آشنایی با پرنده قرقی، شکارچی ریز نقش و توانا (مشخصات ظاهری، زیستگاه و تولید مثل)

یکی از زیباترین مناظری که می‌توانید در طبیعت مشاهده کنید، صحنه پرواز پرنده‌های کوچک و بزرگی است که هر کدام طرح و نقش خاصی دارند. پرندگان گونه‌های مختلفی دارند که بخش جذاب آن‌ها را می‌توان گونه‌های شکاری دانست. پرنده قرقی نیز در همین دسته قرار می‌گیرد که در این مقاله با آن آشنا خواهید شد.

این پرنده را با نام‌های مختلفی می‌شناسند که می‌توان باز گنجشک خوار را معروف‌ترین آن‌ها دانست. نام علمی قرقی Accipiter nisus است و در تیره بازان قرار می‌گیرد. در زبان انگلیسی نیز این پرنده را با نام Eurasian sparrowhawk می‌شناسند.

به طور کلی پرندگان شکاری مانند قرقی و دیگر گونه‌هایی همچون شاهین، کرکس یا عقاب در معرض آسیب‌های بسیاری هستند. این خطرات عمدتاً از جانب انسان‌ها ایجاد می‌شود و موجودیت این پرندگان زیبا را به خطر خواهند انداخت. شکارهای غیرمجاز و تجاوز انسان‌ها به قلمرو این پرندگان موجب ایجاد مشکلات متعددی می‌شوند.

خصوصیت ویژه‌ای که در میان تمام گونه‌ها گوشتخوار پرندگان دیده می‌شود، چابکی و سرعت بالای آن‌ها در پرواز است. هر یک از آن‌ها خصوصیت‌های ویژه‌ای دارند و می‌توانید از این طریق آن‌ها را بشناسید. در ادامه این مطلب مشخصات ظاهری، زیستگاه و نحوه شکار و پرواز پرنده قرقی را بررسی خواهیم کرد، پس همراه ما باشید.

 

 

مشخصات ظاهری قرقی

پرنده‌های شکاری عموماً از نظر جثه از دیگر گونه‌ها، بزرگ‌تر هستند و شناسایی آن‌ها از این طریق کار دشواری نخواهد بود. در میان تمام گونه‌های گوشتخوار و شکارگر پرنده‌ها، می‌توان قرقی را جز کوچک جثه‌ترین آن‌ها دانست. فیزیک و بدن این پرنده در اثر نحوه زندگی و شکار این گونه به نسبت دیگر پرندگان شکاری تغییراتی داشته که باعث کوچک‌تر شدن آن‌ها شده است.

علاوه بر جثه کوچک این گونه، مشخصات دیگری نیز وجود دارند که باعث تمایز آن‌ها با دیگر اعضای خانواده بازان شده است. بدن این پرنده کوچک است، اما گردن و دمی بلند دارند که ظاهری خاص به آن‌ها بخشیده است.

بال‌های پرنده قرقی با توجه به اندازه کوچکی که دارد، کاملاً مناسب هستند. بال‌ها در این گونه به نسبت دیگر پرندگان شکاری کوتاه‌تر و البته به شکلی گرد رشد می‌کنند.

یکی دیگر از مشخصات مهم در مورد ظاهر این گونه را می‌توان خط سفید ابرو و لکه‌ای با همین رنگ که در پشت گردن آن‌ها وجود دارد، دانست. نوک قرقی همانند بسیاری از پرندگان شکاری به شکل خمیده و نوک تیز است که به آن‌ها برای شکار و خوردن گوشت کمک می‌کند.

در نهایت لازم است اشاره کنیم که پاهای این پرنده به نسبت بدنی که دارد، بلند و بدون پر هستند. پنجه‌های قرقی بسیار تیز و البته قوی هستند و در شکار کارآمد هستند.

 

تفاوت ظاهری جفت نر و ماده

جفت نر و ماده در این پرنده از نظر ابعاد و طرح و رنگ بسیار با هم متفاوت هستند. این تفاوت در میان کم‌تر گونه‌های جانوری دیده می‌شود و در جای خود بسیار قابل توجه است. جفت نر این پرنده، جثه‌ای کوچک‌تر دارد که تقریباً در سنین بالا و بلوغ به ۲۸ سانتی متر خواهد رسید.

جفت ماده اما ابعاد کاملاً متفاوتی دارد و در سنین بلوغ، طول بدنی تقریبا ۳۸ سانتی متری خواهد داشت. یکی دیگر از مشخصات جفت نر، قسمت سینه آن‌ها است که رنگی‌تر از جفت ماده خواهد بود.

 

 

زیستگاه و تغذیه پرنده قرقی

مشاهده پرندگان شکاری عموماً کار آسانی نخواهد بود. این پرندگان تا حدی خجالتی هستند و در مکان‌هایی لانه سازی می‌کنند که در معرض دید دیگر جانوران نباشند. پرنده قرقی اما در میان همه گونه‌های پرندگان شکاری، خجالتی‌ترین به حساب می‌آید و حتی مشاهده آن‌ها در حین پرواز نیز به سختی امکان پذیر خواهد بود.

پرنده قرقی به دلیل جثه کوچکی که دارد می‌تواند در محیط‌هایی با تراکم درختی بالا مانند جنگل‌ها زندگی کند. به طور کلی نیز این مناطق بهترین محیط‌ها برای لانه سازی قرقی هستند. علف‌زار‌ها و جنگل‌هایی با شاخ و برگ‌های زیاد برای این پرنده هیچ مشکلی ایجاد نخواهند کرد و به راحتی در آن‌ها شکار می‌کند.

این پرنده عموماً به صورت تکی زندگی می‌کند و کم‌تر دسته‌ای از آن‌ها کنار هم دیده شده است. این گونه در مناطقی با آب و هوای معتدل زندگی می‌کنند و در فصول سرد سال به مناطق گرمسیر مهاجرت خواهند کرد. در فصل مهاجرت، قرقی‌های جوانتر و بخصوص قرقی‌های ماده زودتر از بقیه مهاجرت خود را آغاز می‌کنند.

 

قرقی در ایران

یکی از مسیر‌های مهاجرت قرقی‌ها، ایران است و می‌توان در شمال کشور به ندرت، زاد و ولد آن‌ها را شاهد بود. بازه حضور آن‌ها در ایران قریباً از ابتدای پاییز تا انتهای فصل سرما خواهد بود. از جمله مناطقی که قرقی در ایران در آنجا مشاهده شده می‌توان به تالاب صالحیه، پارک جمشیدیه تهران، رامسر، صفادشت، دریاچه چیتگر و… اشاره کرد. برای مشاهده لیست کامل این مناطق پیشنهاد می‌کنیم از صفحه باشگاه پرنده نگری ایرانیان دیدن کنید.

در فصل‌های سرد سال عموماً مسیر مهاجرت قرقی از قسمت‌های شمالی روسیه، شرق اروپا و قفقاز به سمت اروپای و آسیایی جنوبی و در بعضی موارد آفریقا خواهد بود.

 

 

 

تولید مثل و طول عمر پرنده قرقی

نرهای این پرنده عموماً از طریق اجرای نمایش‌های هوایی و پرواز، نظر جفت ماده را جلب می‌کنند. جفت‌های قرقی در هر فصل تولید مثل، تک همسر هستند. این پرنده هر سال لانه سازی می‌کند و زمان تولید مثل و تخم‌گذاری آن‌ها تقریباً اویل بهار هر سال خواهد بود. هر تخم‌گذاری این پرنده شامل ۴ الی ۵ تخم می‌شود که در یک دوره ۲۰ تا ۳۰ روزه تبدیل به جوجه می‌شوند.

طول عمر پرنده قرقی در حالت عادی بین ۳ تا ۴ سال خواهد بود، اما بسیاری از جوجه‌ها به دلیل ضعف یا جثه کوچکی که دارند به این مرحله از بلوغ نمی‌رسند. البته بیش‌ترین میزان تلفات طبیعی برای این گونه را می‌توان از جفت‌های نر دانست که جثه بسیار کوچک‌تری دارند.

 

رژیم غذایی پرنده قرقی

همان‌طور که از نام این پرنده یعنی باز گنجشک‌خوار پیداست، می‌توان انتظار داشت که پرندگان کوچک در رژیم غذایی آن‌ها قرار داشته باشند. محققان تا‌کنون توانسته‌اند نزدیک به ۱۲۰ گونه مختلف از پرندگان را در رژیم غذایی قرقی شناسایی کنند. این گونه‌ها شامل گنجشک‌سانان همچون پرستو و فاخته تا پرندگانی هم‌چون کبوترها نیز می‌شود.

قرقی نر بطور طبیعی پرندگانی با وزن بین ۴۰ تا ۱۲۰ گرم را شکار می‌کند. اما قرقی ماده به دلیل جثه بزرگ‌تری که دارد توانایی شکار پرندگان بزرگ‌تر تا وزن حدود ۵۰۰ گرم مانند قرقاول را نیز خواهد داشت. وزن غذای مصرفی پرندگان بالغ برای نرها ۴۰ تا ۵۰ گرم و برای ماده ها ۵۰ تا ۷۰ گرم تخمین زده می شود. این پرندگان پس از شکار طعمه خود، ابتدا پرهای آن را کنده و و معمولاً ابتدا ماهیچه های سینه طعمه را می‌خورند.

در مورد رژیم غذایی این پرنده لازم است اشاره کنیم که چندین مورد از پستانداران را هم شامل می‌شود. موش‌ها، خفاش‌ها و خرگوش‌ها از جمله طعمه‌های مورد علاقه برای پرنده قرقی هستند.

 

 

نکات مهم در مورد نگهداری از پرنده قرقی

پرندگان شکاری طبیعت و خوی وحشی دارند و به نسبت دیگر گونه‌های پرندگان برای نگهداری در خانه و پرورش مناسب نیستند و توصیه می‌شود از نگهداری آن‌ها در محیط خانه خودداری کنید. در بعضی موارد اما ممکن است با یک پرنده قرقی مسدوم و زخمی مواجه شوید که در چنین شرایطی دانستن نکات مهمی برای نگهداری از آن‌ها ضروری خواهد بود.

اصلی‌ترین شرط برای بهبود وضعیت و همچنین شادابی قرقی و دیگر پرندگان شکاری، تغذیه آن‌ها است. رژیم غذایی که برای پرنده قرقی در نظر می‌گیرید، باید شامل مواد مغذی و البته مواردی باشد که به صورت طبیعی به شکار آن‌ها می‌پردازد.

طبق تحقیقاتی که در این مورد انجام شده بهترین رژیم غذایی برای این پرنده باید شامل موارد زیر باشد:

• ۴۵ تا ۵۰ درصد پروتئین خالص
• ۱۸ الی ۲۰ درصد اسید چرب
• ۲ تا ۲.۵ درصد هم فیبر خام

علاوه بر موارد عنوان شده لازم است به صورت دوره‌ای برای پرنده قرقی مکمل‌های غذایی و مولتی ویتامین تهیه کنید. یکی از مهمترین مکمل‌های برای پرنده قرقی، کلسیم است که از بیمار شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند.

 

تفاوت شاهین و قرقی

تا اینجای مقاله شما را بطور کامل با پرنده قرقی آشنا کردیم. اینگونه بنظر می‌رسد که این پرنده زیبا شباهت زیادی به شاهین، دیگر پرنده شکاری دارد؛ ولی حقیقت این است که این دو پرنده دارای تفاوت‌ها و ویژگی‌های متفاوتی از یکدیگر هستند. در ادامه به بررسی تفاوت شاهین و قرقی می‌پردازیم.

 

 

ویژگی ها و مشخصات شاهین

شاهین نام عمومی ۳۷ گونه پرنده شکاری است. شاهین‌ها در همه قاره‌های جهان به غیر از قطب جنوب زندگی می‌کنند. این پرندگان دارای چشمان کاملاً سیاه، بدن لاغر، بال‌های نوک ‌تیز، توانایی پرواز با سرعت بسیار زیاد و تغییر جهت ناگهانی هستند که همین ویژگی‌ها آن‌ها را از دیگر پرندگان شکاری متمایز می‌کند.

شاهین در سال نخست عمر خود، شاه‌پرهای بلندتری دارند تا بتوانند راحت‌تر پرواز را بیاموزند؛ آن‌ها در سال‌های بعد با تغییر شاه‌پرها، تکنیک‌های پروازی خاص را می‌آموزند. جالب است بدانید که شاهین معمولی (بحری) که بیشترین پراکندگی را در بین شاهین‌ها دارد، با رکورد سرعت ۳۲۰ کیلومتر در ساعت سریع‌ترین جاندار روی کره زمین است.

شاهین‌ از لحاظ تکنیک شکار، یک شکارچی تخصصی به شمار می‌رود. شاهین‌ها در شکار پرندگان در حال پرواز مهارت دارند و با منقار خود شکار را می‌کشند. این در حالی است که پرندگان شکاری دیگر، رژیم غذایی متفاوت‌تری دارند و با پنجه‌های خود طعمه را می‌کشند.

در گذشته از شاهین‌های رام‌شده و آموزش‌دیده برای شکار استفاده می‌شد. از ویژگی‌های این پرنده شکاری می‌توان به داشتن شهامت بالا و جسور بودن این پرنده اشاره کرد. در بسیاری از موارد شاهین به پرندگانی مانند قوش و عقاب نیز حمله می‌کند که نشان از جسارت بالای این پرنده است.

 

 

در ادامه و در جدول زیر شما را با تفاوت های عمده شاهین و قرقی آشنا خواهیم کرد.

تفاوت شاهین و قرقی
ویژگی	شاهین	قرقی
رژیم غذایی	انواع حیوانات کوچکتر مانند: مار، مارمولک، ماهی، موش، خرگوش، سنجاب، پرندگان و …	۱۲۰ گونه پرنده کوچک جثه (پرنده ماده، پرندگانی چون کبک و قرقاول را نیز شکار می‌کند.) ۱۷ گونه پستاندار از جمله خرگوش، خفاش و موش
طول پرنده	۳۲ تا ۵۸ سانتی‌متر	قرقی ماده: ۳۷ سانتی‌متر قرقی نر: ۳۰ سانتی‌متر
زیستگاه	مناطق کوهستانی، جنگل‌ها، صخره‌ها خارج از فصل تولید مثل: حاشیه تالاب‌ها، میان صخره‌ها و گاهی آشیانه‌های قدیمی خود	نواحی پر درخت، جنگل‌ها و گاهی در بوته‌های بلند یا در بیشه‌ها  زمستان‌ها: در فضای باز و یا حتی کم درخت
لانه سازی	مکان‌های بلند و در کوهستان‌های دور دست صخره‌های کوهستانی	مناطق جنگلی و علفزارهای باز در بالای درختان و بعضاً در لبه‌ی پرتگاه‌ها
حالت بال‌ها	کشیده و نوک تیز همین شاخصه، این پرنده را در پرواز با سرعت بالا و تغییر جهت‌های ناگهانی یاری می‌دهد.	در مقایسه با شاهین قدری کوتاه‌تر بوده و حالت گردی دارد
حالت دم	بلند و دراز و کشیده	دم قرقی نیز مانند شاهین دراز و کشیده است و در این ویژگی هر دو پرنده‌ یکسان هستند.
آوا	معمولاً ساکت  در هنگام خطر: دارای صدایی جیغ مانند و خشن، بریده بریده و به شکل کک کک	صدای قرقی از صدای شاهین زیباتر است و می‌توان گفت در مقایسه با شاهین دارای صدایی خوش است. صدای قرقی پیوسته و آرام است.
تفاوت اندازه بین نر و ماده	شاهین نر مقداری کمی از شاهین ماده کوچک‌تر است.	قرقی ماده حدود ۲۵ درصد از نر آن بزرگ‌تر است. چنین تفاوت اندازه بین نر و ماده هیچ پرنده‌ای دیده نمی‌شود.
زیست‌گاه	همه قاره‌های جهان به غیر از قطب جنوب	قسمت‌های وسیعی از اروپا، آسیا و شمال و شرق آفریقا
شکل ظاهری	قرنیه‌ مشکی پرهای زرد و خاکستری خال‌های تیره‌ای در زیر گلو و شکم	بخش فوقانی بال‌ها و قسمت پشت پرنده ماده قرقی به رنگ خاکستری و در پرنده نر رنگ این قسمت‌های قهوه‌ای متمایل به خاکستری است. عموماً در پشت گردن قرقی نر یک لکه سفید رنگ دیده می‌شود و بخش شکمی آن متمایل به قهوه‌ای است.
تیره و خانواده	فالکو	عقابیان
تعداد گونه	۳۷	۴

 

 

سخن آخر

پرنده قرقی یکی از کوچک‌ جثه‌ترین پرندگان شکاری به حساب می‌آید که زیبایی منحصر به فردی دارد. این گونه نیز مانند دیگر پرندگان شکاری به مرور زمان به شکار‌چیانی ماهر تبدیل شده‌اند و جای خود را در چرخه طبیعی به دست آورده‌اند.

این پرنده به دلیل جثه کوچک می‌تواند به راحتی در جنگل‌، علف‌زار و بیشه‌ها شکار کند. سرعت عمل بالا و عکس العمل سریع پرنده قرقی این امکان را به وجود آورده که طعمه را در شرایط سخت دنبال کند. نحوه پرواز این پرنده عموماً به گونه‌ای است که بخشی از مسیر را بال می‌زند و با استفاده از جریان هوا باقی مسیر را سر می‌خورد.

در نهایت باید به این نکته اشاره کنیم که جوجه پرنده قرقی بسیار آسیب‌پذیر است. طرلان‌ها یکی از شکارچیانی هستند که در سنین پایین این پرنده را هدف قرار می‌دهند. تحقیقات نشان داده که اگر جوجه‌ها در لانه باقی بمانند، جفت نر و ماده پرنده قرقی توان حفاظت از آن‌ها را در برابر شکارچیان خواهند داشت.