ستاره | سرویس مذهبی – شاید همه ما در قلب خود و یا بنا به دلیل اعتقاد والدین خود به معاد باور داریم. معاد از اصول دین اسلام است؛ اما به راستی معاد چیست و چه دلایلی برای اثبات آن وجود دارد. چرا برخی انسان‌ها در طول تاریخ معاد را انکار کرده اند و با پذیرش معاد چه تفاوت‌هایی در اعمال انسان‌ها ایجاد می شود؟ در این مقاله به این پرسش‌ها پرداخته می شود.
معاد چیست؟
البته این، به اختیار انسان است که خود را سعادتمند کند و یا اینکه در مسیر شقاوت قدم بردارد؛ هیچ اجباری برای انسان‌ها در این زمینه وجود ندارد؛ این از ویژگی‌های دنیای کنونی ماست؛ اما انسان همان طور که در این دنیا در قبال کارهایش مسئولیت دارد، در آن دنیا نیز علاوه بر عقاید، در برابر کار‌ها و رفتارهایش مورد مؤاخذه قرار خواهد گرفت؛
چرا برخی معاد را انکار می‌کنند؟
برای انکار معاد در بین انسان‌ها دلایل مختلفی می تواند وجود داشته باشد به چند نمونه از آن ها می پردازیم.
۱ – درک نکردن با حواس پنجگانه
وَ قَالُوا مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ وَنَحْیَا وَمَا یُهْلِکُنَا إِلَّا الدَّهْرُ ۚ. وَمَا لَهُمْ بِذَٰلِکَ مِنْ عِلْمٍ ۖ. إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ (سوره جاثیه، آیه ۲۴)
گفتند: جز همین زندگى دنیایى، زندگى دیگرى نیست، مى‌میریم و زنده مى‌شویم (یک گروه مى‌رویم و یک گروه مى‌آییم) و ما را چیزى جز طبیعت و روزگار نابود نمى‌کند، در حالى که هیچ گونه علمى بر این ادّعا ندارند. آنان جز گروهى خیالباف نیستند.
انسان‌ها به گونه‌ای هستند که خیلی از اوقات اگر اموری را با حواس پنجگانه خود درک نکنند، آن را سریع انکار می‌کنند؛ انکار وجود خدا و معاد نیز از این دسته است؛ در حالی‌که بالاترین معیار برای درک و شناخت انسان، عقل انسان است.
یا هشامُ إِنَّ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حُجَّتَیْنِ حُجَّةً ظَاهِرَةً وَ حُجَّةً بَاطِنَةً فَأَمَّا الظَّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَ الْأَنْبِیَاءُ وَ الْأَئِمَّةُ ع. وَ أَمَّا الْبَاطِنَةُ فَالْعُقُول [۲]
از آنجایی که عقل انسان نمی‌تواند عاری از اشتباه و خطا باشد و تا اندازه محدودی کشش دارد، به همین دلیل برای تکامل، نیازمند به وحی و بهره گیری از راهنمایی‌های خالق خود است؛ عقل برای رسیدن انسان‌ها به کمال، بسیار لازم است، اما کافی نیست. تاریخ زندگی بشر نیز این را به اثبات رسانده است؛ عقل بشر با گذشت هزاران سال نمی‌تواند ادعا کند که بدن انسان را به درستی شناخته است و هنوز هم در درمان بسیاری از بیماری‌ها ناتوان است و حتی گاهی اوقات روش قبلی خود را نقض می‌کند؛ چگونه می‌توان از چنین بشری انتظار داشت که به تمام ابعاد روح انسان آگاه باشد و یک نسخه همه جانبه برای روح و جسم انسان و زندگی فردی و اجتماعی او تنظیم کند؟ اما اگر همین عقل از انسان گرفته شود، او تفاوتی با حیوانات ندارد؛ خداوند قدرت درک و فهم به انسان داده است و اتفاقاً دلیل برتری انسان بر حیوانات، همین عقل و قدرت انتخاب و اختیار اوست؛ بنابراین نوع زندگی و سرنوشت او با سایر موجودات عالم فرق دارد.
۲ – دید محدود انسان در طول زمان
در گذشته نه چندان دور اگر به کسی می‌گفتید که من می‌توانم از رفتار شما عکس و فیلم بگیرم و هزارن ساعت از کار‌های شما را در قطعه‌ای به اندازه کف دست (هارد) ذخیره کنم، شاید به شما می‌خندید؛ امروز حتی قطعه‌ای کمتر از یک بند انگشت (فلش) هم می‌تواند تمام اعمال ما را جلوی چشم ما قرار دهد؛ امروز بر عکس شده و اگر شما این‌ها را انکار کنید همه به شما می‌خندند! اگر فردا چیز دیگری آمد و جای همه این‌ها را گرفت، هیچ جای تعجبی ندارد.
۳ – توانایی خداوند در آفرینش مجدد انسان
یَوْمَ نَطْوِی السَّمَاءَ کَطَیِّ السِّجِلِّ لِلْکُتُبِ ۚ. کَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِیدُهُ ۚ. وَعْدًا عَلَیْنَا ۚ. إِنَّا کُنَّا فَاعِلِینَ (سوره انبیاء، آیه ۱۰۴)
روزى که آسمان را همچون طومار نوشته‌ها درهم مى‌پیچیم (و) همان گونه که آفرینش را آغاز کردیم، آن را باز مى‌گردانیم، (این) وعده‌اى است بر عهده‌ى ما (و) ما حتماً انجام دهنده (ى وعده‌هاى خود) هستیم.
و او کسى است که آفرینش را آغاز مى‌کند، سپس آن را (باز مى‌گرداند و) تجدید مى‌کند و این کار براى او (از آفرینش نخستین) آسان‌تر است، و قدرت برتر در آسمان‌ها و زمین مخصوص اوست؛ و او غلبه‌ناپذیر و دانا به حقایق امور است. (ترجمه دو آیه: برگرفته از تفسیر نور، محسن قرائتی)
۴ – راستگو بودن پیامبران
اگر یک درصد هم احتمال بدهیم معاد می‌تواند وجود داشته باشد، ضرری که از عدم اعتقاد به معاد نصیب انسان می‌شود، در مقابل فایده‌ای که اعتقاد انسان به معاد برای او دارد، آیا قابل مقایسه است؟ کسانی که اعتقاد به معاد دارند و کسانی که اعتقاد به آن ندارند به یک اندازه از نعمت‌های خداوند در این دنیا استفاده می‌کنند؛ انسان‌هایی که معتقد به معاد هستند، در صورت داشتن اعتقاد راستین (نه اعتقاد ظاهری و زبانی)، به دیگران ظلم نمی‌کنند، حق الله و حق الناس را زیر پا نمی‌گذارند، زندگی آرام برای خود و خانواده‌شان مهیا می‌کنند، به زن و فرزند خود ظلم نمی‌کنند، برای جامعه و حقوق اجتماعی ارزش قائل هستند و از همه مهم‌تر، در همه جای زندگی به یک منبع تمام نشدنی و کامل، یعنی خداوند وصل هستند.
بیشتر بخوانید: دعای توجه به توحید و معاد – دعاهای قرآنی
پذیرش اصل معاد توسط عقل، آگاهی از کیفیت معاد به وسیله نقل
دسته بندی آیات ناظر به معاد
- آیاتی که تأکید می‌کند برهانی برای نفی معاد وجود ندارد؛ این آیات به منزله خلع سلاح منکرین است؛
- آیاتی که به پدیده‌های مشابه معاد، اشاره می‌کند تا جلوی استبعاد را بگیرد؛
- آیاتی که شبهات منکرین معاد را رد، و امکان وقع آن را تثبیت می‌کند؛
- آیاتی که معاد را به عنوان وعده حتمی و تخلف ناپذیر الهی، معرفی می‌کند و در واقع، وقوع معاد را از راه مخبر صادق، اثبات می‌نماید؛
- آیاتی که اشاره به برهان عقلی بر ضرورت معاد دارد.
در حقیقت، سه دسته اول، ناظر به امکان معاد و دودسته اخیر، ناظر به وقع و ضرورت آن است؛ [۵]
معاد همچون رویش دوباره گیاهان
در واقع، آنچه موجب ساده شمردن این پدیده و غفلت از اهمیت آن شده، عادت کردن مردم به دیدن آن است و گرنه از جهت پیدایش حیات جدید، فرقی با زنده شدن انسان، بعد از مرگ ندارد؛ قرآن کریم برای دریدن این پرده عادت، بار‌ها توجه مردم را به این پدیده جلب و رستاخیز انسان‌ها را به آن تشبیه می‌کند؛ مثلاً می‌فرماید:
فانْظُرْ إِلَىٰ آثَارِ رَحْمَتِ اللَّهِ کَیْفَ یُحْیِی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ. إِنَّ ذَٰلِکَ لَمُحْیِی الْمَوْتَىٰ ۖ. وَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (سوره روم، آیه ۵۰)
پس به آثار رحمت خدا بنگر که چگونه زمین را بعد از مرگش زنده مى‌کند؛ تحقیقاً (همان زنده کننده زمین)، زنده کننده مردگان (هم) هست و او بر هر چیزی قدرت دارد. [۶]
منابع:
۱. ویکی شیعه
۲. اصول کافی، جلد ۱، ص. ۱۶،
۳. قرآن کریم، سوره‌ی نور، آیه ۲۴،
۴. بحار الانوار، جلد ۱۱، صفحه ۳۰، حدیث ۲۱،
۵. آموزش عقاید، محمد تقی مصباح یزدی، ص. ۳۷۱،
۶. همان، ص. ۳۷۳،
۷. تفسیر نور، ج. هفتم، ص. ۲۱۵
