برخی اصول و فروع دین و تفاوت در برخی موارد فقهی جزو تفاوت‌ها بودند؛ و در پایان، برخی از شباهت‌های شیعه و سنی و شرایط ازدواج پیروان این دو مذهب با یک‌دیگر را تبیین کردیم. در پایان برای درک بهتر مهمترین تفاوت میان شیعه و سنی که مسئله امامت است، پیشنهاد می‌کنیم با شان نزول آیه ولایت از نظر شیعه و سنی آشنا شوید. شما می‌توانید از طریق قسمت “ارسال نظر” نظرات خود را درباره این مقاله با ما و دیگر مخاطبان ستاره به اشتراک بگذارید.
