همه چیز در مورد پشه ها؛ مشخصات ظاهری، چرخه زندگی و حقایقی جالب درباره آن‌ها

بدون شک شما نیز بارها و بارها درد گزش نیش پشه‌ها را تجربه کرده‌اید و از این موجود خون‌خوار دل خوشی ندارید و دفعات زیادی سعی کرده‌اید تا این جانداران به ظاهر بی مصرف را با روش‌های مختلف ازجمله حشره‌کش‌ها نابود کنید یا لااقل از دسترس نیش و گزش‌های دردناک آن‌ها دور بمانید. به راستی پشه‌ها در زندگی انسان چه نقشی را ایفا می‌کنند و آیا تنها کاری که می‌توانند انجام دهند نیش زدن ابنای بشر و انتقال بیماری‌ها و کشتن انسان‌ها است یا این موجود بسیار ریز ترسناک در چرخه زندگی ما خدمات مفیدی نیز انجام می‌دهند و مفید واقع می‌شوند؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها در ادامه با «ستاره» همراه باشید.

 

پشه‌ها، موجودات مخوفی که هر سال هزاران نفر انسان را می‌کشند

پشه‌ها اعضای گروهی متشکل از تقریباً ۳۶۰۰ گونه مگس کوچک در خانواده Culicidae هستند (از لغت لاتین culex به معنی «گرنه»). کلمه «پشه» (تشکیل شده توسط mosca و کوچک -ito) اسپانیایی و پرتغالی به معنای «مگس کوچک» است.

 

شکل ظاهری پشه‌‌ها

پشه‌ها دارای بدنی باریک و تکه تکه، یک جفت بال، یک جفت هالتر، سه جفت پاهای بلند مو مانند و قسمت‌های دهانی کشیده هستند.

به عنوان مگس واقعی، پشه ها دارای یک جفت بال با پوسته های مشخص بر روی سطح بدن خود هستند. آن ها بال‌های بلند و باریک و همچنین پاهای بلند و نازکی دارند. پشه‌ها دارای بدنه‌ای باریک و ظریف به طول معمولاً ٣ تا ٦ میلی‌متر، با رنگ‌های خاکستری تیره تا سیاه دارند.

 

 

برخی از گونه‌ها دارای الگوهای مورفولوژیکی خاصی هستند. هنگامی که در حال استراحت هستند تمایل دارند اولین جفت پاهای خود را به سمت بیرون نگه دارند. آنها از نظر ظاهری شبیه مگس‌ها (Chironomidae) هستند. به عنوان مثال، Tokunagayusurika akamusi، مگس پشه‌ای است که بسیار شبیه پشه‌ها است، زیرا بدن‌های ظریف و ظریفی با رنگ‌های مشابه دارند، هر چند از نظر اندازه بزرگ‌تر. آنها همچنین تنها یک جفت بال دارند، اما بدون فلس روی سطح. یکی دیگر از ویژگی های متمایز برای تشخیص دو خانواده مگس ها، نحوه نگه داشتن اولین جفت پاهای خود است – پشه ها آنها را به سمت بیرون نگه می دارند، در حالی که میگ ها آنها را به جلو نگه می دارند.

 

چرخه زندگی پشه

مانند همه مگس ها، پشه‌ها در چرخه زندگی خود چهار مرحله را طی می‌کنند: تخم، لارو، شفیره، و بالغ یا ماگو. سه مرحله اول – تخم، لارو و شفیره – عمدتاً آبزی هستند. هر یک از مراحل به طور معمول ۵ تا ۱۴ روز طول می‌کشد، بسته به گونه و دمای محیط، اما استثناهای مهم وجود دارد.

پشه‌هایی که در مناطقی زندگی می‌کنند که برخی از فصول آن یخبندان یا بی‌آب هستند، بخشی از سال را در دیاپوز می‌گذرانند. آن‌ها رشد خود را معمولاً برای ماه‌ها به تاخیر می‌اندازند و تنها زمانی به زندگی ادامه می‌دهند که آب یا گرمای کافی برای نیازهای آن‌ها وجود داشته باشد.

به عنوان مثال، لاروهای Wyeomyia معمولاً در طول زمستان به صورت توده‌های جامد یخی منجمد می‌شوند و تنها در بهار رشد خود را تکمیل می‌کنند. تخم‌های برخی از گونه‌های Aedes در صورت خشک شدن بدون آسیب باقی می‌مانند و بعداً هنگامی که با آب پوشانده می‌شوند از تخم بیرون می‌آیند.

به طور خلاصه، چرخه زندگی پشه شامل مراحل تخم، لارو، شفیره و بالغ است. تخم‌ها روی سطح آب گذاشته می‌شوند. آن‌ها به لاروهای متحرکی تبدیل می‌شوند که از جلبک‌های آبزی و مواد آلی تغذیه می‌کنند. این لاروها منابع غذایی مهمی برای بسیاری از حیوانات آب شیرین مانند پوره سنجاقک، بسیاری از ماهی‌ها و برخی از پرندگان مانند اردک هستند.

 

 

پشه‌ها فقط خون انسان‌ها را می‌مکند؟

ماده‌های بالغ اکثر گونه‌ها دارای قطعات دهانی لوله مانندی هستند (به نام پروبوسیس) که می‌تواند پوست میزبان را سوراخ و از خون او تغذیه کند که حاوی پروتئین و آهن مورد نیاز برای تولید تخم است. هزاران گونه پشه از خون میزبان‌های مختلف شامل مهره داران، از جمله پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و برخی از ماهی‌ها تغذیه می‌کنند. همراه با برخی از بی‌مهرگان و در درجه اول بندپایان دیگر.

 

پشه‌ها چگونه بیماری‌ها را به انسان‌های دیگر منتقل می‌کنند؟

بزاق پشه در حین گزش به میزبان منتقل می‌شود و می‌تواند باعث ایجاد بثورات خارش دار شود. علاوه بر این، بسیاری از گونه‌ها می‌توانند پاتوژن‌ها را در حین گاز گرفتن، بلعیده و آن‌ها را به میزبان‌های آینده منتقل کنند. به این ترتیب پشه‌ها ناقل مهم بیماری‌های انگلی مانند مالاریا و فیلاریازیس و بیماری‌های آربوویروسی مانند تب زرد، چیکونگونیا، نیل غربی، تب دنگی و زیکا هستند.

 

چه تعداد انسان تاکنون به دلیل گزش پشه جان خود را از دست داده‌اند؟

پشه‌ها با انتقال بیماری‌ها بیش از هر تاکسون حیوانی دیگری باعث مرگ انسان‌ها می‌شوند: بیش از ۷۰۰ هزار نفر در هر سال به دلیل گزش توسط پشه‌ها و آلوده شدن به انواع بیماری‌ها و امراض جان خود را از دست می‌دهند.

ادعا شده است که تقریباً نیمی از جمعیت بشر که تاکنون زندگی کرده‌اند به دلیل بیماری ناقل پشه مرده‌اند، اما این ادعا مورد مناقشه دانشمندان و آگاهان قرار دارد، ولی با تخمین‌های محافظه‌کارانه‌تر، آمارها تعداد مرگ و میرها را نزدیک به ۵٪ از کل انسان‌ها نشان می‌دهد که باز هم رقم بسیار بزرگ و قابل توجهی محسوب می‌شود.

 

پشه‌ها در چه دمایی می‌توانند فعالیت کرده و زنده بمانند؟

وقتی دمای هوا زیر ۱۰ درجه سانتیگراد (۵۰ درجه فارنهایت) است پشه‌ها نمی‌توانند زندگی کنند یا به درستی عمل کنند. آن‌ها بیشتر در دمای ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتیگراد فعال هستند.

 

 

سابقه فسیلی و تاریخ تکامل پشه‌ها

قدیمی‌ترین پشه‌های شناخته شده از قدمت کهربا تا اواخر کرتاسه (دوران زمین شناسی) شناخته شده‌اند. سه گونه از پشه کرتاسه در حال حاضر شناخته شده است، Burmaculex antiquus و Priscoculex burmanicus از کهربای برمه‌ای از میانمار، که قدمت آن به ابتدایی‌ترین مرحله سنومانیایی کرتاسه پسین، حدود ۹۹ میلیون سال پیش، می‌رسد. Paleoculicis minutus، از کهربای کانادایی آلبرتا، کانادا، شناخته شده است که قدمت آن به مرحله کامپانین کرتاسه پسین، حدود ۷۹ میلیون سال پیش می‌رسد.

Priscoculex burmanicus را می‌توان به طور قطعی به Anophelinae، یکی از دو زیر خانواده پشه‌ها در کنار Culicinae نسبت داد، که نشان می‌دهد انشعاب بین این دو زیر خانواده بیش از ۹۹ میلیون سال پیش رخ داده است.

 تخمین‌های مولکولی نشان می‌دهد که انشعاب بین این دو زیرخانواده ۱۹۷.۵ میلیون سال پیش، در دوران ژوراسیک اولیه رخ داده است، اما این تنوع عمده تا دوره کرتاسه رخ نداده است.

آیا با آفت‌کش‌ها می‌توان نسل پشه را نابود کرد؟

خیر!… پشه Anopheles gambiae در حال حاضر در حال گونه‌زایی به شکل‌های مولکولی M (opti) و S (avanah) است. در نتیجه، برخی از آفت‌کش‌هایی که روی فرم M کار می‌کنند، دیگر روی شکل S کارایی ندارند.

 بیش از ۳۵۰۰ گونه از Culicidae قبلاً شرح داده شده است. آن‌ها به طور کلی به دو زیر خانواده تقسیم می‌شوند که به نوبه خود حدود ۴۳ جنس را شامل می‌شوند. این ارقام در معرض تغییر مداوم هستند، زیرا گونه‌های بیشتری کشف می‌شوند، و مطالعات DNA مجبور به بازآرایی طبقه‌بندی خانواده می‌شوند.

 

 

کدام گروه از پشه‌ها بیماری‌ها را از انسانی به انسان دیگر منتقل می کند؟

دو زیرخانواده اصلی Anophelinae و Culicinae هستند که جنس آن‌ها به عنوان تمایز از اهمیت عملی زیادی برخوردار است زیرا این دو زیرخانواده از نظر اهمیت به عنوان ناقلان کلاس‌های مختلف بیماری‌ها تفاوت دارند.

به طور کلی، بیماری‌های آربوویروسی مانند تب زرد و تب دنگی معمولاً توسط گونه‌های کولیسین منتقل می‌شوند، نه لزوماً در جنس Culex. برخی گونه‌های مختلف مالاریای پرندگان را منتقل می‌کنند، اما مشخص نیست که آن‌ها تاکنون شکلی از مالاریا را به انسان منتقل کرده باشند. برخی از گونه‌ها مانند  بسیاری از Simuliidae اشکال مختلف بیماری فیلاریازیس را منتقل می‌کنند.

 

حقایقی درباره پشه‌ها

ماده‌های بسیاری از گونه‌های معمولی می‌توانند ۱۰۰ تا ۲۰۰ تخم در طول مرحله بزرگسالی چرخه زندگی خود بگذارند. حتی با مرگ و میر بالای تخم‌ها و بین نسلی، طی یک دوره چند هفته‌ای، یک جفت مولد موفق می‌تواند جمعیتی بالغ بر هزاران پشه را ایجاد کند.

دوره رشد از تخم تا بالغ در بین گونه‌ها متفاوت است و به شدت تحت تأثیر دمای محیط است. برخی از گونه‌های پشه‌ها می‌توانند از تخم تا بالغ در پنج روز رشد کنند، اما یک دوره معمول‌تر رشد در شرایط گرمسیری برای اکثر گونه‌ها حدود ۴۰ روز یا بیشتر است.

تغییر اندازه بدن در پشه‌های بالغ به تراکم جمعیت لارو و تامین غذا در آب پرورش بستگی دارد. پشه‌های بالغ معمولاً ظرف چند روز پس از خروج از مرحله شفیرگی جفت می‌شوند. در بیشتر گونه‌ها، نرها معمولاً در حوالی غروب، دسته‌های بزرگی را تشکیل می‌دهند و ماده‌ها برای جفت‌گیری به داخل دسته‌ها پرواز می‌کنند. 

پشه‌های ماده پس از دریافت یک وعده غذایی کامل خون، برای چند روز استراحت می‌کند تا خون هضم شده و تخم‌ها رشد ‌کنند. این فرآیند به دما بستگی دارد، اما معمولاً در شرایط گرمسیری دو تا سه روز طول می‌کشد.

طول بدن بزرگسالان معمولاً بین ۳ تا ۶ میلی‌متر است. کوچک‌ترین پشه‌های شناخته‌شده حدود ۲ میلی‌متر (۰.۱ اینچ) و بزرگ‌ترین آن‌ها حدود ۱۹ میلی‌متر (۰.۷ اینچ) هستند. 

 

 

پشه‌ها معمولاً حدود ۵ میلی گرم وزن دارند. 

در همه گونه‌های پشه، شاخک‌های نرها در مقایسه با ماده‌ها به‌طور قابل‌توجهی پرپشت‌تر است و حاوی گیرنده‌های شنوایی برای تشخیص ناله‌های مشخصه ماده‌ها است.

پشه آنوفل می‌تواند تا چهار ساعت به طور مداوم با سرعت ۱ تا ۲ کیلومتر در ساعت در روز و تا ۱۲ کیلومتر  در یک شب پرواز کند.

نرها بین ۴۵۰ تا ۶۰۰ بار در ثانیه بال‌های خود را می‌زنند. 

به طور معمول، پشه‌های نر و ماده هر دو از شهد، عسلک شته، و آب گیاهان تغذیه می‌کنند، 

یک پشه راه‌های مختلفی برای یافتن شهد یا طعمه‌اش دارد، از جمله حسگرهای شیمیایی، بصری و حرارتی. 

پشه‌ها برخی افراد را بر دیگران ترجیح می‌دهند. عرق قربانی ترجیحی به دلیل نسبت دی اکسید کربن، اکتنول و سایر ترکیباتی که بوی بدن را تشکیل می‌دهند، جذاب‌تر از عرق دیگران است.

در موارد نادر، تراکم پشه‌ها مستقیماً حتی دام‌هایی به بزرگی گاو و اسب را از بین برده است.

به غیر از خون‌خوری، ماده‌ها معمولاً مایعات مختلفی مانند شهد و عسل را نیز می‌نوشند تا انرژی مورد نیاز خود را به دست آورند. 

یکی از کاربردهای امیدوارکننده اجزای بزاق پشه، توسعه داروهای ضد انعقاد، مانند مهارکننده‌های لخته شدن و گشادکننده‌های مویرگ‌ها است که می‌تواند برای مدیریت بیماری‌های قلبی عروقی مفید باشد. 

پشه‌ها در هر منطقه خشکی به جز قطب جنوب و چند جزیره با آب و هوای قطبی یا نیمه قطبی زندگی می‌کنند. ایسلند چنین جزیره‌ای است که اساساً عاری از پشه است. 

تخم‌های گونه‌های پشه‌های مناطق معتدل نسبت به تخم‌های گونه‌های بومی مناطق گرم‌تر نسبت به سرما مقاوم‌تر هستند. بسیاری حتی دمای زیر صفر را هم تحمل می‌کنند.

پشه‌ها در گرده افشانی گل‌ها نیز نقش مهمی دارند و چندین گل از جمله برخی از اعضای Asteraceae، Roseaceae و Orchidaceae از این گونه گل‌ها هستند.

برای اینکه پشه بتواند بیماری را به میزبان منتقل کند باید شرایط مساعدی وجود داشته باشد که به آن فصلی بودن انتقال می‌گویند و در درجه اول رطوبت، دما و بارندگی از مهم‌ترین عوامل مساعد است.

پشه‌ها می‌توانند به عنوان ناقل بسیاری از ویروس‌ها و انگل‌های بیماری‌زا عمل کنند. پشه‌های آلوده این ارگانیسم‌ها را از فردی به فرد دیگر منتقل می‌کنند بدون اینکه خودشان علائمی از خود بروز دهند.

پشه‌ها می‌توانند به عنوان ناقل بسیاری از ویروس‌ها و انگل‌های بیماری‌زا عمل کنند. پشه‌های آلوده این ارگانیسم‌ها را از فردی به فرد دیگر منتقل می‌کنند بدون اینکه خودشان علائمی از خود بروز دهند. بیماری‌های منتقله از طریق پشه عبارتند از: بیماری‌های ویروسی مانند تب زرد، تب دنگی و چیکونگونیا که بیشتر توسط Aedes aegypti منتقل می‌شود. تب دنگی شایع‌ترین علت تب در مسافرانی است که از دریای کارائیب، آمریکای مرکزی، آمریکای جنوبی و جنوب آسیای مرکزی بازمی گردند. این بیماری از طریق نیش پشه‌های آلوده منتقل می‌شود و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.

علائم هشدار دهنده عفونت شدید دنگی شامل استفراغ خون، خونریزی از لثه یا بینی و حساسیت/درد معده است. 

بیماری زیکا که اخیراً بدنام است، اگرچه به ندرت کشنده است، باعث تب، درد مفاصل، بثورات پوستی و ملتحمه می‌شود. جدی‌ترین عواقب زمانی ظاهر می‌شود که فرد مبتلا یک زن باردار باشد، زیرا در دوران بارداری این ویروس می‌تواند یک نقص مادرزادی به نام میکروسفالی ایجاد کند.

آنسفالیت سنت لوئیس، یک بیماری منتقل‌شونده از پشه است که با تب و سردرد در هنگام شروع اولیه عفونت مشخص می‌شود، از پشه‌هایی که از پرندگان آلوده به این بیماری تغذیه می‌کنند، ایجاد می‌شود و می‌تواند منجر به مرگ شود.

مطالعات دقیق الگوهای اپیدمیولوژیک نشان می‌دهد که هر گونه انتقال ویروس HIV توسط پشه‌ها در بدترین حالت بسیار بعید است.

تخمین زده می‌شود که گونه‌های مختلف پشه‌ها انواع مختلف بیماری را به بیش از ۷۰۰ میلیون نفر در آفریقا، آمریکای جنوبی، آمریکای مرکزی، مکزیک، روسیه و بسیاری از آسیا منتقل می‌کنند و در نتیجه میلیون‌ها مرگ و میر حاصل می‌شود.

سالانه حداقل دو میلیون نفر بر اثر این بیماری‌هایی که پشه‌ها ناقل ویروس آن‌ها هستند جان خود را از دست می‌دهند و نرخ ابتلا نیز چندین برابر بیشتر است.

 

 

روش‌های مورد استفاده برای جلوگیری از گسترش بیماری یا محافظت از افراد در مناطقی که بیماری بومی است عبارتند از: کنترل ناقل با هدف کنترل یا ریشه‌کنی پشه‌ها، پیشگیری از بیماری، استفاده از داروهای پیشگیرانه و ساخت واکسن‌ها پیشگیری از نیش پشه، استفاده از حشره‌کش‌ها، توری‌ها و مواد دافع پشه‌ها.

 

سخن نهایی

پشه این موجود بسیار ریز و کوچک، یکی از بزرگترین قاتلان نسل بشر است که هر سال با انتقال ویروس‌ها جان میلیون‌ها نفر را در اقصی نقاط دنیا می‌گیرد. بهترین راه برای در امان ماندن از نیش این موجود خون‌خوار، رعایت نکات بهداشتی است. در صورت تمایل پیشنهاد می‌کنیم مقاله روش های درمان خانگی نیش پشه را نیز مطالعه کنید. تندرست باشید.