معنی درس نی نامه به همراه آرایه های ادبی و معنی کلمات

بشنو این نی چون شکایت می‌کند
از جدایی‌ها حکایت می‌کند

معنی بیت: به صدای نی گوش کن زمانی که به صدا در می‌آید و از درد دوری و فراق خود شکوه می‌کند.

معنی کلمات:

جدایی: جدایی روح جزئی ( انسان ) از روح کل (خدا) است

آرایه های ادبی:

• استعاره: نی استعاره از مولانا یا نماد هر انسان آگاه و آشنا به حقایق و دور مانده از اصل خویش است
• جناس: جناس ناقص اختلافی میان حکایت و شکایت
• حسن تعلیل: ناله نی

کز نیستان تا مرا ببریده‌اند
در نفیرم مرد و زن نالیده‌اند

معنی بیت: از موقعی که مرا از عالم معنا جداکرده‌اند، از سوز و ناله‌های عاشقانه‌ی من تمامی هستی با من هم نوا شده است.

معنی کلمات:

• نیستان:‌ جایی که نی فراوان روییده باشد، نیزار
• نفیر: فریاد، آواز

آرایه های ادبی:

• استعاره: نیستان استعاره از عالم معنا
• مجاز: مرد و زن مجاز از تمام هستی و کل موجودات

سینه خواهم شرحه شرحه از فراق
تا بگویم شرح درد اشتیاق

معنی بیت: برای بیان درد اشتیاقم شنونده‌ای می‌خواهم که دوری از حق را درک کرده باشد و مانند من دلش از درد و داغ فراق سوخته باشد.

معنی کلمات:

• شرحه شرحه: پاره پاره، تکه تکه، قطعه قطعه
• شرحه: گوشتی که به درازا ببرند
• فراق: جدایی، دوری، هجران
• اشتیاق: آرزومندی، شوق، میل، هوس

آرایه های ادبی:

• مجاز: سینه مجاز از شنونده‌ای دردمند و درد آشنا
• جناس: جناس ناقص افزایشی میان شرحه و شرح
• واج آرایی: واج آرایی حرف “ش”
• پارادوکس: درد اشتیاق

هر کسی کو دور ماند از اصل خویش
باز جوید روزگار وصل خویش

معنی بیت: هر کس از جایگاه اصلی خود دور بماند، پیوسته در آرزوی وصال است و جایگاه اصلی خود را جستجو می‌کند.

معنی کلمات:

• اصل: اساس، ریشه، منشا
• وصل: پیوند، بهم رسیدن

آرایه های ادبی:

• جناس: جناس ناقص اختلافی میان اصل و وصل
• تضاد: تضاد میان دور و وصل
• تلمیح: اشاره به آیه «إِنَّا لِلَّٰهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ» و قسمتی از حدیثی از امام محمد باقر (ع): «کُلّ شیءٍ یَرجعُ الى اصلِهِ»

من به هر جمعیتی نالان شدم
جفت بدحالان و خوش‌حالان شدم

معنی بیت: من ناله‌ی عشق را برای تمام انسان‌ها سر داده‌ام و با سالکان کندرو و رهروان تندرویِ شادمان از سیر و سلوک همراه گشتم

معنی کلمات:

•  به: همراهی
• جمعیّت: گروه مردم
• بدحالان: رمز بی‌بهرگان از حقیقت است، کسانی که سیر و سلوک آنها به سوی حق کند است
• خوش حالان: رمز عارفان، رهروان راه حق که از سیر به سوی حق شادمان‌اند

آرایه های ادبی:

• جناس: جناس ناقص اختلافی میان نالان و حالان
• تضاد: تضاد میان بدحالان و خوش‌حالان
• کنایه:  جفت شدن کنایه از همراهی و همنشینی است

هرکسی از ظن خود شد یار من
از درون من نجست اسرار من

معنی بیت: هرکسی در حد فهم و ادراک خود با من همراه و یار شد، اما حقیقت حال مرا درنیافت.

معنی کلمات:

• ظن:‌ گمان، پندار، گمانه
• اسرار: رازها، پوشیده‌ها، نهانی‌ها

آرایه های ادبی:

• جناس: جناس ناقص اختلافی میان ظن و من
• واج آرایی:‌ واج آرایی حرف «ن»
• تناسب: تناسب میان درون و اسرار

سر من از نالهٔ من دور نیست
لیک چشم و گوش را آن نور نیست

معنی بیت: اسرار من در ناله‌های من پنهان است، اما این رازها را با چشم و گوش و حواس ظاهری نمی‌توان فهمید و به حقیقت این ناله و اسرار درون پی برد.

آرایه های ادبی:

• جناس: جناس اختلافی میان دور و نور
• مجاز: چشم و گوش مجاز از کل حواس ظاهری
• استعاره: نور نماد معرفت ایزدی و استعاره از بصیرت و دانایی
• تناسب: تناسب میان چشم و گوش
• تشخیص: ناله نی

تن ز جان و جان ز تن مستور نیست
لیک کس را دید جان دستور نیست

معنی بیت: اگرچه جان، تن را درک می‌کند و تن از جان آگاهی‌ دارد و هیچ‌یک از دیگری پوشیده نیست، اما هر چشمی، توانایی دیدن جان را ندارد.

معنی کلمات:

• مستور: پوشیده، پنهان
• دستور: اجازه، راهنما
• را: برای

آرایه های ادبی:

• جناس: جناس ناقص اختلافی میان مستور و دستور
• آرایه قلب و عکس: تن زجان و جان ز تن
• تضاد: تضاد مفهومی میان تن و جان

آتش است این بانگ نای و نیست باد
هر که این آتش ندارد، نیست باد

معنی بیت: آوازی که از این نی (مقصود خود مولانا) برمی‌خیزد، آتش عشق است و دم ظاهری نیست و هر کس در وجودش آتش عشق راه نیافته است، نابود گردد.

معنی کلمات:

• بانگ: جار، صدا، آواز، فریاد، نعره
• نای: نی، گلو
• باد در مصرع اول: دم، نفس
• نیست: در مصرع اول فعل و در مصرع دوم صفت، به معنای نابودی است

آرایه های ادبی:

• تشبیه: بانگ نای به آتش تشبیه شده است
• جناس: جناس تام میان “نیست باد” در مصرع اول و دوم
• استعاره: آتش استعاره از از عشق یا بانگ عاشقانه نی است

آتش عشق است کاندر نی فتاد
جوشش عشق است کاندر می فتاد

معنی بیت: سوز و گداز آتش عشق است که ناله‌ی نی را اثر گذار کرده و هر جوشش و شوری که در باده ایجاد می‌شود، نیز از اثر عشق است.

معنی کلمات:

• کاندر: که در
• می: باده، شراب

آرایه های ادبی:

• اضافه تشبیهی: آتش عشق
• جناس: جناس ناقص اختلافی میان نی و می
• مجاز: نی و می مجاز از کل هستی
• اضافه استعاری: جوشش عشق

نی، حریف هرکه از یاری برید
پرده‌هایش پرده‌های ما درید

معنی بیت: نی همدم کسی است که از معشوق خود جدا مانده است و آواز نی، راز عاشقان را آشکار می‌سازد و برای کسی که جویای معرفت است پرده‌ها و حجاب‌ها را از مقابل چشم برمی‌دارد تا معشوق حقیقی را ببیند. 

معنی کلمات:

• حریف: همدم، یار، دوست، همراه
• پرده: پرده نخست در مصرع دوم در مفهوم نت‌های موسیقی است و در پرده دوم به معنای پوشش و حجاب است.

آرایه های ادبی:

• کنایه: “بریدن” در مصراع اول کنایه از جدا شدن و دور ماندن است و “پرده‌ دریدن” در مصراع دوم کنایه از  رسوا و فاش کردن راز است
• جناس: جناس تام میان دو “پرده” در مصرع دوم

همچو نی زهری و تریاقی که دید؟
همچو نی دمساز و مشتاقی که دید؟

معنی بیت: نی هم زهر است و هم پادزهر. در عین درد آفرینی، درمان‌بخش نیز هست. نی، هم همدم نی زن است و هم مشتاق وصال.

معنی کلمات:

• تریاق: افیون، پادزهر، نوشدارو
• دمساز: انیس، دوست، موافق، مونس، همدم، همراز

آرایه های ادبی:

• تشبیه: همچو نی
• تضاد: تضاد میان زهر و تریاق
• استفهام انکاری: در هر دو مصرع استفهام انکاری وجود دارد

نی حدیث راه پر خون می‌کند
قصه‌های عشق مجنون می‌کند

معنی بیت: نی داستان پرخطر و دشوار سیر و سلوک عشق را بیان می‌کند و عشق عاشقان حقیقی مانند مجنون را بازگو می‌نماید.

معنی کلمات:

حدیث: داستان، روایت، قصه، واقعه، رویداد

آرایه های ادبی:

• کنایه: راه پرخون کنایه از سیر و سلوک دشوار راه عشق است
• تلمیح: اشاره به داستان لیلی و مجنون در مصرع دوم
• تشخیص:  داستان گفتن نی جانبخشی به نی است
• تناسب: تناسب میان حدیث و قصه

محرم این هوش جز بیهوش نیست
مر زبان را مشتری جز گوش نیست

معنی بیت: حقیقت عشق را هر کسی نمی‌تواند درک کند و تنها عاشق (بی هوش) است که محرم است، همان طور که گوش برای درک سخنانِ زبان، ‌مناسب است.

معنی کلمات:

• محرم: رازپوش، رازدار، رازنگهدار، سرنگهدار
• هوش: آگاهی

آرایه های ادبی:

• جناس: جناس ناقص اختلافی میان هوش و گوش
• استعاره: هوش استعاره از عشق و بی هوش استعاره از عاشق است
• پارادوکس: محرم هوش بودن بی هوش
• مجاز: زبان مجاز از سخن است
• تناسب: تناسب مبان زبان و گوش
• تشخیص: در “مر زبان را مشتری جز گوش” به گوش جانبخشی شده که می‌تواند مشتری حرف‌های زبان باشد

در غم ما روزها بیگاه شد
روزها با سوزها همراه شد

معنی بیت: همه‌ی عمر ما با سوز و گداز عاشقانه به پایان رسید و روزگارمان باغم و اندوه به پایان رسید.

معنی کلمات:

بیگاه: وقت شام، نزدیک شب هنگام، تنگاتنگ غروب

آرایه های ادبی:

• مجاز: روزها مجاز از طول عمر است
• جناس: جناس ناقص اختلافی میان روزها و سوزها
• کنایه: بیگاه شدن کنایه از اینکه سپری شدن است

روزها گر رفت، گو رو، باک نیست
تو بمان، ای آن که چون تو پاک نیست

معنی بیت: اگر روزهای عاشق اینگونه سپری شد، اهمیتی ندارد. ای عشق! تو پایدار و جاودان بمان، زیرا غیر از تو برای ما هدف پاکی وجود ندارد.

معنی کلمات:

باک: بیم، ترس، وحشت، هراس

آرایه های ادبی:

• مجاز: روزها مجاز از عمر انسان است
• جناس: جناس ناقص اختلافی میان پاک و باک
• تشخیص: جان بخشی به روزها که توانایی رفتن دارد.
• تضاد: تضاد میان رو و بمان

هر که جز ماهی، ز آبش سیر شد
هرکه بی روزی است، روزش دیر شد

معنی بیت: تنها ماهی دریای حق (عاشق) است که از غوطه خوردن در آب عشق و معرفت سیر نمی‌شود. هر کس از عشق بی بهره باشد، ملول و خسته می‌گردد.

آرایه های ادبی:

• استعاره: ماهی استعاره از عاشق واقعی، آب استعاره از عشق بی‌کرانه و معرفت و روزی استعاره از عشق است
• مراعات نظیر: مراعات نظیر میان آب و ماهی
• کنایه: روزش دیر شد کنایه از خسته و ملول شدن است
• مجاز: سیر مجاز از خسته
• جناس: جناس ناقص اختلافی میان سیر و دیر و جناس ناهمسان میان روز و روزی

در نیابد حال پخته هیچ خام
پس سخن کوتاه باید، والسلام

معنی بیت: کسی که عاشق نباشد حال عاشق راستین را درک نمی‌کند؛ پس بهتر است سخن را کوتاه کنم و به پایان برسانم.

معنی کلمات:

• دریافتن: فهمیدن، درک کردن
• والسلام: تمام شد؛ دیگر هیچ

آرایه های ادبی:

• کنایه: پخته کنایه از عارف واصل و خام کنایه از انسان بی‌بهره از عشق است
• تضاد: تضاد میان پخته و خام