ستاره | سرویس علوم – معمولاً شکل نوزادان جانورانی که نر و مادهٔ آنها با هم فرق می‌کنند، یکسان است. مثلاً تشخیص مرغ یا خروس بودن جوجه‌ها دشوار است. ولی به مرور زمان تفاوت‌هایی در این دو گونه رخ داده و تشخیص آنها از یکدیگر ساده‌تر می‌شود.
چرا با افزایش سن تفاوت های ظاهری جانوران آشکار می شود؟
به طور کلی صفات اولیه در برخی از جانوران بین دو گروه نر و ماده یکسان بوده ولی به مرور زمان این صفات ثانویه است که باعث بروز تغییرات در ظاهر و اختلاف بین نر و ماده می‌شود. هورمونهایی که از طریق غده هیپوتالاموس ترشح می‌شوند آغاز کننده رشد و توسعه صفات جنسی ثانویه جنس‌های کلاسیک مذکر و مؤنث هستند. این صفات ثانویه در فرآیند زاد و ولد کاربردی ندارند، اما در اغلب گونه‌های دارای دو شکل جنسی قابل مشاهده هستند. صفات جنسی ثانویه شامل یال شیر مذکر، پرهای زینتی و روشن بسیاری از پرندگان و ماهی‌های مذکر می‌شود
هیپوتالاموس در اکثر پستانداران یافت می‌شود و خصوصیات متفاوتی در دو جنس مذکر و مؤنث دارد.
نکته: هیپوتالاموس، غده‌ای است در مغز، که دستگاه عصبی را با کمک غدهٔ هیپوفیز به دستگاه غدد درون‌ریز متصل می‌کند.
تغییرات ظاهری در گونه انسان
در هفته‌های نخستین رشد، جنین دختر و پسر از نظر اندامها بهم شبیه‌اند و از دو ماهگی به بعد، هورمون نر ترشح کرده و تفاوت‌ها آغاز می‌شود.
هورمونهای مردانه در انسان
هورمون ویژه جنس نر تستوسترون نام دارد که در سراسر عمر از بیضه‌ها ترشح می‌شود و در دوران بلوغ، میزان آن به سرعت فزونی می‌گیرد و باعث تمایزاتی با زن می‌شود.
- رشد سریع قد، بیضه‌ها، آلت، انزال، تمایل به جنس مخالف، روییدن مو در ناحیه شرمگاهی، سینه، زیر بغل و صورت، پهن شدن شانه‌ها، رشد ماهیچه‌ها و عضلات و بمی صدا از ترشح هورمونهای مردانه ناشی می‌شود.
- قدرت عضلانی زن و مرد نیز بدین علت، متفاوت است. تستوسترون اثر سازنده پرقدرتی در تولید پروتئین در سراسر بدن دارد، رشد بافتهای عضلانی را تحریک می‌کند و بر قدرت بدنی مرد می‌افزاید. توده عضلانی بدن مرد به طور متوسط ۵۰ درصد بیشتر از بدن زن است، از این رو مرد برای انجام کارهای سنگین توانایی بیشتری می‌یابد.
- تستوسترون از عوامل رسوب کلسیم در استخوانهاست و بر اندازه و استحکام آنها می‌افزاید، اینکه در مجموع استخوان‌های مرد نسبت به زن درشت‌تر و با قوام‌ترند، و لگن مرد شکل قیفی می‌یابد و برای تحمل بارهای سنگین آمادگی بیشتری دارد، از ترشح این هورمون ناشی می‌شود.
- تستوسترون حالات تهاجمی، رقابتی و پرخاشگری را برمی‌انگیزد، وجود این هورمون و نوسان آن گاه مردان را آن چنان خشمناک می‌سازد که ممکن است زندگی خود و دیگران را در خطر اندازند.
هورمونهای زنانه در انسان
استروژن را می‌توان از هورمونهای ویژه جنس زن دانست که در طول عادت ماهانه نوسان دارد و بیشترین میزان ترشح آن پیش از تخمگذاری است. استروژن در زندگی زن نقش اساسی و مهم دارد، بیش از ۳۰۰ بافت مختلف بدن زن برای آن گیره دارد و کمبود آن با تغییرات فیزیکی شدیدی همراه است.
- ترشح استروژن اندامهای زنانه را تشکیل می‌دهد و رحم، پستانها و اندامهای تناسلی خارجی زن پس از بلوغ بر اثر افزایش ترشح این هورمون رشد می‌کنند.
- لگن، پهن و عمق آن کم می‌شود، چربی زیر پوست افزایش می‌یابد، و میل به جنس مخالف پدید می‌آید.
- ترشح استروژن به رشد و تکامل غدد آندومتر (لایه داخلی رحم) می‌انجامد که دیواره رحم را برای پذیرش جنین آماده می‌کند و شیردادن طبیعی با مصرف آن متوقف می‌شود.
بیشتر بخوانید: مواد غذایی حاویاستروژن کدامند؟
پروژسترون نیز ویژه جنس زن بوده و در تنظیم دوره جنسی آماده سازی رحم نقش دارد.
- ادامه بارداری بدون آن ممکن نیست و رشد غده‌های شیری پستان ناشی از افزایش ترشح آنست.
- این هورمون عامل افزایش حرارت پایه بدن زن در زمان تخمک گذاری است.
پروژسترون یک هورمون آرام بخش به حساب می‌آید و در ایجاد صلح و آرامش در جنس ماده هنگام بارداری نقش دارد و از این رو برخی از محققان استفاده از آن را برای کنترل رفتارهای غیرقانونی و تجاوزها مطرح ساخته‌اند.
پرولاکتین، اکسی توسین، و ریلاکسین نیز از هورمونهایی هستند که در جنس مرد نقش چندان شناخته شده‌ای ندارند، و در جنس زن وظایف مهم برعهده دارند. پرولاکتین رفتار مادرانه را به وجود می‌آورد و در شیردهی، جلوگیری از تخمک گذاری، نقش دارد. و در پرندگان این هورمون موجب لانه سازی، و خوابیدن روی تخمها می‌گردد و برخی آن را هورمون محبت مادری نامیده‌اند.
به این ترتیب می‌توان دریافت که پس از عامل کروموزومی، هورمونهای جنسی متفاوت در زن و مرد، یک عامل بیولوژیکی تعیین کننده جنسیت به حساب می‌آیده و هورمونهای جنسی نر و ماده با هم در تضاد هستند.
کلام آخر
همانطور که گفته شد ترشح هورومون از طریق غده هیپوتالاموس باعث تغییر در صفات ثانویه نر و ماده در پستانداران می‌شود. این هورومون‌ها در گونه انسان تستوسترون، استروژن و پروژسترون است و با افزایش سن میزان ترشح آن افزایش می‌یابد.
