نویسنده: مهدی درخشان
بروزرسانی: ۲۹ خرداد ۱۴۰۱
شاید بسیاری از ما تا به حال موفق به دیدن پرنده پرستو نشده باشیم. این پرنده بسیار خجالتی بوده و دیدن آن در محیط‌های شهری چندان رایج نیست. این پرنده حشره‌خوار همچون پرنده کاردینال که از گونه گنجشک‌سانان به حساب می‌آید، ظاهری بسیار متفاوتی دارد و به راحتی از دیگر گنجشک‌سانان قابل تشخیص خواهد بود.
تا کنون ۷۴ زیر گونه مختلف از این پرنده توسط محققان شناسایی شده است. با این وجود که گونه‌های متفاوتی از آن در مناطقی از آسیا، اروپا و آمریکای شمالی زندگی می‌کنند، اما از نظر ظاهری بسیار شبیه به هم هستند و برخی از ویژگی‌ها در میان تمام آن‌ها یکسان است.
نام علمی پرنده پرستو، Hirundinidae است و در زبان انگلیسی به این پرنده Swallow گفته می‌شود، اما در زبان فارسی نام‌های بسیار متفاوتی برای آن آورده شده که معروف‌ترین آن‌ها را می‌توان چلچله دانست. برای مثال در گویش لری به این گونه، سیپریسک گفته می‌شود یا در گویش کرمانی از کلمه اسپریچو برای توصیف این پرنده استفاده شده است. در این مقاله به بررسی مشخصات ظاهری، ویژگی‌های رفتاری، لانه سازی و تولید مثل این پرنده خواهیم پرداخت، پس ما را در ادامه همراهی کنید.
پرنده پرستو در فرهنگ های مختلف
نمادهای مختلفی از این پرنده در فرهنگ‌ها و ملت‌ها دیده شده است. مفاهیمی که به این پرنده نسبت داده می‌شوند، از افکار عمومی و فرهنگ یک ملت سرچشمه می‌گیرند و این موضوع باعث شده تا در کشورهای مختلف این پرنده را با نمادهای گوناگونی بشناسند. از آن‌جایی که این پرنده زندگی مسالمت آمیزی در کنار انسان‌ها دارد، بسیاری حضور و لانه کردن آن‌ها را در خانه خود به فال نیک می‌گیرند. باورهایی وجود دارند که این پرنده را نماد ثروت می‌دانند و اگر در خانه‌ای لانه و تحم‌گذاری کند، صاحب خانه به ثروت خواهد رسید.
در فرهنگ ژاپنی این پرنده نماد احساسات مادرانه، عشق و ابراز محبت به دیگری است. افسانه‌ها مصری و سومری این پرنده را نمادی از مادر بزرگ می‌دانند. نمادهای دیگری هم برای این پرنده وجود دارد که مهمترین آن‌ها ثروت، فداکاری، وفاداری، اعتماد و خانه هستند.
مشخصات ظاهری پرستو
طول بدن
پرستو بدنی کشیده دارد که در بعضی گونه‌ها به ۲۰ سانتی‌متر هم می‌رسد.
وزن
معمولا وزن بزرگ‌ترین پرستوها هم از ۶۵ گرم تجاوز نمی‌کند که نشان می‌دهد تا چه حد این پرنده می‌تواند کوچک جثه باشد.
بال‌ها
وجه مشترک تمام گونه‌های مختلف این پرنده را می‌توان شکل بال‌های آن‌ها دانست که آسان‌ترین روش تشخیص آن‌ها هم، استفاده از این ویژگی خواهد بود. بال‌های این پرنده باریک و نوک تیز هستند که عموماً به رنگ تیره و سیاه دیده می‌شوند. این پرنده با وجود بدنی کوچکی که دارد، از بال‌های بزرگی برخوردار است که قدرت پرواز و سرعت بسیار بالایی به آن‌ها داده است.
دهانه بال‌های این پرنده در هنگامی که کاملاً باز هستند به ۳۵ سانتی‌متر هم می‌رسد.
دم
دم چنگال مانند این پرنده که در حالت کاملا باز شده به این شکل دیده می‌شود، از مشخصات بارز این گونه است.
رنگ پرها
در گونه‌های مختلف این پرنده، پرها رنگ‌ها مختلفی دارند و عموماً پرهای آن‌ها سایه‌هایی دارند که ترکیب رنگ و بزرگی آن کاملاً متفاوت است.
منقار
آخرین ویژگی ظاهری در مورد پرنده پرستو را می‌توان منقارهای کوچک آن‌ها دانست که در میان تمام گونه‌ها مشترک است. با توجه ویژگی‌ها و مشخصات ظاهری این پرنده، امکان تشخیص آن بیار آسان‌تر خواهد بود، هر چند که در کم‌تر خانه‌ای شاهد حضور و لانه کردن آن‌ها هستیم.
انواع نژاد پرستو
همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم این پرنده تقریباً ۷۴ گونه مختلف را شامل می‌شود. محققان برای این پرنده ۶ زیر گونه اصلی را مشخص کردند که هم از نظر محل زندگی و هم از نظر رفتارها کمی با هم متفاوت هستند. در ادامه این زیر گونه‌ها را بررسی خواهیم کرد.
۱. اریتروگاستر
اندام‌های تحتانی در این زیرگونه به رنگ قرمز متمایل می‌شود و محل زندگی آن‌ها در آمریکای شمالی است. موسم کوچ پرستوها در هنگام فرا رسیدن فصل زمستان است و مقصد آن‌ها به سمت جنوب و کشورهای مرکزی این قاره خواهد بود.
۲. تیتلری
این زیرگونه توسط یک محقق فرانسوی در سال ۱۸۶۴ کشف شده و طبقه‌بندی آن نشان می‌دهد که عموماً در آسیای شرقی و به خصوصی سیبری دیده می‌شوند. مهاجرت آن در فصل زمستان به سمت جنوب همین قاره خواهد بود و از مشخصات فیزیکی بارز برای آن‌ها می‌توان به پرهای دم بلند و مسی رنگ اشاره کرد.
۳. ساوینگی
خط سینه این گونه به رنگ قرمز بوده و با نزدیک شدن به پاهای پرنده کمی برجسته می‌شود. این گونه را تنها در کشور مصر می‌توان مشاهده کرد.
۴. متعدی
از نظر ظاهری شباهت زیادی به گونه ساوینگی دارند با این تفاوت که پرهای قسمت تحتانی آن‌ها کمی به رنگ نارنجی متمایل است. این زیر گونه در جنوب غربی آسیا دیده می‌شود و به نسبت دیگر گونه‌ها، بیش در یک مکان ساکن می‌شوند.
۵. روستایی
در آسیا، اروپا، آفریقای شمالی و حتی در مناطقی از قطب شمال هم دیده می‌شوند. برای تشخیص آن‌ها می‌توانید از خط سینه مستقیم آن‌ها که رنگ‌های متفاوتی دارند، استفاده کنید. معمولاً برای مهاجرت در مناطقی ما بین اروپا و آسیا ساکن می‌شوند.
۶. Gutturalis
آسیای شرقی و در کشورهای ژاپن و کره بیش‌تر دیده می‌شوند. این گونه و گونه تیتلری بسیار نزدیک به هم زندیگ می‌کنند و گاها در محیط‌های شهری هر دو آن‌ها نیز دیده شده‌اند.
لانه سازی پرستو؛ پرنده پرستو کجا لانه می سازد؟
با این وجود که این پرنده می‌تواند هم زیستی خوبی در کنار انسان‌ها داشته باشد، اما عموما از فضاهای شهری و پر از ساختمان دوری می‌کند. پرنده پرستو فضاهای باز، دشت‌ها و کوه‌های مرتفع را برای لانه سازی و تخمگذاری ترجیح می‌دهد و از محیط‌های جنگلی که فضای بسته و هوای مرطوبی دارند، دوری می‌کند.
بهترین مکان برای مشاهده آن به ندرت در بعضی از خانه‌های روستایی است که رفت و آمد کمی دارند. پرنده پرستو عموما در فضاهایی که برای دام در نظر گرفته شده یا زیر سقف‌ها لانه سازی می‌کنند. لانه سازی پرنده پرستو با کمک جفت نر و ماده انجام می‌شود و در این پروسه از گِل و ساقه‌های خشک درختان استفاده می‌کنند.
تخم گذاری پرنده پرستو
پرنده نر از طریق نمایشی که با دم‌ها و بال‌های خود انجام می‌دهد، می‌تواند نظر جفت ماده را در فصل تخم گذاری جلب کند. گاهاً دیده شده این پرنده در شرایط دشوار که امکان حفاظت از تخم را نخواهد داشت، به تخمگذاری در لانه پرنده دیگری روی بیاورد.
جفت ماده می‌تواند در هر بار تخم گذاری بین ۲ تا ۶ تخم بگذارد و این پروسه حدوداً ۲۰ روز زمان خواهد برد. جفت ماده وظیفه نگهداری و آموزش پرواز برای جوجه‌ها را خواهد داشت و غذا را عموما پرنده نر تهیه می‌کند. دیده شده که جوجه‌ها بزرگ شده حتی پس از پرواز و جدا شدن از والدین هم باز می‌گردند و مدتی برای دریافت مراقبت‌های والدین، پیش آن‌ها می‌مانند.
اگر بطور اتفاقی در طبیعت جوجه پرستویی را رها شده دیدید، می‌توانید با آشنایی با نحوه نگهداری از جوجه پرستو، تا مدتی از آن مراقبت کنید تا آمادگی لازم برای پرواز را بدست آورد.
پرستوها بیش‌تر برای تخم گذاری در دسته‌های بزرگی دور هم جمع می‌شوند. این تجمع می‌تواند نظر شکارچیانی مانند گربه‌سانان و پرندگان شکاری را به خود جلب کند. عمدتاً جوجه‌ها و تخم‌های موجود در لانه هدف شکارچیان هستند، اما گاهاً پرندگان بالغ نیز به عنوان طعمه خواهند بود.
غذای پرستو
رژیم غذایی پرنده پرستو می‌تواند تقریباً هر حشره‌ای را شامل شود. این پرنده عادت دارد حشرات را در حین پرواز یا نزدیک به سطح زمین، شکار کند. رژیم غذایی پرنده پرستو می‌تواند توجیه کند که چرا این پرنده نزدیک زمین‌های زراعی و یا در محل نگهداری دام، زندگی می‌کند.
سخن آخر
همانگونه که دیدید پرستوها پرندگان ریز نقشی هستند که ترجیح می‌دهند دور از چشم انسان‌ها و در دشت‌ها و کوه‌های مرتفع زندگی کنند. طول عمر پرستو با وجود جثه کوچکی که دارد، قابل توجه است و به حدود ۱۸ سال نیز می‌رسد.
