آیا سجده بر مهر و تربت امام حسین علیه السلام شرک است؟

قبل از هر چیزی باید بگوییم که سجده بر زمین، سنگ و خاک، مورد اتفاق همه مسلمانان است و تمام فرقه‌ها و مذاهب اهل سنت نیز به صحیح بودن سجده بر زمین اعتقاد دارند. اما در صحیح بودن سجده بر فرش، پوشیدنی‌ها و خوردنی‌ها اختلاف است. در این صورت عقل و منطق اقتضا می‌کند که به روش مورد اتفاق عمل شود و از موارد اختلاف دوری شود. در این باره روایت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را که مورد اتفاق شیعیان و اهل سنت است را نقل می‌کنیم:
«جُعلت لی الأرضُ مسجداً و طهوراً» (۱)
زمین برای من سجده گاه و مایه پاکیزگی قرار داده شده است.

از این روایت به خوبی استفاده می‌شود که ایشان خاک و زمین را به عنوان سجده گاه و جهت تیمم استفاده می‌کردند و در این باره همه شیعیان و اهل سنت اتفاق نظر دارند. اگر نسبت به موارد دیگر اختلاف نظر وجود دارد، عقل حکم می‌کند که به مورد اتفاق نظر عمل شود.

«این امر بر  دو اصل اساسی استوار است:
الف) آنکه شیعه امامیه در صدد آن است که برای خود تربت و مهری پاک به همراه داشته باشد تا بر آن سجده نماید.
ب) برخی از مکان‌ها بر بعضی دیگر برتری دارند، لذا آثار و برکاتی برای آن مترتب است. به همین دلیل کعبه و حرم حکم خاصی برای خود گرفته است. از جمله سرزمین‌هایی که بر سایر بقاع برتری پیدا کرده و دارای آثار و برکاتی خاص است محلی است که بدن شریف سید الشهداء علیه السلام را در خود جای داده است. همان بقعه‌ای که امام علی علیه السلام قبل از شهادت امام حسین علیه السلام قبضه‌ای از خاک آن را برداشت و استشمام کرد و چنان گریست که زمین از اشک‌های حضرتش مرطوب گشت.
سپس فرمود: از این سرزمین هفتادهزار نفر محشور شده و بدون حساب وارد بهشت می‌گردند. (۲) آیا سجده بر چنین تربتی مطلوبیت و قداست ندارد و سبب تقرب به خداوند متعال نمی‌گردد؟ آیا سزاوار نیست که انسان بر تربتی سجده کند که در آن نشانه‌های توحید و شهادت در راه معبود است؟ تربتی که در صورت توجه خاص به حقیقت آن حالت رقّت قلب در انسان ایجاد شده و انسان را به سوی خداوند نزدیک می‌کند.» (۳)

استاد عباس محمود عقاد – نویسنده مصری –  در مورد سرزمین کربلا می‌نویسد:
«سرزمین کربلا حرمی است که مسلانان برای عبرت و یادآوری به زیارت آن می‌آیند و غیر مسلمین برای مشاهده و بازدید، ولی اگر بنا باشد که حق این سرزمین ادا شود باید آن را زیارتگاه هر انسانی قرار داد که برای نوع خود نصیبی از قداست و بهره‌ای از فضیلت قائل است. زیرا ما به یاد نداریم که قطعه‌ای از زمین به مانند کربلا این چنین دارای فضیلت و منقبت باشد و این نیست مگر به جهت آنکه این سرزمین با اسم کربلا و منزلگاه حسین علیه السلام مقرون و عجین شده است.» (۴) , (۵)

 

توضیح بیشتر:

فرض بگیریم کسی بین دو مکان برای نماز خواندن، یکی را به این دلیل که تمیزتر است انتخاب کرده و در آنجا نماز  بخواند، در این‌صورت آیا با نماز خواندن در آن مکان دچار شرک شده است؟!

واقعیت این است که شیعیان سجده بر هر خاکی را جایز می‌دانند، اما به دلیل قداست و جایگاه ویژه سرزمین کربلا (حتی برادران اهل سنت نیز به آن معتقدند) شیعیان از این خاک مقدس برای سجده کردن استفاده می‌کنند.

مثال و تشبیه:

همه مسلمانان بی احترامی به کتاب قرآن را حرام می‌دانند. اما چه فرقی بین کتاب قرآن با کتاب‌های دیگر وجود دارد، وقتی درهمه آن‌ها از کاغذ و جوهر استفاده شده است؟ اتفاقاً ممکن است یک کتاب صد صفحه‌ای ۱۰۰ هزار تومان قیمت داشته باشد و از نظر مالی از قرآن بسیار گران قیمت‌تر باشد. همچنین این امکان وجود دارد که این کتاب گران قیمت را زیر پا بگذاریم یا بسوزانیم و هر بلای دیگری بر سر آن بیاوریم و برایمان اصلاً مهم نباشد، اما  در برابر قرآن با احترام رفتار می‌کنیم.

حقیقت این است که ارزش و احترام کتاب‌ها به نوع کاغذ (که از طلا یاشد یا غیر طلا) تعداد صفحات و جلد آن‌ها نیست و این امور ظاهری هستند. قداست یک کتاب به روح و محتوای موجود در آن وابسته است که اگر بخواهیم بر این مبنا قرآن را قیمت گذاری کنیم در تمام دوران حیات بشری از قیمت گذاری آن عاجز می‌مانند. زیرا کتابی است که برای همه زمان‌ها و همه انسان‌ها سخن دارد و از  نشان دادن راه و روش درست زندگی گرفته تا معجزه‌های علمی آن، هیچ زمان برای بشر کهنگی ندارد و اتفاقاً هر چه جلوتر می‌رویم ابعاد تازه تری از معجزات آن کشف می‌شود. بنابراین، چون این کتاب منسوب به خداوند است برای ما ارزش بیشتری نسبت به میلیون‌ها کتاب دیگر دارد.

در محل بحث ما نیز تربت امام حسین را به این دلیل که منسوب به امام حسین علیه السلام است، برتر از همه تربت‌ها می‌دانیم. اما اگر به ظاهر بخواهیم قضاوت کنیم مثلاً ارزش اقتصادی و مادی خاک طلا در برابر تربت قابل مقایسه نیست. در دنیای کنونی نیز برخی اشیاء اگر مستند به بعضی افراد باشد، از نظر مالی در میان مردم بیشتر ارزش دارد. اما از نظر دینی معیار چیزدیگری غیر از نگاه‌های سطحی است. هر چیزی که بیشتر باعث نزدیکی ما به خداوند متعال شود ارزش بیشتری دارد.

غرض از سجده، نهایت خضوع در برابر خداوند است و سجده بر خاک (چه خشکیده و به صورت مهر و چه نرم) بیشترین دلالت را بر خضوع و خشوع در برابر خدا دارد؛ زیرا خاک در نزد مردم ناچیزترین اشیاء است و ما بالاترین عضو بدن خود (یعنی پیشانی) را بر پست‌ترین چیز (خاک) در حال سجده می‌نهیم، تا با خضوع بیشتری خدا را عبادت کرده باشیم.

بنابراین سجده بر مهر و تربت امام حسین، بهتر است از سجده بر اشیایی مثل قالی ابریشمی یا طلا و یا نقره و چه بسا سجده بر اشیاء یاد شده هیچ گونه دلالتی بر خضوع و کوچکی بنده در برابر خدا نداشته باشد. آیا کسی که بر خاک خشکیده (مهر) می‌کند تا تواضع و خضوعش در پیشگاه خدا رساتر باشد مشرک و کافر است ولی سجده بر قالی و سنگ مرمر و … تواضع و تقرب به سوی خداست؟!

به عقیده شیعه، سجده بر هر چیزی که زمین گفته شود جایز است*، سنگ و یا خاک باشد فرقی ندارد.
اما نظر به این که شرط است محل سجده پاک باشد، سجده بر زمین نجس یا خاکِ آلوده به نجاست جایز نیست، شیعیان، قطعه‌ای از گل خشکیده (به نام مهر) را که از خاک پاک تهیه شده، با خود حمل می‌کنند تا در نماز بر خاکی که مطمئناً پاک و تمیز است سجده کرده باشند. ولی مُهر، موضوعیتی ندارد.
از آنجایی که حمل خاک موجب خاک آلودگی لباس می‌شود و حمل آن مشکل است، از این رو شیعیان همان خاک را با آب می‌آمیزند و گل می‌کنند و سپس همان گل را در قالب زیبایی خشک می‌کنند تا حمل آن آسان و از خاک آلودگی لباس نیز جلوگیری شود (۷) , (۸). امروزه غالب خانه ها، حسینیه‌ها و مساجد، پوشیده از فرش و موکت است که سجده بر آن‌ها از نظر فقه امامیه صحیح نیست، به همین دلیل شیعیان به جای سجده بر زمین جداگانه مهر تهیه می‌کنند.

پی نوشت و توضیحات:

* باید بر زمین و چیزهاى غیر خوراکى که از زمین می‌روید مانند چوب و برگ درخت‏ سجده کرد و سجده بر چیزهاى خوراکى و پوشاکى صحیح نیست و نیز سجده کردن بر چیزهاى معدنى مانند طلا و نقره و عقیق و فیروزه باطل است، اما سجده کردن بر سنگهاى معدنى مانند سنگ مرمر و سنگهاى سیاه اشکال ندارد. (برای مطالعه بیشتر به khamenei.ir مراجعه شود.)