معنی شعر راه نیک بختی فارسی هشتم با آرایه ها و نکات دستوری

ستاره | سرویس محتوای کمک درسی – درس ششم کتاب ادبیات فارسی پایه هشتم، شعری از مجموعه اشعار ایرج میرزا به نام راه نیک بختی است. در این مطلب معنی این درس را با تمام نکات ادبی و دستوری بررسی می‌کنیم. در صورتی که سوالی درباره این درس دارید در بخش «نظرات و پرسش‌ها» آن را با کارشناسان ما مطرح کنید.

 

 

یکی از مهارت‌های اصلی زبان، «خواندن» است. خواندن چند گام دارد:

• شناخت نشانه‌ها و کلمات
• بازخوانی یا تلفّظ واژه
• مطابقت دادن شکل کلمه با تلفّظ آن
• خوانشِ درست متن
• توجه به حسّ و حال متن و رعایت آن
• تشخیص معنا و درک پیام متن

بنابراین، خواندنِ مؤثر، آن است که پس از طی این مراحل، ما را به درک و دریافت درستی از نوشته برساند. هر متن به تناسب درون مایۀ خود، ویژگی و خصوصیتی دارد که آن را از متن‌های دیگر، جدا می‌سازد. متن حماسی با حالت پهلوانی و پیکارگرانه خوانده می‌شود و متنی که ستایش و نیایش پروردگار را بازگو می‌کند، با حالت فروتنی و خاکساری خوانده می‌شود.
شعر «راهِ نیک بختی» را که محتوای اندرزی دارد، با آهنگ و لحن نصیحت و حالت پندگویانه می‌خوانیم؛ به گونه‌ای که شنونده حس کند خود، مخاطب آن اندرز است. این شعر را بخوانید و به لحن و آهنگ خواندن، توجّه کنید.

 

 

معنی شعر راه نیک بختی

۱.

زین گفته سعادتِ تو جویم
پس یاد بگیر هر چه گویم

هدف من از گفتن این نصیحت، سعادت و خوشبختی تو است. بنابراین هر چه را می‌گویم گوش کن و بپذیر.

نکات ادبی: (جویم و  گویم) قافیه و جناس ناقص اختلافی است. 

دستور زبان: بیت سه جمله دارد. / (زین) مخفف از این /  ( زین گفته ) گروه اسمی ، هسته ( گفته ) وابسته پیشین ( از این ) / (سعادت تو) گروه اسمی ، هسته (سعادت) و مفعول،  وابسته پسین (تو) که مضاف الیه است / مضارع اخباری (جویم) فعل امر (یاد بگیر) / گروه اسمی (هرچه)  که (هر) صفت مبهم (چه) هسته / مضارع اخباری (گویم) که می‌گویم بوده است.

 

۲.

می‌باش به عمر خود سحر خیز
وز خواب سحرگهان بپرهیز

در تمام عمر خود سحرخیز باش و از خواب صبحگاهی دوری کن. 

نکات ادبی: (سحرحیز و بپرهیز) قافیه است. 

دستور زبان: بیت از دو جمله تشکیل شده است/ (می باش) فعل امر / (سحر خیز) صفت مرکب / (وز) مخفف  و  از / (سحر گهان) مشتق به معنی: هنگام سحر ، مخفف کلمه سحرگاهان (پسوند ان در سحرگهان علامت زمان است) / (بپرهیز) فعل امر

 

۳.

با مادر خویش مهربان باش
آماده ی خدمتش به جان باش

با مادر خودت مهربان و خوش‌رفتار باش و از دل و جان به او خدمت کن.

نکات ادبی: آماده خدمت کسی بودن: کنایه از خالصانه خدمت کردن / واج آرایی در حرف (ش)

دستور زبان: بیت دارای دو جمله است / (مهربان) مسند / (به جان) متمم قیدی: حرف اضافه (به) و متمم (جان) هر دو قابل حذف هستند.

 

۴.

با چشم ادب نگر پدر را
از گفته ی او مپیچ سر را

با پدرت محترمانه رفتار کن و از دستورش سرپیچی نکن ( از پدرت اطاعت کن ) 

نکات ادبی: (چشم) مجاز از نگاه / (چشم ادب):‌ اضافه اقترانی= نگاه همراه با ادب/ (چشم و سر) مراعات النظیر/ (سر مپیچ ) کنایه از نافرمانی /  (را) ردیف / (پدر و سر) قافیه 

دستور زبان: (را) حرف اضافه به معنی (به) / (پدر) متمم / (را) در مصرع دوم نشانه مفعول است / (نگر) فعل امر

 

۵.

چون این دو شوند از تو خرسند
خرسند شود از تو خداوند

وقتی که پدر و مادر از تو راضی باشند خداوند هم از تو راضی و خشنود می‌شود .

نکات ادبی: (خرسند و خداوند) قافیه / (تو و دو) جناس / (خرسند و خرسند) تکرار / مصرع دوم تلمیح به آیه: رضی الله فی رضی الوالدین

دستور زبان: (چون) قید زمان / (این دو)  گروه اسمی / (این) صفت شمارشی (دو) هسته

 

۶.

چون با ادب و تمیز باشی
پیش همه کس عزیز باشی

اگر با ادب و تمیز باشی همه با احترام و عزت به تو نگاه می کنند.

نکات ادبی: باشی  و باشی  ( ردیف ) / تمیز و عزیز  (قافیه ) 

دستور زبان: ( چون ) به معنی اگر حرف شرط / ( با ادب )  حرف اضافه و متمم  / ( باشی ) مضارع اخباری / ( پیش ) حرف اضافه به معنی ( نزد ) / ( همه کس ) متمم   ( همه ) حرف اضافه و صفت مبهم و وابسته پیشین ( کس ) هسته گروه اسمی  / ( عزیز )  گروه اسمی و چون یک کلمه هست خودش هسته هست و نقش آن مسند  / ( باشی ) فعل ا سنادی

 

۷.

میکوش که هر چه گوید استاد
گیری همه را به چابکی یاد

تلاش کن که هر چه را معلم به تو می گوید و آموزش می‌دهد همه را با سرعت و زیرکی یاد بگیری 

نکات ادبی: (استاد و یاد) قافیه 

دستور زبان: (می کوش) فعل امر به معنی تلاش کن (بکوش) / (گوید) می گوید: مضارع اخباری / ( یاد) در اصل یاد بگیری بوده است و مضارع التزامی است. / ( چابکی) با سرعت

 

۸.

زنهار مگو سخن به جز راست
هرچند تورا در آن ضررهاست

اگر که همیشه حرف راست بگویی و از دروغ دوری کنی حتی اگر گفتن سخنان راست و ضرر تو باشد .

نکات ادبی: مصرع اول تلمیح به حدیث (قل الحق ان کان مرا: حق را بگو اگر چه تلخ باشد ) و (النجاه فی الصدق: نجات انسان در راستی است) دارد/ همچنین بیت تلمیح به این حدیث پیامبر ( قُولُوا الْحَقَّ وَ لَو عَلَی‌ أنْفُسِكُمْ :حق را بگویید هر چند به ضررتان باشد)

دستور زبان: بیت دارای سه جمله است./ (زنهار) اصوات و به معنی آگاه باش و شبه جمله است / (مگو) فعل نهی / (تو را) برای تو که حرف اضافه و متمم / (ضررهاست) ضررها است  و (است) به معنای وجود داشتن است و فعل غیر ربطی است.

 

۹.

هر شب که روی به جامۀ خواب
کن نیک تامل اندر این باب

هر شب، زمانی که به خواب می­‌روی، در این مورد خوب اندیشه کن که …

نکات ادبی: ( جامه خواب ) مجاز از رختخواب / بیت نهم و بیت دهم از نظر معنا کردن بهم ارتباط دارند که به این ارایه  موقوف المعانی می گویند . 

دستور زبان: ( روی ) می روی مضارع اخباری / جامه ( لباس ) / ( اندر ) در / ( باب )  موضوع و زمینه ( تامل ) اندیشه کردن

 

۱۰.

کان روز به علم تو چه افزود؟
وز کرده خود چه برده ای سود؟

که امروز چه قدر به علم و دانش تو اضافه شد و از کارهایی که انجام دادی چقدر سود بردی 

نکات ادبی: این بیت با بیت نهم باید معنی کردو موقوف المعانی است 

دستور زبان: ( کان ) که آن / ( چه ) در مصرع اول ضمیر پرسشی است و درمصرع دوم صفت پرسشی است به معنی چه سود برده ای؟

 

۱۱.

روزی که در آن نکرده ای کار
آن روز ز عمر خود مشمار

که آن روز چه چیزی بر علمت اضافه شده و از کارهایی که کردی چه سودی برده ای.

نکات ادبی: (کار و مشمار) قافیه است 

دستور زبان: (ی ) در روزی  نکره است / (مشمار ) فعل نهی است.

 

تاریخ ادبیات: این شعر از ایرج میرزا است. ایرج میرزا از نوادگان فتحعلی شاه قاجار بوده و تحصیلاتش را در مدرسه دارلفنون تبریز گذراند. وی ابتدا شاعر دربار قاجاریه بود اما به زودی از شاعر درباری بودن کناره گرفت.

شعر ایرج میرزا ساده و روان است و دارای کلمات و تعبیرات عامیانه است. او در شعرش مسائل مختلف اجتماعی را با زبانی ساده و شوخی های نیشدار بیان می‌کند .