نویسنده: مهران دهقان
بروزرسانی: ۴ تیر ۱۴۰۱
پرنده کبک با اندازه متوسط، در هر یک از دو جنس نر و ماده از پراکندگی زیادی در سراسر اروپا، آسیا و آفریقا برخوردار است. از این پرنده گونه‌های مختلفی در قاره آمریکا وجود دارد که گاهی اوقات در خانواده Perdicinae از Phasianidae (قرقاول، بلدرچین و…) گروه‌بندی می‌شوند. با این حال، تحقیقات نشان می‌دهد که پرنده کبک یک تاکسون مشخص در خانواده Phasianidae نیست، بلکه برخی از گونه‌ها به قرقاول‌ها نزدیک‌تر بوده، در حالی که برخی دیگر به پرندگان جنگلی نزدیک‌تر هستند.
شکل ظاهری پرنده کبک
طول بدن این پرنده به طور معمول به حدود ۳۲ تا ۳۷ سانتی‌متر می‌رسد و بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ گرم وزن دارند. کبک‌ها از نظر شکل ظاهری بسیار شبیه به قرقاول هستند، با این تفاوت که طرح‌های سیاه و سفیدی در کنار بدن آنها دیده می‌شود و بقیه قسمت‌ها را پرهای خاکستری و قهوه‌ای می‌پوشاند. همچنین یک نوار حلقه‌ای مانند از روی نوک این پرنده دیده می‌شود که تا سینه آن ادامه پیدا می‌کند.
غذای پرنده کبک
۵۶ گونه کبک ساکن زمین هستند و از پاهای کوتاه و محکم و پنجه‌های قوی خود برای حفاری، تهیه غذا یا ساختن لانه استفاده می‌کنند. این اقوام قرقاول، معمولاً به سرعت می‌دوند، اگرچه اگر خطری پیش بیاید، فرار می‌کنند. بزرگسالان دانه‌ها، برگ‌ها و بی‌مهرگان را می‌خورند، در حالی که جوجه‌ها بیشتر از حشرات تغذیه می‌کنند. برخی از گونه‌ها مانند کبک خاکستری و چوکار فقط از گیاهان تغذیه می‌کنند.
«کبک» در واقع یک خانواده نیست، یک تیره از خانواده Phasianidae است که شامل کبک، قرقاول، بوقلمون، باقرقره، فرانکولین و بلدرچین است.
انواع کبک در طبیعت و خطر انقراض
۵۶ گونه کبک در طبیعت شناسایی شده است که معروف‌ترین آنها عبارتند از:
- کبک عربی، Alectoris melanocephala
- کبک پرژوالسکی، Alectoris magna
- کبک صخره‌ای، Alectoris graeca
- چوکار
- کبک فیلبی، Alectoris philbyi
- کبک بربری
- کبک پا قرمز
از ۵۶ گونه، فقط ۳۷ گونه کبک از سوی اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت، دارای «کمترین نگرانی» انقراض در نظر گرفته می‌شوند. با این وجود، ۴۳ گونه در حال کاهش جمعیت هستند. به عنوان مثال، اگرچه کبک خاکستری به عنوان کمترین نگرانی در لیست قرار می‌گیرد، اما در بریتانیا، این گونه بین سال‌های ۱۹۶۷ تا ۲۰۱۰ به دلیل تهدیداتی مانند علف کش‌ها و آفت کش‌ها که می‌تواند به جوجه‌ها آسیب برساند، ۹۱ درصد کاهش یافت.
در استان سیچوان در جنوب مرکزی چین، کبک سیچوان در معرض خطر انقراض است. این پرنده جنگلی برای از بین بردن زیستگاهش به ویژه به دلیل قطع غیرقانونی درختان، رنج می‌برد.
زیستگاه و محل زندگی پرنده کبک
کبک بومی اروپا، آسیا، آفریقا و خاورمیانه است. برخی از گونه‌ها در زمین‌های کشاورزی لانه‌سازی می‌کنند، در حالی که گونه‌های دیگر مناطق جنگلی را بیشتر ترجیح می‌دهند. آنها روی زمین لانه می‌کنند و رژیم غذایی متشکل از دانه‌ها و حشرات دارند.
گونه‌هایی مانند کبک خاکستری و کبک پا قرمز به عنوان پرندگان شکاری محبوب هستند و اغلب در اسارت پرورش داده می‌شوند و به منظور شکار رها می‌شوند. به همین دلیل، آنها به مناطق وسیعی از آمریکای شمالی وارد شده‌اند.
هرگاه منطقه‌ای خشک و کم بارش باشد، کبک‌ها از آن فرار می‌کنند و بیشتر دوست دارند در نقاطی زندگی کنند که رطوبت بالایی داشته باشد.
کبک‌ها در چه مکان هایی لانه سازی می کنند؟
طبق افسانه یونانی، اولین کبک زمانی ظاهر شد که ددالوس، برادرزاده خود، پردیکس را در اثر خشم حسادت از تپه مقدس آتنا به پایین پرتاب کرد. این پرنده که ظاهراً حواسش به سقوط خود است، لانه خود را در میان درختان نمی‌سازد، و پروازهای بلندی انجام نمی‌دهد و از مکان‌های مرتفع دوری می‌کند.
گوشت کبک، غذایی بسیار لذیذ برای انسان‌ها
هرچند که شاید این موضوع برای بسیاری خوشایند و جالب نباشد، اما نمی‌توان به سادگی از کنار آن عبور کرد که گوشت کبک، غذایی بسیار لذیذ برای انسان‌هاست.
همانطور که محقق قرون وسطایی مادلین پلنر کازمن می‌گوید، پزشکان در قرون وسطی کبک را به عنوان غذای عشق توصیه می‌کردند. آنها معتقد بودند که:
«کبک در برانگیختن هوس‌ها و افزایش قدرت تحریک، نقش بسزایی دارد و در این زمینه یکی از غذاهای برتر محسوب می‌شود. گوشت طبخ شده کبک برای معده انسان بسیار ملایم بوده و سریع هضم می‌شود و همچنین بدن را تحریک می‌کند. این غذا باعث افزایش مایعات شده و روحیه را بالا می‌برد و علاوه بر این، ماهیچه‌ها را محکم می‌سازد».
کبک نماد نشان دهنده‌ی ناسیونالیسم کردی
از کبک به عنوان نمادی که نشان دهنده ناسیونالیسم کردی است، نیز استفاده شده است و کیو نام دارد. شیرکو کورمانج، پارادوکس نمادها در عراق را به عنوان تلاشی برای ایجاد تمایز بین کردها و اعراب مورد بحث قرار می دهد. او می‌گوید در حالی که عراقی‌ها به طور کلی درخت خرما، شاهین و شمشیر را نمادهای ملی خود می‌دانند، کردها بلوط، کبک و خنجر را از آن خود می‌دانند.
مقاومت بدن کبک در برابر بیماری‌ها
در مورد پرنده کبک، در کل می‌توان گفت که در برابر بیماری‌ها مقاوم است. از این رو زندگی در مناطقی با آب و هوای کوهستانی و مرطوب برای آنها لذت بخش خواهد بود. ازجمله دلایلی که انسان به پرورش کبک روی آورده، یکی به لذیذ بودن گوشت این پرنده مربوط می‌شود و دیگری به مقاومت بالای بدن کبک در برابر بیماری‌ها که باعث می‌شود پرورش صنعتی آن کاری پرسود تلقی شود.
آیا پرنده کبک پرواز می‌کند؟
کبک‌ها جزء دسته‌ای از پرندگان هستند که می‌توانند پرواز کنند و پرواز هم می‌کنند، اما این پرنده ظاهرا تمایل چندانی به پرواز ندارد و به طور معمول حتی در زمانی که با صیاد روبرو می‌شود هم سعی می‌کند با دویدن، دور شود؛ ولی اگر احساس خطر شدید کند، در این لحظه پرواز می‌کند، اما مدت زمان پرواز کبک بسیار کوتاه است و این پرنده سعی می‌کند در سرازیری‌ها رو به پایین پرواز کند.
کبک‌ها چگونه جفت خود را پیدا می‌کنند؟
همه کبک‌ها تک‌همسر هستند، اگرچه استراتژی‌های معاشقه در میان گونه‌ها متفاوت است. کبک‌های نر که بومی آمریکای شمالی، اروپا و خاورمیانه هستند، با قدم زدن در اطراف و گرفتن ژست‌های مختلف، گاهی اوقات با یک بال که زمین را جارو می‌کند، در محضر ماده‌ها قرار می‌گیرند. در آمریکای شمالی و اروپا، ماده‌های کبک خاکستری شروع به خواستگاری می‌کنند، به نر تعظیم می‌کنند، سر خود را تکان می‌دهند و گردن خود را به گردن او می‌مالند.
لانه سازی، تخم گذاری و محافظت از تخم‌ها
هنگامی که زمان لانه‌سازی فرامی‌رسد، ماده‌ها یک فرورفتگی در زمین ایجاد می‌کنند و آن را با مواد گیاهی می‌پوشانند، در حالی که نرها اغلب برای محافظت از لانه در نزدیکی آن می‌مانند. برخی از گونه‌ها، مانند کبک‌های سنگی اروپایی و کبک‌های پا قرمز، گهگاه دو دسته تخم در لانه‌های جداگانه می‌گذارند؛ احتمالاً به عنوان اطمینان در برابر شکار.
نر یک دسته را جوجه کشی می‌کند، در حالی که ماده از دسته تخم دیگر محافظت می‌کند. حدود ۲۳ روز بعد، جوجه‌ها چشم باز می‌کنند و با توانایی دویدن، از تخم بیرون می‌آیند. همگی می‌توانند در برابر شکارچیان زمینی مانند روباه از خود واکنش نشان دهند. جوجه کبک خاکستری می‌تواند ظرف چند ساعت پس از بیرون آمدن از تخم، لانه را ترک کند.
معمولاً کبک‌های جوان می‌توانند در عرض ۱۵ روز پرواز کنند و تا سه ماهگی به وزن بزرگسالی خود برسند. در این میان یک استثناء هم وجود دارد. کبک چوبی کاکلی جنوب شرقی آسیا است که جوجه‌های آن در لانه می‌مانند و حدود یک هفته توسط والدینشان تغذیه می‌شوند.
سخن پایانی
در کشور ما نیز که دارای مناطق کوهستانی بسیاری است، گونه‌های مختلف پرنده کبک زندگی می‌کنند و متأسفانه به خاطر شکار بی‌رویه و همچنین خشکسالی‌های پی‌در‌پی، تعداد این پرندگان زیبا بسیار کاهش یافته است. مسلما اگر این وضعیت به همین منوال ادامه یابد دیری نخواهد گذشت که نسل پرنده کبک در کشور ما به کلی منقرض خواهد شد. امید که دوستان شکارچی مراعات کنند و به خاطر علاقه به شکار کاری نکنند که فرزندان ما نتوانند نمونه‌ای از این پرنده را در این سرزمین پیدا کنند.
در آخر پیشنهاد می‌کنیم اگر به دنیای پرندگان علاقه دارید، در مورد طاووس و طوطی راهب نیز در ستاره بخوانید.
