آشنایی با حروف ناخوانا در قرآن و قواعد آن

حروف ناخوانا حروفی هستند که نوشته می شوند اما در هنگام تلفظ خوانده نمی‌شوند. نمونه‌ی این حروف را در کلمات نوشته شده در میان آیات قرآن کریم هم داریم. مبحث حروف ناخوانا و قواعد آن از جمله موضوعاتی است که در کتاب قرآن پایه هفتم هم عنوان شده‌است. برای آشنایی کامل با حروف ناخوانا در قرآن و قواعد آن تا انتهای این مطلب با ما همراه شوید.

معرفی حروف ناخوانا در قرآن و قواعد آن

هر زبانی رسم‌الخط ویژه‌‌ای دارد که در برخی از آن‌ها حروفی وجود داشته که هنگام تلفظ آن کلمه، خوانده نمی‌شوند. به عنوان مثال در زبان فارسی در زمان خواندن کلماتی مانند «خواندن»، «خواهش» و «خواهر» حرف «و» که به آن «واو معدوله» هم گفته شده، تلفظ نمی‌شود. به همین ترتیب در زبان عربی هم برخی کلمات حروفی داشته که در زمان خواندن، تلفظ نمی‌شوند. آیات کتاب قرآن هم به زبان عربی بوده و در نتیجه از قواعد حروف ناخوانا مستثنی نیست. چهار حرف «و، ا، ل، ی» در رسم‌الخط عربی و در کلمات قرآن ناخوانا بوده که هر کدام قواعد خاصی در زمان تلفظ داشته که در ادامه بررسی می‌کنیم.

حروف همیشه ناخوانا در قرآن

۱. پایه و کرسی همزه:

در بعضی از کلمه‌های قرآن حرف همزه (ء) به تنهایی نوشته می‌شود. مانند: جاء.

اما در کلماتی هم می‌بینیم که حرف همزه یکی از سه حروف «و، ا، ی» را به عنوان پایه و کرسی خود داشته که در زمان خواندن، تلفظ نشده و فقظ همزه (ء) خوانده می‌شود.

مثال: تِؤْتِی، یُهَئْ لَکُمْ، مُؤْجَّلًا

نکته: در هنگام نوشتن این حروف ناخوانا اگر همزه حرف کسره هم داشته‌باشد، کسره در زیر حرف پایه نوشته می‌شود.

مثال: لَئِنْ، اَللَّؤْلُوِ

۲. پایه و کرسی الف مدی:

در بعضی از کلمه‌های عربی بر روی دو حرف «و، ی» یک الف کوچک (الف مقصوره) قرار گرفته که در این شرایط این دو حروف پایه خوانده نشده و الف مقصوره خوانده می‌شود.

مثال: یَتَزَکَّی ⇐ یَتَزَکَّا      فُرَادَی ⇐ فُرَادَا

۳. الف جمع: 

زمانی که در انتهای کلماتی که «واو» جمع نوشته شده، «الف» هم نوشته شود، آن الف خوانده نشده و ناخوانا است. به این الف، «الف جمع یا الف فارقه» می‌گویند.

مثال: کَفَرُواْ، أتَوْاْ

نکته: در قرآن‌هایی با رسم‌الخط عثمان طه برای نشان دادن ناخوانا بودن الف جمع، یک حرف «°» بر روی حرف الف می‌گذارند.

۴. واو مدی:

در کتاب قرآن شش کلمه نوشته شده که دارای «واو مدی» بوده و این حرف در این کلمات ناخوانا است.

أُولَآءِ، اُوْلیِ، أُوْلئِکَ، أُوْلَاتِ، أُوْلُوا، سَأُوْرِیکُمْ

۵. حروف ناخوانا در کلمه‌های بی‌قاعده

در تعدادی از کلمات بی‌قاعده در قرآن کریم دو حرف «الف، ی» نوشته شده که ناخوانا هستند.

مثال: مِاْئَهً، اَفَأِیْنْ، لِشَاْیْءٍ

حروف گاهی ناخوانا در قرآن

۱. همزه وصل در میان کلام

کلماتی که حرف اول آن‌ها ساکن بوده برای سادگی در تلفظ، از یک حرف «الف» کمک گرفته و به همراه آن نوشته می‌شود. این الف خوانده نمی‌شود.

مثال: رَبِّ اجعَل، وَ اضرب

۲. حروف مدی پیش از همزه وصل

حروف مدی شامل ضمه کشیده، فتحه کشیده و کسره کشیده هستند. هر کدام از این حروف هرگاه پیش از همزه وصل نوشته شوند، این حروف مدی کشیده به صداهای کوتاه تبدیل شده و معمولا خوانده نمی‌شوند.

مثال: ذِی الاوتاد، مَا القارعة، إذَا الأرضُ

۳. حروف «ا، ل» تعریف پیش از حروف شمسی

حروف قمری ۱۴ حرف است: ع، ج، ب، الف، ک، ه، خ، و، ف، ح، ق، غ، م، ی. باقی حروف در زبان عربی را حروف شمسی می‌گویند. زمانی که دو حرف «ا، ل» پیش از حروف شمسی نوشته شوند، «ل» تلفظ نمی‌شود.

مثال: إذا الشّمسُ، إذا السّماء، وَ الشَّفعِ

سخن پایانی

در سایت ستاره تلاش شده بسیاری از تمرین‌ها و پرسش‌های درس‌های پایه هفتم ابتدایی به خوبی آموزش داده شود. با گشتی در بخش محتوای کمک درسی می‌توانید از این مطالب استفاده کنید.