نویسنده: مهناز پیرزاده
بروزرسانی: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۱
ازگیل با نام علمی (MESPILUS GERMANICA) از خانواده گل سرخیان و هم خانواده با سیب، گلابی، به، زالزالک و گلابی وحشی است. این گیاه اگر در شرایط ایده آلی رشد کند، می‌تواند به ارتفاع بین ۶ تا ۸ متر برسد، اما به طور کلی شبیه به بوته هستند.
شکل ظاهری درخت ازگیل
برگ‌های این درخت در قسمت بالایی به رنگ سبز تیره و پشت آن به رنگ سبز مایل به خاکستری است و شکل برگ‌هایش فرم بیضی دارد. اندازه برگ‌ها عموماً بین ۸ تا ۱۵ سانتی‌متر در طول و ۳ تا ۵ سانتی‌متر در عرض است. این برگ‌ها دارای کرک‌های متراکم در زیر هستند و در پاییز قبل از برگ‌ریزی قرمز می‌شوند.
گل‌ها دارای پنج گلبرگ بیضی شکل به رنگ سفید، بزرگ و تک هستند که در اوایل بهار شکوفه‌ها ظاهر می‌شوند و در اواخر بهار گل می‌دهند. گل‌های این درخت توسط زنبورها گرده افشانی می‌شوند.
ریشه‌های عمودی و پوست خاکستری نقره‌ای از ویژگی‌های خاص آن محسوب می‌شود. میوه درخت ازگیل گرد و گاهی به شکل گلابی کوچک است و اندازه آن بین میوه گیلاس و گردو است. میوه ازگیل تا زمانی که خوب نرسیده باشد سفت هستند و نمی‌توان آن را زیاد خورد. اما زمانی که کامل می‌رسد، گوشت میوه به رنگ قهوه‌ای در می‌آید و کاملاً بافت نرم و شیرین پیدا می‌کند.
طول عمر درخت ازگیل در حدود ۳۰ تا ۵۰ سال است که عمری نسبتاً کوتاه به حساب می‌آید.
انواع درخت ازگیل
به طور کلی درخت ازگیل به ۳ نوع تقسیم می‌شود:
۱. ازگیل جنگلی (معمولی)
ازگیل معمولی یا جنگلی با نام علمی Mespilus germanica گونه‌ای از درخت ازگیل به شمار می‌آید که میوه‌های گرد و کروی شکلی دارد. این میوه‌ها طعمی شیرین دارند و سرشار از ویتامین‌های مختلف هستند. این نوع درخت بومی بخش‌هایی از غرب آسیا به ویژه ایران محسوب می‌شوند.
۲. ازگیل آمریکای شمالی
این نوع ازگیل با نام علمی آن M. canescens، همان گونه که از نامش پیداست در مناطقی از آمریکای شمالی یافت می‌شود و بومی این منطقه به حساب می‌آید.
۳. ازگیل ژاپنی
این نوع ازگیل، گیاهی از تیره ازگیل محسوب می‌شود که هم خانواده با گیاهانی مانند سیب، گلابی و زالزالک است. ازگیل ژاپنی مطابق با نامش، از گیاهان بومی ژاپن به حساب می‌آید که در ایران نیز بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. میوه این نوع ازگیل تاجی پهن و کروی با میوه‌های گرد و کروی شکل دارد که طعم شیرینی نیز دارد.
ترکیب شیمیایی اجزای درخت ازگیل
از نظر ترکیب شیمیایی، تانن زیادی در پوست درخت ازگیل، برگ‌ها و میوه‌های آن وجود دارد. علاوه بر این میوه ازگیل دارای آب، لعاب و مقداری قند و حدود ۱ درصد اسیدهای آلی مانند اسید مالیک، اسید تارتاریک و اسید سیتریک، اسید بوریک و… است. هسته میوه ازگیل به دلیل داشتن اسید سیانیدریک عنصری سمی است و باید از مصرف آن پرهیز کرد.
خواص میوه ازگیل
میوه ازگیل سرشار از مواد مغذی و ویتامین C، ویتامین A، ویتامین B۱ و ویتامین B۲ است. همچنین میوه این درخت خواص درمانی زیادی برای بیماری‌های کلیوی محسوب می‌شود و برای پایین آوردن فشار خون بسیار مؤثر است. ازگیل سرشار از آنتی اکسیدان‌هایی است که سیستم دفاعی بدن را بهبود می‌بخشد.
شرایط کاشت و نگهداری درخت ازگیل
آبیاری
درخت ازگیل نیاز به آب زیادی دارد؛ زیرا سیستم ریشه‌ای آن عمیق است و باید در مناطقی با بارندگی سالانه مناسب کاشته شود. این درخت برای مناطق نیمه خشک و خشک اصلاً مناسب نیست حتی اگر شرایط و آب مورد نیاز آن را تأمین نماییم. زیرا گرمای این مناطق و عدم وجود رطوبت هوا، مانع رشد و نمو این گیاه می‌شود.
این گیاه عموماً به آبیاری متوسط نیاز دارد و گیاهان جوان در سال اول و دوم پس از کاشت باید هر هفته آبیاری شوند تا سیستم ریشه آن‌ها تقویت شود. گیاهان مسن‌تر را می‌توان هر ۲-۳ هفته یک‌بار آبیاری کرد. اگرچه آبیاری این گیاهان بستگی به میزان بارندگی نیز دارد و در مناطقی که بارندگی خوب دارند گاهی نیازی به آبیاری گیاهان بالغ نخواهد بود.
نور مناسب
درخت ازگیل به نور خورشید زیادی نیاز دارد. نور کافی خورشید به ویژه برای گیاه در زمان باردهی ضروری است. در محیط آپارتمان بهترین مکان برای قرار دادن گلدان این گیاه، پنجره‌های جنوبی و آفتاب‌گیر است.
عموماً مکان‌هایی با حداقل حدود ۵-۶ ساعت نور مستقیم در روز برای این گیاه مناسب خواهد بود. نور شدید آفتاب به خصوص اگر با دمای بالا همراه باشد اصلاً برای این گیاه مناسب نیست و باعث سوختگی برگ‌های آن می‌شود.
دمای مناسب
درخت ازگیل بسیار مقاوم است و در فصل‌هایی که به خواب زمستانی می‌رود، سرما را تا حدود ۲۸- درجه می‌تواند تحمل کند. به شرطی که در محل کاشت بادهای سرد و شدید زمستانی قرار نگیرد. در صورت سرما و باد شدید، شاخه‌های درخت خشک شده و آسیب می‌بینند.
خاک مورد نیاز
درخت ازگیل چندان حساسیت بالایی در مقابل خاک ندارد و رشد خوبی دارد. ولی در خاک‌هایی با زهکشی خوب که حاوی بستر مناسبی از خاک‌برگ نیز هستند، می‌تواند رشد بهتری داشته باشد. خاک‌های آهکی یا خاک‌های سنگین که زهکشی مناسبی ندارند، رشد این گیاه را کم می‌کند. برای تغذیه این گیاه بهتر است فاصله بین دو درخت حدود ۴ الی ۵ متر باشد.
کود دهی
درخت ازگیل به کود دهی معمول درختان میوه نیاز دارد. باید به این نکته توجه کرد که در صورت کود دهی زیاد، گلدهی گیاه کاهش پیدا می‌کند. بهترین نسبت کود برای رشد و کاشت هسته ازگیل در گلدان، کود دهی سه برابری به نسبت‌های ۶-۶-۶ در فصل رشد خواهد بود.
تکثیر درخت ازگیل
۱. کاشت دانه ازگیل
برای بدست آوردن گیاه جدید می‌توان دانه‌ها یا بذر ازگیل را کاشت. اما ممکن است گیاهی که از کاشت بذر به دست می‌آید در آینده میوه‌های چندان خوب و خوشمزه ای ندهد. بنابراین معمولاً از روش پیوند برای تکثیر این گیاه استفاده می‌کنند.
با این وجود برای استفاده از دانه‌ها باید منتظر بمانید تا میوه به خوبی روی درخت کامل شود و برسد و در اواخر پاییز آن را از درخت جدا کنید. دانه‌های ازگیل پوسته محکمی دارند که می‌تواند از جوانه زدن آن‌ها جلوگیری کند بنابراین باید دانه‌ها را از گوشت خارج کرده و کاملاً تمییز نمود.
برای تهیه و آماده سازی بذرها بهتر است بلافاصله پس از بیرون آمدن از میوه در بین موادی مانند پیت خزه، کوکوپیت و مواد مشابهی که رطوبت را کمی نگه می‌دارند، در دمای بین ۵ الی ۱ درجه سانتی‌گراد به مدت ۲ تا ۳ ماه نگهداری کرد. پس از آنکه دانه‌ها جوانه زدند و آماده شدند می‌توان آن‌ها را کاشت.
۲. قلمه زنی
میزان موفقیت ریشه زایی قلمه‌های این گیاه کم است و استفاده از هورمون‌های ریشه زایی در انتهای قلمه‌ها قبل از کاشت و قرار دادن آن‌ها در بستر ریشه زایی، احتمال ریشه زایی را زیاد می‌کند.
زمان مناسب برای تهیه قلمه‌ها، اواخر پاییز است. طول قلمه‌ها را می‌توان حدود ۲۰ سانتی‌متر و از شاخه‌هایی به ضخامت یک مداد معمولی به دست آورد. قلمه‌ها را در مخلوطی مانند خاک‌برگ به همراه شن می‌کارند که باید تا نصف ارتفاع آن در خاک قرار گیرند. ظرف حاوی قلمه را در مکانی روشن اما دور از نور مستقیم خورشید با دمایی در حدود ۲۱ تا ۲۴ درجه سانتی‌گراد قرار می‌دهند. سطح خاک نباید خشک شود. حدود ۴ الی ۶ هفته طول می‌کشد تا ریشه‌ها در بیایند.
هرس درخت ازگیل
به طور کلی درخت ازگیل نیازی به هرس ندارد و حتی هرس درخت و قطع شاخه‌ها نیز می‌تواند به ضرر آن باشد. به همین جهت هرس کردن درخت ازگیل تنها می‌تواند برای حذف شاخه‌های شکسته یا آسیب دیده یا در نهایت شاخه‌های قدیمی که به سمت درخت رشد کرده است محدود شود. زیرا این شاخه‌ها می‌تواند مزاحم رشد شاخه‌های دیگر شود. در این صورت می‌توان هرس کردن درخت را در زمان خواب گیاه یعنی در اواخر زمستان انجام داد.
آفات و بیماری‌های درخت ازگیل
درخت ازگیل به طور کلی مشکلات و بیماری‌های خاصی ندارد. در میان آفات، شته‌ها و لارو برخی دیگر از حشرات گاهی مشکل برای گیاه به وجود می‌آورند. از بین همه بیماری‌ها، آتشک مزاحمت بیشتری ایجاد می‌کند. همچنین برخی اوقات زنگ‌زدگی و سفیدک پودری به ویژه زمانی که هوا مرطوب است و محل کاشت نور مناسبی ندارد ایجاد می‌شود.
