قرآن کریم و هر آنچه باید درباره اش بدانیم

ستاره | سرویس مذهبی – قرآن، کتاب آسمانی مسلمانان است که به عین الفاظ توسط فرشته وحی، جبرئیل، از جانب خداوند و از لوح محفوظ، بر قلب و زبان پیامبر اسلام (ص) در مدت ۲۳ سال نازل شده و حضرت محمد (ص) آن را بر گروهی از اصحاب خود خوانده و کاتبان وحی آن را با نظارت مستقیم و مستمر پیامبر نوشته‌اند. حافظان بسیاری از میان اصحاب، قرآن را حفظ و به تواتر نقل کرده‌اند. این کتاب، در عصر پیامبر نگاشته شده ولی مدون نبوده است. قرآن کریم، در عصر عثمان با نظارت او طی چند سال، منتهی به حدود سال ۲۸ق.، به صورت بین الدفتین، از سوره فاتحه تا سوره ناس، در ۱۱۴ سوره، مدون می‌گردد و به اعتقاد مسلمانان متن آن مقدس و متواتر و قطعی الصدور و تلاوت آن مستحب مؤکد است.

 

واژه قرآن به چه معناست؟

«قرآن» عَلَم شخصی است برای همین کتاب الهی که با اوصاف خاصش شناخته می‌شود. درباره ریشه شناسی و تلفظ و معنای آن میان علمای اسلام و اسلام شناسان اختلاف نظر است. برخی از اقوال در ذیل می‌آید؛

شافعی آن را نه مشتق می‌داند و نه مهموز، بلکه عَلَمی می‌داند که به «وضع ارتجالی» بر کلام الله اطلاق شده است.

فرّاء آن را مشتق از قرائن (جمع قرینه) می‌داند.

اشعری و پیروانش آن را مشتق از «قرن الشیء بالشیء» (پیوند زدن و افزودن چیزی بر چیزی) می‌داند. زیرا سوره‌ها و آیات بر هم افزوده شده است.

عبدالله بن عباس (درگذشته ۶۸ق.)، آن را از مصدر قَرَءَ یقرء به معنی خواندن دانسته است. به عبارت دیگر، اسمی است برای آنچه خوانده می‌شود.

قتاده (درگذشته ۱۱۸ق.)، آن را مصدر یا صفتی برای قَرَءَ به معنی جمع کردن دانسته است. زیرا حروف و کلمات و آیات و سوره‌ها همه در آن جمع شده است یا اینکه چون حقایق و احکام و معارف و تعالیم عالیه دینی که در کتب پیشین پراکنده بوده، در این یک جمع شده، قرآن را بدین نام نامیده‌اند.

لحیانی (درگذشته ۲۱۵ق)، و برخی دیگر گفته‌اند: واژه قرآن، مصدری مهموز و مشتق از قرء به معنی تلا یعنی خواند. و کتابی که خوانده می‌شود بدین اسم (مصدر) نامیده می‌شود. چنانکه مفعول را به نام مصدرش می‌خوانند. مثلاً مکتوب که نوشته شده است، «کتاب» خوانده می‌شود. در اینجا هم «مقروء» که خوانده می‌شود، «قرآن» نامیده شده است.

رامیار، نظر اخیر را ترجیح می‌دهد و واژه قرآن را اسم فعل یا مصدری به معنای اسم مفعول (از باب اطلاق مصدر بر مفعولش) می‌داند به معنی خوانده یا خواندنی.

 

 

اسامی و اوصاف قرآن کریم

از بین نام های مختلف قرآن، «فُرقان»، «ذِکر»، «تَنزیل»، «اَلکتاب»، «کلام الله» از اسامی مشهور قرآن کریم هستند. ضمناً قرآن با صفات دیگر نیز یاد شده است: «القرآن المجید»، «القرآن العظیم»، «القرآن الحکیم»، «القرآن الکریم»، «قرآن مبین». گروهى از قرآن‏‌پژوهان تصریح کرده اند كه قرآن، يك تا پنج نام بيشتر ندارد و آنچه ديگران بر اين افزوده‏‌اند، وصف قرآن است، نه نام آن. مثلاً كلمه «كريم» كه با الهام از آيه «إِنَّهُ لَقُرْءَانٌ كَرِيمٌ» از نام‏هاى قرآن به شمار آمده، وصف كلمه «قرآن» است و نمى‏‌توان آن را «نام» و «عَلَمِ» قرآن به حساب آورد. همچنين است كلمه «مبارك» كه با استناد به آيه «وَ هَذَا ذِكْرٌ مُّبَارَكٌ أَنزَلْنَهُ» نام قرآن شمرده شده است.

 

میزان محتوای قرآن کریم

قرآن در مقایسه با سایر کتابها متوسط الحجم است و می‌توان گفت حجم آن برابر است با عهد جدید (اناجیل اربعه و رسالات وابسته به آن). طبق دقیق ترین آمار، تعداد کلمات قرآن ۷۷۸۰۷ کلمه است. قرآن دارای ۱۱۴ سوره و ۳۰ جزء است. هر جزء ۴ (یا ۲) حزب است. همچنین هر ۵ آیه را خُمس [= خ] و هر ۱۰ آیه را عُشر [=ع، و این عمل را تعشیر] نامیده‌اند.

تقسیم درونی و تفصیلی دیگر قرآن، تقسیم آن به «رکوعات» است. منظور از رکوع، بخش و گروهی از آیات است که در یک موضوع آمده و اتحاد مضمونی دارند که با شروع آن موضوع، رکوع آغاز می‌گردد و با تغییر و تحول کلام به موضوعی دیگر، ختم می‌شود. وجه تسمیه رکوع را می‌توان از آنجا دانست که در نمازهای شبانه روزی، پس از خواندن سوره حمد در رکعت اول و دوم، می‌توان به خواندن سوره‌های دیگر، یا به عقیده برخی لااقل چند آیه اکتفا کرد و سپس به رکوع رفت. عدد رکوعات قرآن طبق مشهور ۵۴۰ رکوع است.

 

 

محتوای قرآن کریم

مضامین و معانی قرآن بسیار متعدد و متنوع و درهم‌تنیده و «سرشار از طراوت تکرار» است. مضامین اصلی قرآن عبارت است از:

• اشاره به وقایع تاریخی (غزوات، هجرت رسول الله(ص) و نظایر آن)
• قصص انبیاء و حکایات دیگر
• اندیشه توحیدی و دعوت به ایمان و اسلام
• نهی از شرک و نفاق
• معادشناسی (توصیف عوالم اخروی و حیات پس از مرگ)
• فرشته شناسی (نیز شامل بحث درباره شیطان و شیاطین و جن)
• احکام فقهی
• احکام اخلاقی (اعم از وعظ و ارشاد و انواع امر به معروف و نهی از منکر)
• توجه دادن به آیات الهی و شگفتی‌های آفاق و انفس (که شباهت به برهان نظم یا اتقان صنع دارد)
• اشاره به ادیان پیشین و کتاب‌ها و صحایف آسمانی
• داستان آفرینش و خلقت انسان، و انسان شناسی روانشناسانه
  

آیه کوچکترین واحد قرآن کریم

واحد کوچک قرآن کریم، آیه است. در بیشتر موارد هر آیه یک جمله است. ولی گاه آیاتی هست که متشکل از چند جمله و یک پاراگراف است (نظیر آیة الکرسی یا آیه نور) و گاه حتی به ‌اندازه چند پاراگراف است. گاه هست که آیه نه فقط از یک جمله کمتر است، بلکه فقط یک کلمه است مانند «مدهامّتان» (الرحمن، ۶۴)، یا از آن هم کمتر مانند اغلب حروف مقطعه یا فواتح سور نظیر «طه»، «یس»، یا «الم». شناخت حد آیه «توقیفی» و از سوی خداوند است. طبق معتبرترین قول که ابوعبدالرحمن بن حبیب سُلَمی از امیرالمؤمنین علی (ع) نقل کرده و امام شاطبی آن را در ناظمة الزهر آورده است، تعداد کل آیات قرآن، ۶۲۳۶ آیه است.

 

سوره های قرآن کریم

واحد بزرگ قرآن کریم، سوره است. سوره در لغت یعنی «بریده شده» و در اصطلاح گروهی مستقل از آیات قرآن که مطلع و مقطعی دارد. کلمه سوره به همین معنی در خود قرآن هم به کار رفته است. قرآن کریم، کلاً ۱۱۴ سوره دارد که کمابیش به ترتیب بلندی طول مرتب شده‌اند. بلندترین سوره قرآن سوره بقره است (۲۸۶ آیه، برابر با ۴۸ صفحه در کتابت عثمان طه= مصحف المدینة) و کوتاه ترین سوره، کوثر است (دارای ۳ آیه).

درباره اینکه ترتیب و توالی سوره‌های قرآن که آغاز آن ها، فاتحة الکتاب و پایان آن ها، سوره ناس است، توقیفی است یا اجتهادی (اجتهاد صحابه) و به رأی و نظر گردآورندگان باز می‌گردد، اختلاف نظر است

 

تحریف‌ناپذیری قرآن کریم

افراد اندکی بر این گمان بوده‌اند که برخی مطالب از قرآن حذف شده است اما اجماع مسلمین بر این است که متن کنونی رایج این کتاب به صورت متواتر در میان نسل های مسلمانان نقل شده است و هیچ گونه کمی یا زیادتی در آن راه نیافته است.

برخی از مجتهدان و مراجع تقلید معاصر شیعه در پاسخ به استفتاهای صورت گرفته از آنها درباره تحریف قرآن کریم به صراحت قرآن را مصون از تحریف معرفی کرده‌اند.

 

 

سوره های مکی و مدنی قرآن کریم

قرآن پژوهان اعم از شیعه و اهل سنت برای شناخت سوره‌ها (و آیات) مکی و مدنی، سه قاعده یا معیار نهاده‌اند؛

• قاعده مکانی: آنچه در مکه (و پیرامون آن) نازل شده، ولو بعد از هجرت، مکی است و آنچه در مدینه (و پیرامون) آن نازل شده، مدنی است.
• قاعده ناظر به انسان ها: آنچه خطاب به اهل مکه باشد (غالباً با «یا ایها الناس» یا «یا بنی آدم») مکی است و آنچه خطاب به اهل مدینه باشد (غالباً با خطاب «یا ایها الذین آمنوا») مدنی است.
• قاعده زمانی: که محققان آن را جامع و مانع تر شمرده‌اند، این است که آیات و سوره‌هایی که پیش از هجرت نازل شده است، مکی است و آیات و سوره‌هایی که پس از هجرت فرود آمده است، مدنی است. چه در مکه نازل شده باشد، چه در مدینه یا در سفرها و غزوات.