نویسنده: مهناز پیرزاده
بروزرسانی: 11 مهر 1401
کنهها (Tick) این موجودات سمج دوست نداشتنی، ناقلین بیماری‌های خطرناکی برای انسان هستند و شناخت این موجودات کوچک، انواع آنها، چرخه زندگی، علائم بیماری، راه‌های انتقال و چگونگی مبارزه با آنها ضروری است. برای آشنایی بیشتر با کنهها و بیماری‌های منتقله از کنه ادامه این مطلب را بخوانید.
کنه چیست؟
کنه از موجودات انگلی، جزو خانواده عنکبوتیان و بند پا است که از طریق تغذیه از خون گرم بدن میزبان زندگی می‌کند.
میزبان کنه پستانداران، انسان‌ها و تعدادی از پرندگان، دوزیستان و خزندگان هستند. در دنیا تا کنون ۸۸۶ گونه از این جانور موذی شناسایی شده است که همه انواع آن زندگی انگلی دارند. کنه پس از پیدا کردن میزبان، خود را به بدن او چسبانده و از طریق بخش بُرنده دهانی خراشی در پوست بدن میزبان به وجود می‌آورد و با ترشح بزاق چسبنده خود، بسیار محکم به بدن میزبان می‌چسبد، به طوری که جدا کردن آن به راحتی امکانپذیر نیست.
مراحل زندگی کنه چیست؟
چرخه زندگی کنهها دارای چهار مرحله زیر است:
- تخم
- نوزاد ۶ پا
- نمف ۸ پا
- کنه بالغ
کنه این مراحل را در ظرف ۶ ماه تا ۳ سال طی می‌کند، ولی جالب است بدانید گونه‌ای از این حشره وجود دارد که عمر طولانی داشته بین ۲۰ تا ۲۵ سال زندگی می‌کند.
انواع کنه
کنهها به صورت یک میزبانه، دو میزبانه و سه میزبانه وجود دارند و به دو گروه کنه نرم و کنه سخت تقسیم‌بندی می‌شوند.
- کنه یک میزبانه: در تمام طول چرخه زندگی خود از یک میزبان تغذیه می‌کند.
- کنه دو میزبانه: این گونه از کنهها دوران نوزادی و نمفی را بر روی یک میزبان و دوران بلوغ خود را روی میزبان دوم زندگی می‌کنند.
- کنه سه میزبانه: بیشتر کنه‌های سخت از این نوع هستند و هر یک از دوران زندگی خود (نوزادی، نمفی و بلوغ) را بر روی سه میزبان مختلف سپری می‌کنند.
کنهها به دو خانواده تقسیم می‌شوند:
۱. کنه‌های سخت
کنه‌های سخت دارای یک پوشش پشتی سخت در بدن خود هستند که بلافاصله در عقب سر کاذب قرار دارد. این پوشش پشتی در کنه‌های ماده کوچک و در کنه‌های نر تمام سطح پشتی را می‌پوشاند. کنه‌های سخت بین ۱ تا ۳ سال عمر می‌کنند و بسیار محکم و برای مدت‌ها به بدن میزبان می‌چسبند.
۲. کنه‌های نرم
بیماری‌های ناشی از گزش کنه چیست؟
کنهها یکی از خطرناکترین موجودات برای انسان‌ها هستند و بیماری‌های زیادی از طریق کنه به انسان منتقل میشود. مهمترین بیماری‌های منتقله از راه گزش کنه عبارتند از:
بیماری تب خونریزی دهنده کریمه کنگو
بیماری تب کنگو اولین بار در سال ۱۹۴۴ در کریمه و بعد از آن در کنگو شناسایی شد. این بیماری ویروسی از طریق گزش کنه آلوده به این ویروس به بدن انسان و یا تماس مستقیم با خون و گوشت حیوانات آلوده منتقل میشود. بیماری ویروسی تب کنگو برای انسان بسیار خطرناک است و مرگ و میری آن در حدود ۳۰ درصد است. تب کنگو علائمی کاملا شبیه به سرماخوردگی دارد که در طول یک هفته علائم آن به سرعت شدید میشود و یک هفته پس از گزش فرد توسط کنه آلوده شروع میشود.
بیماری لایم
بیماری لایم نیز در اثر نیش کنه آلوده به این باکتری در انسان ایجاد میشود و عفونت ناشی از این باکتری در صورتی که به موقع درمان نشود، می‌تواند تمام بدن را درگیر کند. تب و لرز، احساس خستگی، بدن درد، خارش‌های پوستی، ورم غده‌های لنفاوی و سردرد، از علائم بیماری لایم است که از ۳ تا ۳۰ روز بعد از گزش انسان با کنه آلوده ظهور می‌کند. از آنجا که علائم بیماری لایم با نشانه‌های بسیاری از بیماری‌های دیگر مانند علائم سرماخوردگی و … مشابه است، تشخیص آن مشکل و از این رو روند درمان را برای پزشکان سخت می‌کند.
بیماری فلج کنه‌ای
از دیگر بیماری‌های خطرناک ناشی از گزش کنه، بیماری فلج کنه‌ای است که بیشتر در کودکان و به ویژه در دختر بچه‌ها به دلیل داشتن مو‌های بلند و پنهان شدن حشره در بین مو‌ها ایجاد میشود. عامل ایجاد کننده این بیماری، توکسین‌های موجود در بزاق کنه‌های خونخوار است که در هنگام تغذیه از خون فرد، وارد بدن او میشود و در صورت ادامه تغذیه کنه به مدت طولانی، موجب نارسایی تنفسی، فلج و در نهایت مرگ بیمار میشود. البته درمان بیماری با جدا کردن به موقع کنه امکانپذیر است و بهبودی چند روز بعد از جدا کردن کنه از بدن مشاهده میشود.
سایر بیماری‌های منتقله از کنه
سایر بیماری‌های منتقله از کنه عبارتند از:
- تیلریوز
- بابزیوز
- تب راجعه
- ویروس هارتلند
- ویروس پوواسان
- بیماری راش
- تولارمی یا تب خرگوشی
طریقه جدا کردن کنه از بدن چگونه است؟
چنانچه متوجه وجود کنه بر روی پوست خود شده‌اید، از له کردن و فشار دادن آن خودداری کنید، زیرا ممکن است سر کنه روی پوست شما باقی مانده و متوجه آن نشوید. برای برداشتن کنه از موچین استفاده کنید؛ ابتدا نوک موچین را با الکل ضد عفونی کنید و کنه را در نزدیکترین محل ممکن به سطح پوست بگیرید و آن را جدا نمایید.
توصیه میشود در صورت رفتن به نواحی مرتعی و جنگل‌ها، پس از ورود به منزل کل بدن به ویژه بدن کودکان را مورد بررسی قرار دهید، همچنین بدن حیوانات خانگی و حتی وسایل خود را هم بررسی کنید و در صورت گزش در سریع‌ترین زمان ممکن به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه نمایید.
روش‌های پیشگیری، مبارزه و دفع کنه
حفظ تمیزی و بهداشت محیط زندگی انسان و دام از مهمترین راه‌های دفع این موجود است. همچنین با توجه به اینکه برخی از انواع کنه، به زیستن در اماکن انسانی سازش یافته و قسمتی از سیر تکاملی خود را در شکاف دیوارها یا چوب‌ها می‌گذارنند، بستن درز در‌ها و دیوارها، استفاده از جاروبرقی در قرنیزها، شکاف‌ها و … توصیه میشود.
جداسازی محل استراحت افراد با محل نگهداری حیوانات اهلی و حیوانات خانگی، معاینه دام و حیوانات خانگی به طور منظم، جلوگیری از لانه‌سازی و انباشت فضولات پرندگان از جمله کبوتر در اطراف پنجره‌ها و بالکن و رعایت موازین بهداشتی نقش مهمی در مبارزه با کنهها دارد.
آموزش بهداشت به مردم به منظور شناسایی کنه، شناساندن علائم بیماری‌های منتقله، راه‌های انتقال و پیشگیری از انتقال بیماری به آنها و سم پاشی اصولی با اولویت مناطق زلزله زده، پرخطر، گرمسیری و مناطق آلوده نیز توصیه میشود.
سخن پایانی
دما یک عامل موثر برای رشد کنهها است و از این رو بیشترین موارد ابتلا به بیماری‌های منتقله از راه کنه از اوایل بهار تا اواخر تابستان مشاهده میشود. از طرفی خانه‌های گرم در فصل زمستان نیز محل مناسبی برای تکثیر این موجوات انگلی هستند که با رعایت اصول و موازین بهداشتی به طور مداوم و منظم، باید با آنها مبارزه کرد.
شما می‌توانید عکس کنه های مختلف برای تشخیص و مبارزه با این انگل ها را نیز در ستاره ببینید.
اگر تا به حال خودتان یا افراد نزدیک به شما با گزش کنه مواجه شده‌اید، تجربه خود را از این بیماری و درمان آن از طریق بخش «ارسال نظر» با ما و خوانندگان ستاره به اشتراک بگذارید.
