نویسنده: مهران دهقان
بروزرسانی: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱
شاید بیش از حشرات دیگر، مگس‌ها باعث آزار و اذیت انسان‌ها می‌شوند. معمولا کمتر مکانی را می‌توان یافت که این موجودات سمج و مزاحم در آنجا دیده نشوند.
چند گونه مگس وجود دارد؟
آیا می‌دانید که مگس‌ها یا دوبالان (حشراتی که دو تا بال دارند) با نام علمی: Diptera، از بزرگترین گروه‌های حشرات بر روی کره خاک است که در حال حاضر بیش از ۷۵۰ هزار نوع از آن‌ها وجود دارد؟
مگس های خانگی (Musca domestica) از زیر راسته Cyclorrhapha هستند و اعتقاد بر این است که در عصر سنوزوئیک، احتمالاً در خاورمیانه تکامل یافته و سپس به سراسر جهان گسترش پیدا کرده است. رایج‌ترین گونه مگس همانی است که در بسیاری از منازل یافت می‌شود.
مشخصات ظاهری
مگس‌های بالغ خاکستری متمایل به سیاه، با چهار خط تیره و طولی روی قفسه سینه، بدن کمی مودار و دارای یک جفت بال غشایی هستند. آن‌ها چشم‌های قرمزی دارند که در جنس ماده از یکدیگر فاصله بیشتری دارند. مگس‌ها دارای دو جفت بال جلویی مشخص هستند. دو جفت بال عقبی آن‌ها تبدیل به بالچه چاقو شکل به نام توازنگر (هالتر یا بالانسیـِر) شده‌است.
چشم مگس مرکب از هزاران چشم کوچک دیگر است و این چشم‌ها وی را قادر می‌سازد تا بتواند در آن واحد به هر طرف نگاه کند. تعداد چشم‌های ریز او در حدود ۴۰۰۰ چشم است و کلیه آن‌ها به شکل مربع شکل هستند.
زبان مگس مانند زبان پروانه لوله‌ای است و بدنش استخوان و ریه ندارد. عمل تنفس به وسیله منافذی که در قسمت‌های مختلف بدن او وجود دارد انجام می‌گیرد. پاهای مگس مختص این حشره است زیرا این پاها دارای سوپاپ‌هایی هستند که به وسیله آن مگس قادر است روی شیشه یا سقف اتاق به آسانی راه برود و به پایین نیفتد. بدن مگس پوشیده از موهای نازکی است که گاهی آن‌ها را به وسیله پاهای خود تمیز می‌کند.
مگس‌های خانگی بالغ معمولاً ۶ تا ۷ میلی‌متر طول دارند و همچنین طول بال‌های آن‌ها حدود ۱۳ تا ۱۵ میلی‌متر است. ماده‌ها معمولاً بال‌های بلندتری نسبت به نرها دارند، در حالی که درعوض، پاهای نرها نسبتاً بلندتر است.
سر در جلو به شدت محدب و در پشت صاف و کمی مخروطی است. جفت چشم مرکب بزرگ در جنس نر بسیار نزدیک به هم هستند؛ اما در ماده به طور گسترده‌تری جدا از هم قرار دارند. این حشرات همچنین سه چشم ساده (اوسل) و یک جفت آنتن کوتاه نیز دارند.
طول عمر مگس
مگس‌های بالغ معمولاً دو تا چهار هفته عمر می‌کنند، اما در دماهای پایین‌تر، حتی تا ۳ ماه نیز می‌توانند زنده بمانند ودر زمستان نیز قادرند به خواب زمستانی فرو روند. با فرا رسیدن بهار که هوا متعادل می‌شود، مگس‌هایی که به خواب زمستانی قرار دارند، بیدار می‌گردند.
تخم گذاری و تولید مثل در مگس‌ها
مگس خانگی ماده معمولا فقط یک بار با جفت نر رابطه برقرار کرده و اسپرم خود را برای استفاده بعدی ذخیره می‌کند. او دسته‌هایی از حدود ۱۰۰ تخم روی مواد آلی در حال پوسیدگی مانند ضایعات غذایی، مردار یا مدفوع می‌گذارد. این تخم‌ها به زودی به لاروهای سفید بدون پا، معروف به ماگت، از تخم در می‌آیند و پس از دو تا پنج روز رشد، به شفیره‌های قهوه‌ای مایل به قرمز به طول حدود ۸ میلی‌متر تبدیل می‌شوند. نوزاد مگس‌ها تنها ۲۴ ساعت پس از تخم‌گذاری، از تخم بیرون آمده و متولد می‌شود.
مگس‌ها از چه و چگونه تغذیه می‌کنند؟
مگس‌ها از شیرابه‌های مواد غذایی استفاده می‌کنند. آن‌ها با استفاده از خرطوم خود شیرابه‌ها را به داخل دهان می‌رسانند. مگس‌ها گاهی بزاق خود را بر روی مواد جامد می‌ریزند و آن‌ها را حل کرده و به صورت شیرآبه مصرف می‌کند که در این حالت مقداری از میکروب‌های دهان خود را وارد محیط‌های غذایی می‌کند.
چه جاندارانی مگس‌ها را شکار می‌کنند؟
مگس‌ها به دلیل داشتن رژیم غذایی متفاوت، در مکانهای مختلفی دیده می‌شوند و منبع غذایی مهمی برای بسیاری از حیوانات نظیر قورباغه‌ها، وزغ‌ها، مارمولک‌ها و پرندگان محسوب می‌شوند. مگس‌ها به‌طور گسترده در میان انسان‌ها زندگی می‌کنند و می‌توانند عامل پراکندگی بیماری‌ها بشوند.
قدرت پردازش اطلاعات در مگس‌ها
مگس‌های خانگی اطلاعات بصری را حدوداً هفت برابر سریع‌تر از انسان‌ها پردازش می‌کنند، و آن‌ها را قادر می‌سازد تا از تلاش برای گرفتن یا چنگ زدن آن‌ها جلوگیری کنند، زیرا آن‌ها به طور مؤثر حرکات انسان را در حرکت آهسته با نرخ همجوشی سوسو زدن بالاتر خود می‌بینند.
پراکندگی مگس‌ها
مگس خانگی احتمالاً ازجمله حشراتی است که بیشترین پراکندگی را در جهان دارد که تا حد زیادی با انسان مرتبط است که آن‌ها را در سراسر جهان با خود برده است. این حشره حتی در قطب شمال و همچنین در مناطق استوایی نیز به وفور یافت می‌شود. علاوه بر این، در تمام نقاط پرجمعیت اروپا، آسیا، آفریقا، استرالیا و قاره آمریکا نیز می‌توان مگس‌ها را به وفور مشاهده کرد.
اعتقاد بر این است که مگس‌های خانگی واقعی در آغاز عصر سنوزوئیک تکامل یافته‌اند. ابرخانواده مگس خانگی، Muscoidea، نزدیک‌ترین همبستگی با Oestroidea (مگس‌های بادکن، مگس‌های گوشتی و متحدان) و دورتر با Hippoboscoidea (مگس شپش، مگس خفاش و متحدان) است.
گمان می‌رود که آن‌ها در منطقه جنوبی پالئارکتیک، به ویژه خاورمیانه، منشاء گرفته باشند. به دلیل رابطه نزدیک و همسو با انسان ها، احتمالاً پراکندگی خود در سراسر جهان را مدیون مهاجرت مشترک با انسان‌ها هستند. مگس خانگی برای اولین بار در سال ۱۷۵۸ بر اساس نمونه‌های رایج اروپایی توسط گیاه‌شناس و جانورشناس سوئدی کارل لینه در Systema naturae او به عنوان Musca domestica توصیف شد و همچنان تحت این نام طبقه‌بندی می‌شود.
دوره زندگی
هر مگس خانگی ماده در طول زندگی خود می‌تواند تا ۵۰۰ تخم در چندین دسته حدود ۷۵ تا ۱۵۰ تایی بگذارد. تخم‌ها سفید هستند و در حدود ۱.۲ میلی متر طول دارند و توسط مگس در محل مناسبی قرار می‌گیرد. محل، معمولاً مواد آلی مرده و در حال پوسیدگی، مانند ضایعات غذا، لاشه یا مدفوع. در عرض یک روز، لاروها از تخم‌ها بیرون می‌آیند و در جایی که قرار دارند شروع به تغذیه می‌کنند. آن‌ها مایل به سفید کم رنگ، ۳ تا ۹ میلی متر طول و بدون پا هستند.
فواید و مزایای مگس برای انسان و طبیعت
مگس‌های خانگی اگرچه در منزل یا محل کار برای مردم آزاردهنده هستند، اما اصولاً به دلیل آلوده کردن مواد غذایی منفور هستند. آن‌ها در هنگام خوردن مواد غذایی نه تنها در طی فرآیندی باید غذا را با بزاق نرم کنند بلکه باعث آلوده شدن آن به انواع ویروس‌های مضر و مدفوع می‌شود که برای سلامتی انسان خطر ایجاد می‌کند. با این حال، لارو مگس خانگی به اندازه پودر ماهی مغذی است و می‌تواند برای تبدیل ضایعات به خوراک حیوانات مبتنی بر حشرات برای ماهیان پرورشی و دام استفاده شود.
استفاده از مگس در طب
همچنین، لارو مگس خانگی از دوره مینگ در چین (۱۳۸۶ پس از میلاد) برای طیف وسیعی از بیماری‌ها در درمان‌های سنتی استفاده می‌شود و به عنوان منبع مفید کیتوزان، با خواص آنتی‌اکسیدانی و احتمالاً پروتئین‌ها و پلی‌ساکاریدهای دیگر با ارزش پزشکی در نظر گرفته می‌شود.
مگس‌های خانگی به‌عنوان میزبان ثانویه عمل نمی‌کنند بلکه به عنوان ناقل مستقیم بیش از ۱۰۰ عامل بیماری‌زا، مانند آن‌هایی که باعث تیفوئید، وبا، سالمونلوز، اسهال خونی باسیلی شناخته می‌شوند.
راه های فراری دادن و از بین بردن مگس
مگس‌های خانگی را می‌توان حداقل تا حدی با روش‌های فیزیکی، شیمیایی یا بیولوژیکی کنترل کرد. کنترل‌های فیزیکی شامل استفاده از توری با منافذ ریز یا استفاده از نوارهای پلاستیکی عمودی یا رشته‌های مهره در ورودی‌ها برای جلوگیری از ورود مگس‌های خانگی به داخل ساختمان است.
روش دیگر حذف تا حد امکان مکانهای بالقوه تولید مثل است. نگهداری زباله‌ها در ظروف در دار و جمع آوری منظم و مکرر آن، از تبدیل شدن تخم‌های گذاشته شده به مگس‌های بالغ جلوگیری می‌کند.
زباله‌های غیربهداشتی یک مکان اصلی برای پرورش مگس‌های خانگی هستند، اما اگر زباله‌ها با لایه‌ای از خاک، ترجیحاً به صورت روزانه، پوشانده شود، می‌توان از این امر اجتناب کرد. همچنین می‌توان از حشره کش‌ها نیز برای کاهش تعداد مگس‌ها استفاده کرد.
استفاده از سوسک‌های سرگین برای جدا کردن سطح یک توده کود و نامناسب ساختن آن برای پرورش، رویکرد دیگری است، هرچند که باز افزایش یافتن تعداد این نوع سوسک نیز خود معضل دیگری را به وجود می‌آورد که برای نابود کردن جمعیت آن‌ها باید به راهکارهای مناسبی متوسل شد.
علاوه بر راهکارهایی که گفته شد، می‌توان از کنترل بیولوژیکی تقویتی با آزادسازی پارازیتوئیدها استفاده کرد، اما مگس‌های خانگی چنان سریع رشد می‌کنند که دشمنان طبیعی قادر به ادامه دادن نیستند.
استفاده از مگس به عنوان یک سلاح بیولوژیکی در جنگ
شاید این موضوع تعجب شما را به دنبال داشته باشد اما واقعیت دارد. در جنگ‌هایی که در میان مردمان کشورهای مختلف روی می‌دهد، هر گروه یا ارتش یک کشور سعی می‌کند تا از تجهیزات و جنگ‌افزارهایی استفاده کند که رقیب نتواند با آن مقابله کند. در این زمینه لابد با جنگ‌افزارها و شیوه‌های متعددی که تاکنون استفاده شده لابد آشنایی دارید اما استفاده از مگس برای نابود کردن ارتش دشمن شاید به دلیل این که زیاد درباره آن سخن رانده نشده برای شما نیز تازگی داشته باشد.
در طول جنگ جهانی دوم، ژاپنی‌ها بر روی تکنیک‌های جنگ حشره‌شناسی زیر نظر شیرو ایشی کار می‌کردند. بمب‌های ژاپنی یاگی که در پینگفان ساخته شده بودند شامل دو محفظه بود، یکی با مگس‌های خانگی و دیگری با محلول حاوی نوعی باکتری که روی مگس‌های خانگی قبل از رها شدن پاشیده می‌شد. Vibrio cholerae که عامل ایجاد وبا است، باکتری انتخابی برای این مورد بود تا با پاشیده شدن روی مگس‌های خانگی بتوانند هنگامی که آزاد می‌شدند و به سوی جبهه دشمن رفته و روی بدن سربازان می‌نشستند، آن‌ها را آلوده کنند.
از این نوع سلاح بیولوژیکی از سوی ارتش ژاپن در سال ۱۹۴۲ و در بائوشان چین و همچنین در شمال شاندونگ چین در سال ۱۹۴۳ استفاده شد. مگس‌های آلوده به باکتری مذکور با پراکنده شدن در منطقه‌ای به شعاع ۲۰۰ کیلومتر، به مقر سربازان دشمن رسیدند و با نیش زدن آنان، باعث آلودگی و در نهایت مرگ حدود ۲۰۰ هزار نفر از سربازان چینی شدند.
این حمله بیولوژیکی در شاندونگ ۲۱۰ هزار نفر از کشته برجای گذاشت. البته نیروهای ارتش ژاپنی از قبل واکسینه شده بودند و هیچ تلفاتی نداشتند.
نکات جالبی در مورد مگس‌ها
مگس‌های خانگی دارای گیرنده‌های شیمیایی، اندام‌های چشایی، روی تارسی پاهای خود هستند، بنابراین می‌توانند غذاهایی مانند قندها را با راه رفتن روی آن‌ها شناسایی کنند. البته نباید فراموش کرد که بسیاری از گونه‌های مگس خانگی نسبت به متداول‌ترین حشره‌کش‌های موجود در بازار ایمن شده‌اند.
در انتهای هر پا یک جفت چنگال وجود دارد و در زیر آن‌ها دو پد چسبی، پولویلی وجود دارد که به مگس خانگی امکان می‌دهد با استفاده از نیروهای واندروالس از دیوارها و سقف‌های صاف بالا برود.
مگس‌های خانگی تعداد کمی کروموزوم دارند، هاپلوئید ۶ یا دیپلوئید ۱۲. [۱۵]: ۹۶ از آنجایی که بافت بدنی مگس خانگی از سلول‌های پست میتوز با عمر طولانی تشکیل شده است، می‌توان از آن به عنوان یک سیستم مدل اطلاعاتی برای درک تجمع سلولی مرتبط با سن استفاده کرد.
در یک تحقیق مشخص شد که تغییرات آسیب اکسیداتیو DNA ۸-هیدروکسی دی اکسی گوانوزین در مگس‌های خانگی با افزایش سن افزایش یافته و امید به زندگی را کاهش می‌دهد که این موضوع از این فرضیه حمایت می‌کند که آسیب مولکولی اکسیداتیو یک عامل سببی برای پیری است.
علاوه بر راهکارهایی که گفته شد، می‌توان از کنترل بیولوژیکی تقویتی با آزادسازی پارازیتوئیدها استفاده کرد، اما مگس‌های خانگی چنان سریع رشد می‌کنند که دشمنان طبیعی قادر به ادامه دادن نیستند.
سخن نهایی
انسان می‌تواند از تمام مخلوقات خداوند ازجمله حشراتی که بسیار چندش‌آور و مهوع هستند نیز استفاده کند. این استفاده هم می‌تواند در راه تحقیقات علمی و یافته‌های مفید جدید باشد و هم در راه ساخت سلاح‌های مرگبار به به نابودی نسل بشر منجر می‌شود. تمام جانداران نیز در کنار مضراتی که دارند باز عاری از فواید نیز نیستند.
در انتها نیز یک نقل قول طنزآمیز را نقل می‌کنیم:
وینسنت دیتیر، حشره‌شناس آمریکایی، به طنز گفته است: برای شناختن یک مگس خانگی، تعداد زیادی از آن‌ها را به آزمایشگاه می‌برند و به عنوان تحقیقات هر بلایی خواستند بر سرشان می‌آورند؛ اما این کار کسانی را که نسبت به ظلم به حیوانات حساس هستند، آزار نمی‌دهد!
