نمونه سوالات نهایی علوم و فنون ادبی دوازدهم انسانی + جواب (۱۳۹۹-۱۴۰۳)

تاریخ ادبیات 
۱) کدام مورد را می توان آغازگر رمان نویسی در دورهٔ پیش از انقلاب مشروطه دانست؟
الف) ترجمه رمان های تاریخی ب) ترجمه رمان های اجتماعی

پاسخ:

گزينه (الف) ترجمه رمان‌هاي تاريخي

 

۲) درستی یا نادرستی بودن عبارات زیر را مشخص کنید.
الف) مضمون شعر شاعران دورهٔ چهارم معاصر تا انقلاب اسلامی، بیشتر نقد اجتماعی است. (درست – نادرست)
ب) حماسی بودن زبان، از ویژگی های شعر نیما یوشیج است. (درست – نادرست)

پاسخ: 

الف) درست   ب) نادرست

 

۳) نوع ادبی «خداوندنامه» صبای کاشانی را بنویسید.

پاسخ:

حماسه مذهبی یا حماسه دینی یا واژهٔ «حماسه» به تنهایی

 

 

۴) کدام یک از چهار جملهٔ مشخص شده دربارهٔ زندگی «علی اکبر دهخدا» نادرست است؟
«از پیشگامان نثر جدید فارسی است (۱). شعر هم می سرود (۲) و با روزنامهٔ صوراسرافیل همکاری داشت (۳). مجموعه چرند و پرند را در روزنامه سروش منتشر كرد (۴).»

پاسخ:

گزینهٔ «۴» یا «مجموعه چرند و پرند را در روزنامه سروش منتشر کرد.»

 

۵) نام پدیدآورندگان آثار زیر در کدام گزینه به درستی ذکر نشده است؟
الف) راه آب نامه: جمال زاده / آتش خاموش: سیمین دانشور / زمین سوخته: سید مهدی شجاعی
ب) دستور زبان عشق: قیصر امین پور / خواب ارغوانی: موسوی گرمارودی / سفر شبنم: علی مؤذنی

پاسخ:

گزینهٔ «الف»

 

۶) عبارت زیر دربارهٔ کدام یک از نویسندگان عصر بیداری است؟
«احیا کنندهٔ نثر فارسی است. تکلف را در نثر از بین برد و مسائل عصر را با کاربرد زبان و اصطلاحات رایج و آمیخته به شعر و ضرب المثل در آثار خود نوشت.»

پاسخ:

قائم مقام فراهانی

۷) کدام یک از موارد زیر از آثار منظوم ادبیات انقلاب اسلامی محسوب می شود؟
الف) مهاجر کوچک ب) ظهور ج) ضیافت د) از آسمان سبز

پاسخ:

گزینهٔ «د» یا «آسمان سبز»

 

سبک شناسی 
۸) درستی یا نادرستی بودن موارد زیر را مشخص کنید.
الف) از ویژگی های شعر دورهٔ انقلاب اسلامی، گرایش به عرفان و دوری از حماسه سرایی است. (درست – نادرست)
ب) مضامین اخلاقی در دورهٔ مشروطه کارایی خود را از دست داد. (درست – نادرست)

پاسخ:

الف) نادرست    ب) درست

۹) عبارت زیر نشان دهندهٔ کدام یک از سطوح زبانی، فکری و ادبی نثر ادبیات بیداری است؟
الف) طنز سیاسی – اجتماعی، از شاخه های نثر عصر بیداری است.
ب) قید و بند نثر فنی و مصنوع در آفرینش آثار کنار گذاشته می شود.

پاسخ:

الف) فکری  ب) ادبی

 

۱۰) در بیت زیر کدام یک از مایه های شعر عصر بیداری مشاهده می شود؟
«چون ز رخم ژنده و ژولون تنالم؟ دزد را چو محرم به خانه کردم»
الف) توجه به مردم ب) تعلیم و تربیت جدید ج) وطن د) آزادی

پاسخ:

گزینهٔ «ج» وطن

 

۱۱) آرایش زبانی و روی آوردن به ترکیب های بدیع و بی سابقه یکی از مشخصه های زبانی شعر دورهٔ انقلاب اسلامی است که در نتیجهٔ روی آوردن شاعران به ………………… حاصل شده است.

پاسخ:

مفاهیم انتزاعی

 

۱۲) داستان نویسی (مینی مال) در کدام دهه رایج شد؟

پاسخ:

دهه هشتاد

 

۱۳) گرایش به کدام یک از موارد داخل کمانک، ویژگی مشترک شعر دورهٔ انقلاب و شعر بیدل است؟
(گرایش به خیال بندی – گرایش به حماسه)

پاسخ:

گرایش به خیال بندی

 

زیبایی شناسی
۱۴) آرایه های (اغراق-تناسب-تضمين-تلمیح) به ترتیب در کدام گزینه دیده می شود؟
الف) سر من مست جمالت، دل من دام خیالت / گهر دیدهٔ نثار کف دریای تو دارد
ب) گفت آن یار کزو گشت سر دار بلند / جرمش این بود که اسرار هویدا می کرد
ج) حافظ از جور تو، حاشا که بگرداند روی / من از آن روز که در بند توام، آزادم
د) چو رامین گه‌گهی بنواختی چنگ / ز شادی بر سر آب آمدی سنگ
(۱- الف – ب – د) (۲- الف – ب – ج) (۳- الف – ج – د) (۴- ب – ج – د)

پاسخ:

گزینه ۴

 

۱۵) آرایهٔ «متناقض نما» را در بیت زیر مشخص کنید و دلیل خود را بنویسید.
«عجب مدار که در عین درد، خاموشم که درد یار، بری چهره، عین درمان است»

پاسخ:

عبارت «که درد یار پری چهره عین درمان است.» جمع دو تضاد در یک امر- درد درمانبخش نیست- جمع ضدین در یک امر- جمع دو معنای متناقض در سخن (موارد مشابه قابل پذیرش است.)

 

۱۶) در بیت زیر واژهٔ ……………. در دو معنا به کار رفته است و کاربرد این واژه باعث خلق آرایهٔ …………… شده است.

«بی مهر رخت روز مرا نور نمانده است / وز عمرِ مرا جز شب دیجور نمانده است»

پاسخ:

مهر / ابهام

 

۱۷) در کدام بیت اسلوب معادله وجود دارد؟ چرا؟
الف) قطع زنجیر ز مجنون نتوان کردن موج چو سر زد بدن آب روان می باشد
ب) تنور لاله چنان برفروخت باد بهار که غنچه غرقهٔ عرق گشت و گل به جوش آمد

پاسخ:

گزینهٔ «الف»

یکی از طرفین معادلی برای تأیید عبارت دیگر، و می توان بین دو مصراع «همانطور» قرار داد. بیان مفهوم ذهنی در یک مصراع با بیت و مفهومی محسوس در مصراع دیگر برای تأیید آن / رابطه دو مصراع بر پایه شباهت است.
همچنین اشاره به این نکته که در مورد «ب» به علت وجود حرف ربط «که» اسلوب معادله منتفی است.
(موارد مشابه قابل پذیرش است.)

 

۱۸) در بیت زیر، نقش و نشر را بنویسید.

«گرنديدي قبض و بسط عشق را دريك بساط / گرية مينا نگر،خنديدن ساغر ببين»

{نشر ۱    نشر ۲    نوع لف و نشر}

پاسخ:

نشر ۱ «گریهٔ مینا»، نشر ۲ «خندیدن ساغر»، نوع لف و نشر «لف و نشر مرتب»

 

 

۱۹) تضمین را در سرودهٔ زیر مشخص کنید؛ هاتف اصفهانی در این سروده، شعر کدام شاعر را تضمین کرده است؟

مـه من نـقاب بگشا ز جمــال كبريايي / كــه بتــان فروگـذارند اساس خودنمايي

شده انتظارم از حد چه شود ز در درآيي / ز دو ديده خون فشانم زغمت شب جدايي

چه كنم كه هست اينها گل باغ آشنايي

پاسخ:

«ز دو دیده خون فشانم ز غمت شب جدایی / چه کنم که هست اینها گل باغ آشنایی» یا «مصراع ۴ و۵»
فخرالدین عراقی

 

۲۰) آرایه مناسب را از داخل کمانک انتخاب کنید.
الف) لبریز زندگی نیست نفس های آخرت / آورده مرگ، گرم به آغوش تو پناه (متناقض نما – اسلوب معادله)
ب) نگران با من استاده سحر / صبح می خواهد از من / کز مبارک دم او آورم این قوم به جان باخته خیر (ایهام – حسن تعلیل)

پاسخ: 

الف) متناقض نما (پارادوکس)   ب) ایهام

 

۲۱) در بیت زیر شاعر برای تصویر آفرینی در حماسه از چه آرایه هایی بهره گرفته است؟
«به تنها یکی گور بریان کنی / هوا را به شمشیر گریان کنی»

پاسخ:

اغراق

 

۲۲) برای هر یک از ابیات زیر در ستون «الف» آرایه مناسبی از ستون «ب» انتخاب کنید. (یک مورد اضافی است.)

پاسخ:

الف) گزینهٔ ۴ یا اسلوب معادله     ب) گزینهٔ ۳ یا حسن تعلیل
ج) گزینهٔ ۲ یا حس آمیزی     د) گزینهٔ ۱ یا تلمیح

 

۲۳) شاعر در بیت زیر به کدام داستان تاریخی اشاره کرده است؟ کاربرد این داستان موجب پیدایش کدام آرایه ادبی شده است؟
«یا رب این آتش که در جان من است / سرد کن زان سان که کردی بر خلیل»

پاسخ:

اشاره به سرد شدن آتش بر حضرت ابراهیم، اشاره به داستان حضرت ابراهیم و سوزاندن او به دست نمرود (یا هرمفهوم نزدیک دیگر) تلمیح

 

۲۴) کدام یک از آرایه های (تشبیه – تضاد – تناسب – متناقض نما) در بیت زیر به کار رفته است؟
این که گاهی می زدم بر آب و آتش خویش را / روشنی در کار مردم بود مقصودم چو شمع

پاسخ:

متناقض نما

 

۲۵) با ذکر دلیل آرایهٔ حس آمیزی را در بند زیر مشخص کنید؟
مرد نقال آن – آن صداش گرم، نایش گرم / آن سکوتش ساکت و گیرا / راه می رفت و سخن می گفت-

پاسخ:

صدایش گرم – آمیختن دو حس با یکدیگر یا ترکیب حس شنوایی با حس لامسه

 

موسیقی شعر 
۲۶) تقطیع عبارات زیر با کدام اختیارات شاعری مطابقت دارد؟
الف) گرد آفرید:–U -U        ب) سوی من: UU-

پاسخ:

الف) امکان حذف همزهٔ «و»   ب) کوتاه تلفظ کردن مصوت بلند (و، ی)

 

۲۷) در بیت زیر واژه ای را بیابید که همزهٔ پایانی آن در مصراع بلند «ی» در آن همزهٔ کوتاه تلفظ می شود.
«من نمی گویم زیان کن یا به فکر سُود باش / ای ز فرصت بی خبر، در هر چه هستی زود باش»

پاسخ:

«زیان»

 

۲۸) در ابیات زیر انواع وزن «همسان تک لختی، همسان دولختی و ناهمسان» را مشخص کنید.
الف) هر کاو نظری دارد با یار کمان ابرو / باید که سپر باشد پیش همه پیکانها
ب) این مه که چون منیژه لب چاه می‌نشست / گریان به تازیانهٔ افراسیاب رفت
ج) زکوی یار می آید نسیم باد نوروزی / از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

پاسخ:

الف) همسان دو لختی ب) ناهمسان ج) همسان تک لختی

 

۲۹) نوع اختیار زبانی و وزن بیتی زیر را مشخص کنید. این اختیارات در کدام یک از پایه‌های آوایی قرار گرفته‌اند؟

«من که هر آنچه داشتم اول ره گذاشتم / حال برای چون تویی اگر که لایقم بگو»

پاسخ:

امکان حذف همزهٔ / قلب 

در پایهٔ آوایی با رکن اول مصراع اول (هر آن – ه – ران)

در پایهٔ آوایی با رکن سوم مصراع دوم یا رکن هفتم (اگر کِ لا – مفاعلن مفتعلن)

 

۳۰) نام بحر کدام بیت «هزج مسدس محذوف» است؟
الف) سراپا اگر زرد و پژمرده‌ایم / ولی دل به پاییز نسپرده‌ایم
ب) بگفتا عشق شیرین بر تو چون است / بگفت از جان شیرینم فزون است.

پاسخ:

گزینهٔ «ب» یا بیت (بگفتا عشق شیرین بر تو چون است بگفت از جان شیرین فرمون است)

 

۳۱) سروده زیر از کیست؟ (وزن واژه عروضی ایجاد شده است؟)
«نفسم را َپر پرواز از توست / به دماوند تو سوگند، كه گر بگشايند/ بندم از بند، ببينند كه: / آواز از توست»

پاسخ:

فعالتن

 

۳۲) نشانه‌های هجایی کدام بیت را می‌توان به دو صورت «همسان» و «ناهمسان» برش آوایی زد؟ نظم کدام برش دیگری برتری دارد؟
الف) چون جام شفق موج زند خون به دل من / با این همه، دور از تو مرا چهره زردیست
ب) ترک گدایی مکن که گنج بیابی / از نظر رهروی که در گذر آید

پاسخ:

گزینهٔ «الف» یا بیت «چون جام شفق موج زند خون به دل من با این همه، دور از تو مرا چاره جز این نیست»

همسان يا «مستفعل مستفعل مستفعل فع لن (مستف)»

 

۳۳) با توجه به بیت «شکر خدا که به اقبال کله گوشه گل / نغمه‌ات داد شبی دوش و شوکت خار آخر شد»، به سؤالات پاسخ دهید.
الف) پایه‌های آوایی اول و چهارم مصراع دوم بیت بالا را تقطیع و نشانه‌های هجایی آنها را در جدول قرار دهید و وزن کامل بیت را بنویسید.

ب) دو اختیار وزنی در مصراع دوم ذکر کنید.

پاسخ: 

الف)

ب) آوردن فعلاتن در جای مفاعیلن در رکن اول
ابدال (در هجای ماقبل آخر مصراع دوم) / یا رکن آخر مصراع دوم)
(با توجه به اینکه در صورت سؤال اختیارات ذکر نگردیده است در ستون دوم، تقطیع هجایی به صورت -UU- نیز صحیح است.)

 

نقد و تحلیل نظم و نثر
۳۴) متن زیر را بخوانید و به سؤالات پاسخ دهید.
«اطرافتان که خلوت شد، به سمت سنگر آن راه افتادید و من هم با فاصله نه چندان دوری سعی کردم که با جای پای شما بیایم. مثل برق و باد، خود را به سنگر رساندیم و نفسمان را بریدیم. آنچه مشکل بود، یافتن شما بود در این معرکه و تاریکی… توضیحات شروع کرده بود و صدای مهیب آن، صدای کودکانه اما خشک کلامش را در خود هضم می‌کرد.»
الف) دو ویژگی زبانی متن بالا را بنویسید.
ب) در متن بالا یک حس آمیزی بیابید.
ج) متن بالا از نظر سطح فکری بررسی کنید. (یک مورد)

پاسخ:

الف) زبان عامیانه، ساده و روان، استفاده از واژگان مربوط به فرهنگ شهادت، ایثار و مقاومت (مفاهیم مشابه)
ب) صدای خشک، ج) ترویج فرهنگ ایثار، دفاع از وطن و شهادت (مفاهیم مشابه)

 

 

۳۵) با توجه به متن زیر که برگرفته از کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» است، به سؤالات مطرح شده پاسخ دهید.
«مشاهده می‌کنیم که در مجاری سنه ۱۲۶۵ بسیاری از امور که دلالت دارد بر بیداری ایرانیان و باعث و مسبب آن را جز مرحوم میرزا تقی خان امیر نظام، احدی را سراغ نداریم؛ چه آن بزرگ مرد که به قابلیت خود از پستی به بلندی رسید… دوست و دشمن او را از نوادر دهر شمردند و کارهای امیر نظام از ترتیب و انتظام قشون و اصلاح کار دفتر و مالیه که خرج، دو کرور اضافه بر دخل بود، همه در یک دو سال صورت گرفت.»
الف) این نوشته نشان دهنده کدام دوره تاریخی است؟
ب) دو ویژگی ادبی متن را بنویسید.
ج) نویسنده متن بالا کیست؟

پاسخ:

الف) دوره مشروطه
ب) بست و بند (تضاد) – نظم و انتظام (اشتقاق) – (مالیه، دخل و خرج) تناسب (مراعات نظیر) – (دوست و دشمن؛ تضاد؛ دوست و دشمن؛ مجاز از همهٔ مردم) – (یک و دو) تناسب (مراعات نظیر) – کنایه از به بلندی رسیدن / خرج دو کرور اضافه بر خرج بود – ساده و گزارشی بودن نثر- کنار گذاشتن قید و بندهای نثر مصنوع و فنی دو مورد ج) ناظم الاسلام کرمانی

 

 

۳۶) با توجه به شعر زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید.
«در آن کویر سوخته، آن خاک بی بهار / حتی علف اجازه زیباشدن نداشت
گُم بودم در عمیق زمین شانه بهار / بی تو ولی زمینه پیدا شدن نداشت
دل‌ها اگر چه صاف، ولی از هراس سنگ / آیینه بود و میل تماشا شدن نداشت»
الف) دو مورد از ویژگی‌های ادبی شعر را بنویسید.
ب) یک ویژگی فکری برای شعر بالا بنویسید.

پاسخ:

الف) استعاره، مجاز به علاقهٔ شباهت هم صحیح است / اجازه نداشتن علف: تشخیص یا استعارهٔ مکنیه / شانه به شانه: اضافهٔ استعاری / هراس سنگ: تشخیص / کویر و خاک: تناسب (مراعات نظیر) / سنگ: تضاد مفهومی / کویر: نماد آیینه‌بودن دل؛ تشبیه / سقف بودن دل: کنایه از بی‌آبی و علف / زمین و زمینه: جناس ناهمسان افزایشی / خاک بی بهار: مجاز از سرزمین / قالب غزل / استفاده از تمثیل و نماد؛ انتخاب وزن متناسب با محتوی/ صور خیال جدید و نو/ مراعات نظیر بین واژه‌های «صاف، آیینه، تماشا» / «علف، خاک، بهار»

ب) ظلم ستیزی، وجود خفقان و استبداد، بیان فرهنگ مقدس، روی آوردن به مفاهیم انتزاعی، حضور روح حماسه و عرفان در شعر این دوره. (مفاهیم مربوط به مقاومت و دفاع مقدس پذیرفته است.)

 

 

۳۷) با توجه به ابیات زیر از شعر «دماوند» به سؤالات پاسخ دهید.
«شو منفجر ای دل زمانه / و آن آتش خود نهفته میسند
خاموش منشین سخن همی‌گوی / افسرده مباش خوش همی‌خند
پنهان مکن آتش درون را / زین سوخته جان شنو یکی پند
گر آتش دل نهفته داری / سوزد جانت به جانت سوگند»
الف) چه آرایه‌ایی بین ابیات اول و آخر مشترک است؟
ب) درون مایه و مضمون شعر بالا را بنویسید.

پاسخ:

الف) استعاره مكنيه/ تشخيص/ استعاره يا مصرّحه (لفظ استعاره به تنهايي قابل قبول است) / تناسب (مراعات نظير)

ب) پرهیز از سکوت، دعوت به قیام، آزادی، ظلم ستیزی (یا هر مورد مشابه دیگر)

 

 

۳۸) با توجه به سروده زیر:
ققنوس، مرغ خوشخوان، آوازه جهان / بر شاخ خیزران / بنشسته است فرد /
برگرد او / هر مرغ سخنگوی / او ناله‌های گمشده ترکیب می‌کند.
الف) قالب این شعر چیست؟
ب) کدام قالب شعری سنتی زمینه ساز پیدایش این قالب شعری شده است؟
ج) نام سراینده این شعر را بنویسید.

پاسخ:

الف) شعر نو (نیمایی)  ب) مستزاد  ج) نیما یوشیج

 

سوال امتحان نهایی فنون دوازدهم خرداد ۹۹