اشعار خیام نیشابوری | بهترین رباعیات خیام درباره عشق، زندگی و خدا

با نام کامل «غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیّام نیشابوری» ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ هجری قمری در نیشابور زاده شد. خیام فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و رباعی‌سرای ایرانی در دوره سلجوقی است. وی در ریاضیات، نجوم، علوم ادبی، دینی و تاریخی استاد بود. در ادمه مجموعه‌ای زیبا از اشعار خیام را خواهید خواند.

 

پیشنهاد: اگر به خواندن دوبیتی دارید می توانید اشعار مهستی گنجوی که یکی از شاعران و دوبیتی سرایان به نام فارسی زبان است را نیز در ستاره بخوانید. 

اشعار خیام درباره زندگی

هرچند که رنگ و بوی زیباست مرا
چون لاله رخ و چو سرو بالاست مرا

معلوم نشد که در طربخانه خاک
نقاش ازل بهر چه آراست مرا

~~~✦✦✦~~~

افسوس که نامه جوانی طی شد
وان تازه بهار زندگانی دی شد

حالی که ورا نام جوانی گفتند
معلوم نشد که او کی آمد کی شد

~~~✦✦✦~~~

جامی است که عقل آفرین می زندش
صد بوسه ز مهر بر جبین می زندش 

این کوزه‌گر دهر چنین جام لطیف
می‌سازد و باز بر زمین می زندش

~~~✦✦✦~~~

می خوردن و شاد بودن آیین منست
فارغ بودن از کفر و دین، دین منست 

گفتم به عروس دهر کابین تو چیست
گفتا دل خرم تو کابین منست

~~~✦✦✦~~~

ای بی خبران شکل مجسم هیچ است
وین طارم نه سپهر ارقم هیچ است 

خوش باش که در نشیمن کون و فساد
وابسته یک دمیم و آن هم هیچ است

~~~✦✦✦~~~

می نوش که عمر جاودانی اینست
خود حاصلت از دور جوانی اینست 

هنگام گل و مل است و یاران سرمست
خوش باش دمی که زندگانی اینست

 

 

ابر آمد و باز بر سر سبزه گریست
بی باده ارغوان نمیباید زیست 

این سبزه که امروز تماشاگه ماست
تا سبزه خاک ما تماشاگه کیست

~~~✦✦✦~~~

این کهنه رباط را که عالم نام است
و آرامگه ابلق صبح و شام است 

بزمی‌ست که وامانده صد جمشید است
قصریست که تکیه‌گاه صد بهرام است

~~~✦✦✦~~~

یک چند به کودکی به استاد شدیم
یک چند به استادی خود شاد شدیم 

پایان سخن شنو که ما را چه رسید
از خاک در آمدیم و بر باد شدیم

~~~✦✦✦~~~

بر چهره گل نسیم نوروز خوش است
در صحن چمن روی دلفروز خوش است 

از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست
خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است

∼∼ اشعار خیام ∼∼

من بی می ناب زیستن نتوانم
بی باده کشید بار تن نتوانم 

من بنده آن دمم که ساقی گوید
یک جام دگر بگیر و من نتوانم

 

 

 

 

 

گر یک نفست ز زندگانی گذرد
مگذار که جز به شادمانی گذرد

هشدار که سرمایه سودای جهان
عمرست چنان کش گذرانی گذرد

~~~✦✦✦~~~

گویند هر آن کسان که با پرهیزند
زآن‌سان که بمیرند چنان برخیزند

ما با می و معشوقه از آنیم مدام
باشد که به حشرمان چنان انگیزند

 

 

ز آن می که حیات جاودانی‌ست بخور
سرمایه لذت جوانی‌ست بخور

سوزنده چو آتش است لیکن غم را
سازنده چو آب زندگانی‌ست بخور

~~~✦✦✦~~~

عمرت تا کی به خودپرستی گذرد
یا در پی نیستی و هستی گذرد

می نوش که عمری‌که اجل در پی اوست
آن به که به خواب یا به مستی گذرد

~~~✦✦✦~~~

وقت سحر است خیز ای مایه ناز
نرمک نرمک باده خور و چنگ نواز

کآن‌ها که بجایند نپایند بسی
و آنها که شدند کس نمی‌آید باز

~~~✦✦✦~~~

ای دل غم این جهان فرسوده مخور
بیهوده نئی غمان بیهوده مخور

چون بوده گذشت و نیست نابوده پدید
خوش باش غم بوده و نابوده مخور

~~~✦✦✦~~~

ای دل چو زمانه می‌کند غمناکت
ناگه برود ز تن روان پاکت

بر سبزه نشین و خوش بزی روزی چند
زان پیش که سبزه بردمد از خاکت

~~~✦✦✦~~~

در دهر چو آواز گل تازه دهند
فرمای بتا که می به اندازه دهند

از حور و قصور و ز بهشت و دوزخ
فارغ بنشین که آن هر آوازه دهند

~~~✦✦✦~~~

گویند بهشت و حور و کوثر باشد
جوی می و شیر و شهد و شکر باشد

پر کن قدح باده و بر دستم نه
نقدی ز هزار نسیه خوش‌تر باشد

~~~✦✦✦~~~

چندان که نگاه می‌کنم هر سویی
در باغ روان است ز کوثر جویی

صحرا چو بهشت است ز کوثر کم گوی
بنشین به بهشت با بهشتی‌رویی

 

 

چون عهده نمی‌شود کسی فردا را
حالی خوش کن تو این دل شیدا را

می نوش بماهتاب ای ماه که ماه
بسیار بتابد و نیابد ما را

~~~✦✦✦~~~

ساقی گل و سبزه بس طربناک شده‌ست
دریاب که هفته دگر خاک شده‌ست

می نوش و گلی بچین که تا درنگری
گل خاک شده‌ست و سبزه خاشاک شده‌ست

~~~✦✦✦~~~

ایدل همه اسباب جهان خواسته گیر
باغ طربت به سبزه آراسته گیر

و آنگاه بر آن سبزه شبی چون شبنم
بنشسته و بامداد برخاسته گیر

~~~✦✦✦~~~

ترکیب طبایع چو به کام تو دمی است
رو شاد بزی اگرچه برتو ستمی است

با اهل خرد باش که اصل تن تو
گردی و نسیمی و غباری و دمی است

~~~✦✦✦~~~

گرچه غم و رنج من درازی دارد
عیش و طرب تو سرفرازی دارد

بر هر دو مکن تکیه که دوران فلک
در پرده هزار گونه بازی دارد

~~~✦✦✦~~~

اسرار ازل را نه تو دانی و نه من
این حل معما نه تو خوانی و نه من

هست در پس پرده گفتگوی من و تو
چون پرده بر افتد نه تو مانی و نه من

~~~✦✦✦~~~

اکنون که گل سعادتت پربار است
دست تو ز جام می چرا بیکار است؟

می‌خور که زمانه دشمنی غدار است
دریافتن روز چنین دشوار است

~~~✦✦✦~~~

 

 

امروز ترا دسترس فردا نیست
و اندیشه فردات بجز سودا نیست

ضایع مکن این دم ار دلت شیدا نیست
کاین باقی عمر را بها پیدا نیست

~~~✦✦✦~~~

این بحر وجود آمده بیرون ز نهفت
کس نیست که این گوهر تحقیق نسفت 

هر کس سخنی از سر سودا گفتند
ز آنروی که هست کس نمی‌داند گفت

~~~✦✦✦~~~

چون ابر به نوروز رخ لاله بشست
برخیز و به جام باده کن عزم درست

کاین سبزه که امروز تماشاگه ماست
فردا همه از خاک تو برخواهد رست

~~~✦✦✦~~~

چون بلبل مست راه در بستان یافت
روی گل و جام باده را خندان یافت

آمد به زبان حال در گوشم گفت
دریاب که عمر رفته را نتوان یافت

~~~✦✦✦~~~

چون چرخ به کام یک خردمند نگشت
خواهی تو فلک هفت شمر خواهی هشت

چون باید مرد و آرزوها همه هشت
چه مور خورد بگور و چه گرگ به دشت

~~~✦✦✦~~~

در خواب بدم مرا خردمندی گفت
کز خواب کسی را گل شادی نشکفت

کاری چه کنی که با اجل باشد جفت
می خور که به زیر خاک می‌باید خفت

~~~✦✦✦~~~

عمری‌ست مرا تیره و کاری‌ست نه راست
محنت همه افزوده و راحت کم و کاست

شکر ایزد را که آنچه اسباب بلاست
ما را ز کس دگر نمی‌باید خواست

~~~✦✦✦~~~

فصل گل و طرف جویبار و لب کشت
با یک دو سه اهل و لعبتی حور سرشت

پیش آر قدح که باده نوشان صبوح
آسوده ز مسجدند و فارغ ز کنشت

~~~✦✦✦~~~

گویند کسان بهشت با حور خوش است
من می‌گویم که آب انگور خوش است

این نقد بگیر و دست از آن نسیه بدار
کاواز دهل شنیدن از دور خوش است

 

 

می لعل مذابست و صراحی کان است
جسم است پیاله و شرابش جان است

آن جام بلورین که ز می خندان است
اشکی است که خون دل درو پنهان است

~~~✦✦✦~~~

آن را که به صحرای علل تاخته‌اند
بی او همه کارها بپرداخته‌اند

امروز بهانه‌ای در انداخته‌اند
فردا همه آن بود که در ساخته‌اند

~~~✦✦✦~~~

اجرام که ساکنان این ایوانند
اسباب تردد خردمندانند

هان تاسر رشته خرد گم نکنی
کانان که مدبرند سرگردانند

~~~✦✦✦~~~

تا راه قلندری نپویی نشود
رخساره بخون دل نشویی نشود

سودا چه پزی تا که چو دلسوختگان
آزاد به ترک خود نگویی نشود

~~~✦✦✦~~~

تا زهره و مه در آسمان گشت پدید
بهتر ز می ناب کسی هیچ ندید

من در عجبم ز میفروشان کایشان
به زان که فروشند چه خواهند خرید

~~~✦✦✦~~~

چون روزی و عمر بیش و کم نتوان کرد
دل را به کم و بیش دژم نتوان کرد

کار من و تو چنانکه رای من و تست
از موم بدست خویش هم نتوان کرد

~~~✦✦✦~~~

دهقان قضا بسی چو ما کشت و درود
غم خوردن بیهوده نمیدارد سود

پر کن قدح می به کفم درنه زود
تا باز خورم که بودنی‌ها همه بود

~~~✦✦✦~~~

روزیست خوش و هوا نه گرم است و نه سرد
ابر از رخ گلزار همی شوید گرد

بلبل به زبان پهلوی با گل زرد
فریاد همی کند که می باید خورد

~~~✦✦✦~~~

 

 

اشعار عاشقانه خیام

این کوزه چو من عاشق زاری بوده‌ست
در بند سر زلف نگاری بوده‌ست 

این دسته که بر گردن او می‌بینی
دستی‌ست که برگردن یاری بوده‌ست

~~~✦✦✦~~~

هر سبزه که برکنار جویی رسته است
گویی ز لب فرشته خویی رسته است 

پا بر سر سبزه تا بخواری ننهی
کان سبزه ز خاک لاله رویی رسته است

~~~✦✦✦~~~

ای کاش که جای آرمیدن بودی
یا این ره دور را رسیدن بودی 

کاش از پی صد هزار سال از دل خاک
چون سبزه امید بر دمیدن بودی

~~~✦✦✦~~~

با سروقَدی تازه‌تر از خرمن گل
از دست منه جام می و دامن گل

زان پیش که ناگه شود از باد اجل
پیراهن عمر ما چو پیراهن گل

~~~✦✦✦~~~

برخیز و بیا بتا برای دل ما
حل کن به جمال خویشتن مشکل ما

یک کوزه شراب تا بهم نوش کنیم
زان پیش که کوزه‌ها کنند از گل ما

~~~✦✦✦~~~

در فصل بهار اگر بتی حور سرشت
یک ساغر می دهد مرا بر لب کشت

هرچند به نزد عامه این باشد زشت
سگ به ز من است اگر برم نام بهشت

~~~✦✦✦~~~

می خوردن و گرد نیکوان گردیدن
به زآنکه به زَرق زاهدی ورزیدن

گر عاشق و مست دوزخی خواهد بود
پس روی بهشت کس نخواهد دیدن

 

شعر خیام در مورد مرگ و عمر

آن قصر که جمشید در او جام گرفت
آهو بچه کرد و شیر آرام گرفت

بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر
دیدی که چگونه گور بهرام گرفت

 

 

 

جز در دل خاک هیچ منزلگه نیست
می خور که چنین فسانه‌ها کوته نیست

~~~✦✦✦~~~

بر من قلم قضا چو بی من راندند
پس نیک و بدش ز من چرا می‌دانند

دی بی من و امروز چو دی بی من و تو
فردا به چه حجتم به داور خوانند

~~~✦✦✦~~~

دریاب که از روح جدا خواهی رفت
در پرده اسرار فنا خواهی رفت

می نوش ندانی از کجا آمده‌ای
خوش باش ندانی به کجا خواهی رفت

~~~✦✦✦~~~

مهتاب به نور دامن شب بشکافت
می نوش دمی بهتر از این نتوان یافت

خوش باش و میندیش که مهتاب بسی
اندر سر خاک یک به یک خواهد تافت

~~~✦✦✦~~~

ای آمده از عالم روحانی تفت
حیران شده در پنج و چهار و شش و هفت

می نوش ندانی ز کجا آمده‌ای
خوش باش ندانی به کجا خواهی رفت

~~~✦✦✦~~~

ای چرخ فلک خرابی از کینه تست
بیدادگری شیوه دیرینه تست 

ای خاک اگر سینه تو بشکافند
بس گوهر قیمتی که در سینه تست

~~~✦✦✦~~~

گر شاخ بقا ز بیخ بختت رست است
ور بر تن تو عمر لباسی چست است

در خیمه تن که سایبانی‌ست ترا
هان تکیه مکن که چارمیخش سست است

~~~✦✦✦~~~

چون عمر بسر رسد چه بغداد و چه بلخ
پیمانه که پر شود چه شیرین و چه تلخ

می نوش که بعد از من و تو ماه بسی
از سلخ به غره آید از غره به سلخ

~~~✦✦✦~~~

آن‌ها که کهن شدند و این‌ها که نوند
هر کس بمراد خویش یک تک بدوند

این کهنه جهان بکس نماند باقی
رفتند و رویم دیگر آیند و روند

~~~✦✦✦~~~

افسوس که سرمایه ز کف بیرون شد
در پای اجل بسی جگرها خون شد

کس نامد از آن جهان که پرسم از وی
کاحوال مسافران عالم چون شد

~~~✦✦✦~~~

بر پشت من از زمانه تو میاید
وز من همه کار نانکو میاید

جان عزم رحیل کرد و گفتم بمرو
گفتا چکنم خانه فرو میاید

~~~✦✦✦~~~

بر چرخ فلک هیچ کسی چیر نشد
وز خوردن آدمی زمین سیر نشد

مغرور بدانی که نخورده‌ست ترا
تعجیل مکن هم بخورد دیر نشد

~~~✦✦✦~~~

بر چشم تو عالم ار چه می‌آرایند
مگرای بدان که عاقلان نگرایند

بسیار چو تو روند و بسیار آیند
بربای نصیب خویش کت بربایند

 

 

اشعار خیام در مورد خدا و دین

رندی دیدم نشسته بر خنگ زمین
نه کفر و نه اسلام و نه دنیا و نه دین 

نه حق نه حقیقت نه شریعت نه یقین
اندر دو جهان کرا بود زهره این

~~~✦✦✦~~~

قومی متفکرند اندر ره دین
قومی به گمان فتاده در راه یقین 

می‌ترسم از آن که بانگ آید روزی
کای بیخبران راه نه آنست و نه این

~~~✦✦✦~~~

قرآن که مهین کلام خوانند آن را
گه‌گاه نه بر دوام خوانند آن را

بر گرد پیاله آیتی هست مقیم
کاندر همه‌جا مدام خوانند آن را

~~~✦✦✦~~~

تا چند زنم به روی دریاها خشت
بیزار شدم ز بت‌پرستان کنشت

خیام که گفت دوزخی خواهد بود
که رفت به دوزخ و که آمد ز بهشت

~~~✦✦✦~~~

گر کار فلک به عدل سنجیده بُدی
احوال فلک جمله پسندیده بُدی

ور عدل بُدی به کارها در گردون
کی خاطر اهل فضل رنجیده بُدی

~~~✦✦✦~~~

گویند مرا که دوزخی باشد مست
قولیست خلاف دل در آن نتوان بست

گر عاشق و میخواره به دوزخ باشند
فردا بینی بهشت همچون کف دست

 

 

من هیچ ندانم که مرا آن‌که سرشت
از اهل بهشت کرد یا دوزخ زشت

جامی و بتی و بربطی بر لب کشت
این هر سه مرا نقد و تو را نسیه بهشت

~~~✦✦✦~~~

گر بر فلکم دست بدی چون یزدان
برداشتمی من این فلک را ز میان

از نو فلکی دگر چنان ساختمی
کآزاده به کام دل رسیدی آسان

~~~✦✦✦~~~

ای دل تو به اسرار معما نرسی
در نکته زیرکان دانا نرسی

اینجا به می لعل بهشتی می‌ساز
کآنجا که بهشت است رسی یا نرسی

~~~✦✦✦~~~

گویند بهشت و حورعین خواهد بود
آنجا می و شیر و انگبین خواهد بود

گر ما می و معشوق گزیدیم چه باک
چون عاقبت کار چنین خواهد بود

~~~✦✦✦~~~

ماییم و می و مطرب و این کنج خراب
جان و دل و جام و جامه پر درد شراب

فارغ ز امید رحمت و بیم عذاب
آزاد ز خاک و باد و از آتش و آب

~~~✦✦✦~~~

آنکس که زمین و چرخ و افلاک نهاد
بس داغ که او بر دل غمناک نهاد

بسیار لب چو لعل و زلفین چو مشک
در طبل زمین و حقه خاک نهاد

~~~✦✦✦~~~

گر می نخوری طعنه مزن مستان را
بنیاد مکن تو حیله و دستان را

تو غره بدان مشو که می می نخوری
صد لقمه خوری که می غلام‌ست آن را

~~~✦✦✦~~~

دارنده چو ترکیب طبایع آراست
از بهر چه او فکندش اندر کم و کاست

گر نیک آمد شکستن از بهر چه بود
ور نیک نیامد این صور عیب که راست

~~~✦✦✦~~~

یک جرعه می ز ملک کاووس به است
از تخت قباد و ملکت طوس به است

هر ناله که رندی به سحرگاه زند
از طاعت زاهدان سالوس به است

 

 

آشنایی بیشتر با زندگینامه خیام نیشابوری

 

کلام آخر

در پایان امیدواریم مجموعه اشعار خیام مورد توجه شما قرار گرفته باشد. نظراتتان را درباره رباعیات خیام با دیگر مخاطبان ستاره به اشتراک بگذارید.