نویسنده: محمد میرلوحی
بروزرسانی: 8 آذر 1400
ستاره | سوریس مذهبی _ حکم تناسخ در اسلام چیست؟ تناسخ به معنای انتقال ارواح از جسمی به جسم دیگر پس از مرگ است. در مقاله پیش رو نظر اسلام درباره نظریه تناسخ را بررسی می‌کنیم.
تناسخ چیست؟
تناسخ یک اصطلاح در علم کلام و فلسفه است و در ادبیات دینی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. معنی اصطلاحی تناسخ، انتقال روح از یک جسم به جسم دیگر است. یعنی افرادی که اعتقاد به تناسخ دارند بر این باورند که روح انسان پس از مرگ به جسم دیگری انتقال می‌یابد و به زندگی ادامه می‌دهد.
تناسخ از کجا نشات گرفته است؟
تحقیقات کارشناسی نشان می‌دهد که اولین خواستگاه اعتقاد به تناسخ به کشور هند برمی‌گردد و پس از آن این اعتقاد در سراسر جهان شیوع پیدا کرده است. مباحث کلامی و فسلفی زیادی در این باره مطرح شده و دلایل زیادی بر رد و اثبات این باور تا کنون طرح شده است. بنیان‌های نظریه تناسخ با اصول اولیه ادیان ابراهیمی تناسب ندارد و به همین دلیل ادیان ابراهیمی در مخالفت با این عقیده بسیار کوشیده‌اند.
تناسخ در اسلام
در برخی از آیات قرآن کریم می‌خوانیم که افرادی بوده‌اند که مسخ شده‌اند. یعنی از حالت انسان خارج شده‌اند و به شکل حیوان در آمده‌اند. برخی بر این باورند که این آیات نشان دهنده این است که نوعی از تناسخ در اسلام وجود دارد و نیازمند بررسی بیشتر است تا این مسئله قابل فهم‌تر شود. آیاتی که به وقوع مسخ اشاره دارند از این قرار هستند:
«وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذینَ اعْتَدَوْا مِنْکمْ فِی السَّبْتِ فَقُلْنا لَهُمْ کونُوا قِرَدَةً خاسِئینَ» بقره- ۶۵
ترجمه:
«به طور قطع از حال کسانی از خودتان، که در روز شنبه نافرمانی و گناه کردند، آگاه شده‌اید! ما به آن‌ها گفتیم: «به صورت بوزینه‌هایی رانده‌شده درآیید!»
طبق این آیه افراد به دلیل گناهانی که مرکتب شده بودن به شکل میمون در آمدن تا سزای اعمال خویش را ببینند.
«فَلَمَّا عَتَوْا عَنْ ما نُهُوا عَنْهُ قُلْنا لَهُمْ کونُوا قِرَدَةً خاسِئینَ» اعراف -۱۶۶
ترجمه:
«هنگامی که در برابر آنچه از آن نهی شده بودند سرکشی و نافرمانی کردند، به آن‌ها گفتیم: «به شکل میمون‌هایی رانده شده در آیید!»
برخی بر این باورند که نمونه هایی از باور‌های اسلامی که با ذکر آیه بیان شد، نشان دهنده این است که تناسخ در اسلام نیز صحیح است و آموزه‌های اسلامی مؤید نظریه تناسخ هستند. اما این ایده پاسخ‌های بسیاری گرفته است.
تفاوت مسخ و تناسخ
به خوبی مشخص است که در نظریه تناسخ، افراد بر این باورند که روح انسان پس از مرگ از بدن خارج می‌شود و به جنین موجود دیگری انتقال پیدا می‌کند و این انتقال پس از جدا شدن از جسم است. در حالی که در مسخ اسلام، روح از بدن خارج نمی‌شود و تنها به علت‌های گوناگون و موارد نادر و با اجازه پرودگار جسم افراد تغییر شکل می‌دهد. به بیان دیگر این جسم افراد است که تغییر می‌کند و برای روح هیچ اتفاقی نمی‌افتد، حتی از بدن نیز خارج نمی‌شود.
در مسخ، فرد به دلیل گناه بزرگی که مرتکب شده است از مقام انسانی به مقام حیوانی نزول پیدا می‌کند تا با مشاهده خود در قالب یک حیوان رنج ببیند و به هیچ عنوان مانند یک پروسه طبیعی این تغییر شکل اتفاق نمی‌افتد. در نتیجه مسخ یک نوع تناسخ در اسلام نیست! بلکه تفاوت‌های فاحشی با تناسخ دارد.
مشکلات تناسخ با باور‌های اسلامی
اصولی‌ترین باور‌های دینی و اسلامی با تناسخ در تضاد هستند. اعتقاد به معاد بدین معناست که روح افراد پس ازمرگ از جسم آن‌ها جدا می‌شود تا فرا رسیدن روز قیامت در عالم برزخ می‌ماند. در روز قیامت نیز ارواح به پاداش و کیفر کار‌هایی که در طول زندگی در دنیا داشته‌اند می‌رسند. این اعتقاد به معاد کاملاً بر خلاف تناسخ است. از سویی دیگر در اسلام بازگشت مجدد روح به اجساد امکان پذیر نیست:
«حَتَّی إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ. لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحاً فیما تَرَکتُ کلاَّ إِنَّها کلِمَةٌ هُوَ قائل‌ها وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یوْمِ یبْعَثُونَ»
ترجمه:
«آن‌ها هم چنان به راه غلط خود ادامه می‌دهند تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرارسد، می‌گوید: «پروردگار من! مرا بازگردانید. شاید در آنچه ترک کردم و کوتاهی نمودم، عمل صالحی انجام دهم! ولی به او می‌گویند: چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می‌گوید و اگر بازگردد، کارش همچون گذشته است! و پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند!» مومنون ۹۹-۱۰۰
در کنار تمامی آیات قرآنی درباره معاد که مهر بطلانی هستند بر نظریه تناسخ، روایات در این زمینه نیز بسیار هستند. یکی از روایات مشهور در این زمینه عبارت است از:
«مَن دانَ بالتناسخ فهو کافر»
ترجمه:
«هر که به تناسخ گراید کافر است»
تناسخ در اسلام از ریشه باطل است و هم شیعیان و هم برادران اهل سنت بر این مسئله اتفاق نظر دارند. ائمه اطهار (ع) نیز در برخورد با افرادی که خود را شیعه می‌پنداشتند اما به تناسخ باور داشتند نیز مخالفت خود را نشان می‌دادند. اهمیت رد این نظریه و کافر دانستن افراد معتقد به تناسخ از این جهت است که این افراد، بهشت و دوزخ را باور ندارند و آن را دروغ می‌پندارند. متکلیمن شیعه و سنی در کتب مختلف به این موضوع پرداخته‌اند و مخالفت خود با نظریه تناسخ در اسلام را قاطعانه اعلام کرده‌اند.
تناسخ در روایات
از آنجا که اعتقاد به نظریه تناسخ در صدر اسلام نیز مطرح بوده است ائمه اطهار نیز این افراد را می‌دیدند و پاسخ آن‌ها را در مواجهات علمی می‌دادند. همچنین احادیث و روایات بسیاری از معصومین (ع) به جای مانده که صراحتاً درباره تناسخ سخن می‌گویند. به عنوان مثال امام رضا (ع) در پاسخ فردی که درباره تناسخ در اسلام و باور به تناسخ پرسیده بود فرمودند:
«مَنْ قَالَ بِالتَّنَاسُخِ فَهُوَ کافِرٌ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ مُکذِّبٌ بِالْجَنَّةِ وَ النَّارِ»
ترجمه:
«هرکس معتقد به تناسخ باشد به خدای بزرگ کافر شده و بهشت و جهنم را تکذیب کرده است.»
همانطور که می‌بینید دلیل اصلی کافر شمردن آن‌ها اعتقاد نداشتن به بهشت و دوزخ است. همچنین در حدیثی دیگر از امام صادق (ع) می‌خوانیم:
«إِنَّ أَصْحَابَ التَّنَاسُخِ قَدْ خَلَّفُوا وَرَاءَهُمْ مِنْهَاجَ الدِّینِ وَ زَینُوا لِأَنْفُسِهِمُ الضَّلَالاتِ»
ترجمه:
«معتقدین به تناسخ راه دین را رها کرده و گمراهی‌ها را برای خود زینت داده‌اند.»
چه بسا افرادی که برای فرار از مسئولیتی که باور به معاد برای آن‌ها به همراه می‌آورد اینگونه دست به دامن اعتقادات بی اساسی ماند تناسخ شده‌اند. اما تناسخ در اسلام چهره قبیحی دارد که هم طراز کفر است.
رد عقلی نظریه تناسخ
همانطور که با دلایل نقلی و با استفاده از آیات و روایات می‌توان تناسخ را ابطال کرد، با استفاده از استدلال‌های عقلی نیز می‌توان آن را رد کرد. فلاسفه و متکلمین چندین استدلال عقلی برای رد نظریه تناسخ ارائه کرده‌اند، اما ما تنها به ذکر یکی از آن‌ها بسنده می‌کنیم.
لزوم تساوی یعنی تناسخ وجود ندارد!
اگر به تناسخ اعتقاد داشته باشیم، لازمه آن این است که تعداد موجودات زنده در جهان همیشه ثابت باشند زیرا بنا بر این اعتقاد روح پس از خروج از جسم بلافاصله وارد یک جسم دیگر می‌شود؛ پس این یعنی تعداد موجودات زنده باید یکی باشد. التبه که همه می‌دانیم که تعداد موجودات زنده همیشه ثابت نیست و این دلیل ساده‌ای است برای رد کردن تناسخ.
آیا شما به تناسخ اعتقاد دارید ؟ دلایل خود برای اعتقاد به تناسخ یا رد تناسخ را در بخش “ارسال نظرات” بیان کنید.
