پرنده باز؛ آشنایی با یکی از سریع‌ترین پرندگان شکاری

گونه‌های مختلفی از پرندگان شکاری تا به امروز شناسایی شده‌اند. این خانواده بزرگ شامل پرندگان با جثه بزرگ، متوسط و کوچک است که مصرف پروتئین در رژیم غذایی همه آن‌ها به عنوان یکی پرنده شکاری الزامی است. پرنده باز یکی از این اعضا با جثه متوسط در خانواده پرندگان شکاری است.

این پرنده در راسته‌ شاهین‌سانان قرار می‌گیرد که پرندگان دیگری مانند عقاب‌ها یا سنقره‌ها را نیز در خود جای می‌دهد. در زبان انگلیسی این پرنده با نام Accipiters شناخته می‌شود و قرقی و بیغو نیز در این دسته قرار دارند. همچنین بازها در میان محققان حوزه پرندگان شکاری به نام علمی A.gentilis معروف هستند. نوعی از این پرنده که در زبان فارسی با نام طرلان نیز شناخته می‌شود، توانایی شکار بسیار بالایی دارد و همین موضوع باعث شده تا یکی از طعمه‌های شکارچیان و افراد سودجو باشد.

در ادامه با ما باشید تا اطلاعات کامل‌تری در مورد ویژگی‌های ظاهری، طول عمر، زیستگاه و نکات مهم دیگری در مورد پرنده باز در اختیار شما قرار دهیم.

 

 

مشخصات ظاهری پرنده باز

ابعاد و جثه پرنده ماده در خانواده بازها بر خلاف برخی جانداران دیگر از پرنده نر بزرگ‌تر است. ماده این پرنده می‌تواند طولی بین ۵۸ تا ۶۹ سانتی‌متر و وزنی معادل ۱۲۲۰ گرم در سنین بلوغ داشته باشد. فاصله دو سر بال در یک باز ماده بالغ می‌تواند بین ۱۰۸ تا ۱۲۷ سانتی‌متر باشد.

پرنده نر اما جثه کوچک‌تر خواهد داشت و طول بدنش در بازه ۴۶ تا ۵۷ سانتی متری قرار می‌گیرد. فاصله دو سر بال در گونه نر عددی بین ۸۹ تا ۱۰۵ سانتی‌متر خواهد بود و وزنی نهایتاً ۷۸۰ گرمی دارد.

اعدادی که در این قسمت عنوان می‌شوند، برای نژادهای مختلف باز و همچنین در سنین متفاوت، متغیر خواهد بود. نوک این پرنده سری خمیده و رو به پایین دارد که در هنگام شکار بسیار کارآمد است. قسمت جلویی نوک به رنگ سیاه و قسمت چسبیده به سر، زرد رنگ خواهد بود.

پاهای این پرنده چندان به نسبت جثه‌اش، بزرگ نیست و تا نیمه‌های آن با پر پوشانده شده است. پنجه‌ها و قسمت‌های بدون پر پاها، به رنگ زرد دیده می‌شوند. به دلیل نحوه شکار خاص، پرنده باز به نسبت پرندگان شکاری دیگر، پنجه‌های بسیار قویی دارد.

 

فرق باز با شاهین در چیست؟

از نظر مشخصات ظاهری این دو پرنده بسیار به هم شبیه هستند، اما با دقت در موارد دیگر مانند تغذیه یا محل زندگی، می‌توان این دو را از هم تشخیص داد. بازها عموماً در مناطق معتدل و بیشتر در نیمکره شمالی کره زمین زندگی می‌کنند و در لبه جنگل‌ها و مراتع به شکار می‌پردازند.

شاهین اما در مناطق گسترده‌تری می‌تواند زندگی و تولید مثل کند که حتی قطب شمال را در برخی نواحی شامل می‌شود. به طور کلی می‌توان شاهین‌ها را کمی از نظر جثه و ابعاد، کوچک‌تر از بازها دانست.

 از نظر سرعت شاهین در رتبه اول در میان تمام گونه‌های پرندگان شکاری قرار می‌گیرد و حتی از بازها هم سریع‌تر خواهد بود. پرنده باز در هنگام شکار و برای غافلگیری کردن طعمه خود گاهی به سرعت ۲۹۰ کیلومتر بر ساعت هم خواهد رسید.

 

 

زیستگاه پرنده باز و طول عمر آن

به طور کلی پرنده باز در مناطقی با آب و هوای معتدل زندگی می‌کند. دیده شده که در برخی موارد این پرنده از لانه متروکه پرندگان دیگر نیز برای زاد و ولد استفاده کند. بازها برای ساخت لانه به دورترین نقاط جنگل یا مرتع می‌روند و روی درختان بلند یا حفره سنگ‌ها و جایی که کم‌تر در دید و دسترس هستند، لانه می‌سازند. این پرنده عموماً در زمان شکار و در لبه جنگل و مناطق باز دیده می‌شود.

با توجه به اینکه گونه‌های باز بسیار متنوع هستند، بازه طول عمر آنها را می توان بین ۵ تا ۲۰ سال ذکر کرد.

پرنده باز در ایران

در کشور ما پرندگان شکاری مانند عقاب، شاهین، جغد، کرکس و باز زیاد یافت می‌شوند. اما به طور کلی پرنده باز در خطر انقراض قرار گرفته و بسیار کم‌تر از سال‌های گذشته در مراتع و جنگل‌ها دیده شده است. در فصل‌های سرد سال این پرنده به قسمت‌های شمالی کشور ما مهاجرت می‌کنند. در موارد خاصی مشاهده شده که این پرنده در استان مازندران، تولید مثل کرده است.

با این وجود که زیستگاه اصلی باز در جنگل‌هایی با پوشش درختی بالا است، اما گاهی می‌توانید آن‌ها را در استان‌های فارس یا سیستان و بلوچستان هم مشاهده کنید که بسیار اتفاق نادری است.

در زمان‌های قدیم بازداری و تربیت این پرنده برای شکار یکی از تفریحات شکارچیان بوده است. این پرنده عموماً برای شکار طعمه‌هایی مانند خرگوش‌ها، قرقاول، کبک یا پرندگانی مانند غاز نگهداری و تربیت می‌شدند. همچنین بازهای تربیت شده، بیشتر در اختیار افراد نجیب زاده یا اشراف زادگان بودند. 

 

 

تغذیه و نحوه شکار کردن

با وجود شباهت‌های ظاهری زیادی که بین شاهین و باز وجود دارد، اما بازها توانایی و قابلیت مانور پذیری شاهین‌ها را ندارند. بیشتر طعمه‌های این پرنده روی زمین و از میان پستانداران یا پرندگان کوچک و متوسط جثه خواهد بود.

بازها با چشمان تیزبین خود طعمه را از فاصله بسیار دور شناسایی کرده و به تعقیب او می‌روند. شکار عموماً در مناطقی که پوشش گیاهی ضعیف‌تر دارد، اتفاق می‌افتد. پروسه تعقیب طعمه توسط باز به صورت افقی و با سرعت نسبتاً بالایی انجام می‌گیرد. البته در بعضی موارد دیده شده که باز به روش شاهین‌ها به سمت شکار خود شیرجه عمودی می‌زند.

 

 

بهترین تغذیه پرنده شکاری همان چیزی است که مبتنی بر طبیعت او در محیط آزاد است. با توجه به این که باز یک پرنده شکاری است، می‌توان انتظار داشت که بیشتر رژیم غذایی‌اش هم شامل پروتئین خالص و گوشت باشد. جانورانی مانند موش صحرایی، خرگوش، پرندگان کوچک یا برخی خزندگان در رژیم غذای پرنده باز قرار می‌گیرند. اما به طور کلی این پرنده امکان شکار طعمه‌های بزرگ جثه‌تر را دارد که در مواقع لزوم از آن استفاده می‌کند.

 

جفت گیری و تولید مثل پرنده باز

پرنده باز در تمام طول زندگی خود، تک همسر است و اصولاً از لانه‌ای که می‌سازد برای چندین سال متوالی استفاده می‌کند. موعد و فصل تخم گذاری این پرنده بین ماه‌های اسفند ماه تا تیر ماه است. زمان دقیق تخم گذاری بستگی به محل زندگی و شرایط در دسترس پرنده ماده دارد.

هر سال در فصل تخم گذاری معمولاً تا ۴ تخم گذاشته می‌شود. مسئولیت گرم نگه‌داشتن و خوابیدن روی تخم‌ها بر عهده پرنده ماده خواهد بود و در تمام مدت در لانه باقی می‌ماند. همچنین پرنده نر وظیفه حفاظت از لانه و تهیه غذا برای ماده و جوجه‌ها را دارد.

۳ ماه پس از خارج شدن جوجه‌ها از تخم، آن‌ها می‌توانند به صورت مستقل پرواز و شکار کنند. با این وجود مدتی را در لانه و کنار والدین خود می‌مانند تا به سطح قابل قبولی از مهارت شکار و البته پرواز دست پیدا کنند. پرنده باز به طور معمول در ۲ سالگی به بلوغ جنسی خواهد رسید و امکان زاد و ولد دارد.

 

 

نکات نهایی

نوع نر و ماده این پرنده از نظر جثه با هم متفاوت هستند، اما از نظر ظاهری شباهت‌های زیادی با هم دارند و تقریباً هم رنگ هستند. یکی از مشخصه‌های تشخیص پرنده باز در سنین بلوغ را می‌توان مشاهده رنگ زرد در چشم‌های آن‌ها دانست.

پرنده ماده به دلیل جثه متوسط و نیرومندی که دارد، علاوه بر خرگوش، موش یا پرندگان کوچک، امکان شکار طعمه‌های بزرگ‌تر و سنگین‌تر را نیز دارد. زیبایی و طرح و نقش پرنده باز باعث شده تا از زمان‌های دور مورد توجه انسان و به خصوص شکارچیان و اشراف زادگان قرار گیرد. این پرنده در کنار شاهین، یکی از محبوب‌ترین پرندگان شکاری برای پرورش و تربیت است.

نگهداری و پرورش پرنده باز در شرایط اسارت و عوامل طبیعی دیگر باعث شده‌اند تا امروزه تعداد این پرنده در تمام زیستگاه‌هایش به طور چشمگیری، کاهش داشته باشد. با توجه به این موضوع در بسیاری از کشورهای پرورش آن‌ها از نظر قانونی، جرم به حساب می‌آید.