تعزیه خوانی یا شبیه خوانی چیست؟

ستاره | سرویس مذهبی – تعزیه یا تعزیت در لغت به معنای سوگواری، تسلیت، توصیه به صبر و به نوعی برپایی یادبود برای عزیزان از دست رفته است اما به صورت عامیانه، به نمایشی مذهبی و سنتی ایرانی گفته می‌شود که در آن واقعه کربلا و عاشورا توسط هنروران پیر و جوان به اجرا درمی‌آید. در این نمایش مذهبی که به تعزیه خوانی مشهور است، هر یک از هنروران نقش یکی از شخصیت‌های اصلی واقعه کربلا (چه مثبت و چه منفی) را بر عهده دارند. این هنر از سویی به بالندگی هنر تئاتر و نمایش کمک کرده و از سویی دیگر، روایتگر و یادبوی از این واقعه عظیم و فراموش نشدنی است. 

از مکان‌های مشهور در زمینه اجرای هنر تعزیه می‌توان به استان‌های اصفهان، مرکزی، تهران، قزوین، قم، البرز، کرمان، یزد و … اشاره نمود. 

هنر تعزیه در طول تاریخ دست‌خوش تغییرات و مصایب زیادی شده اما هنوز که هنوز است، جزو اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین هنرهای ایرانی – اسلامی محسوب می‌شود  البته لازم به ذکر است که شکل برگزاری، نسخ اشعار و جزییات مراسم تعزیه‌ خوانی در شهرها و روستاهای کشورمان کمی باهم تفاوت دارند. 

برای اجرای مراسم تعزیه ‌خوانی اغلب در مساجد و تکایا، تعداد زیادی فرش و موکت برای نشستن عزاداران و تماشاچیان پهن می‌شود و دیوارها با پارچه‌های سبز و سیاه و نمادهای محرم پوشانده می‌شوند. تا سال‌های پیش، مراسم تعزیه‌ خوانی با آنچه امروزه انجام می‌شود تفاوت داشت و یکی از این تفاوت‌ها، زمانبندی و ساعت شروع و پایان مراسم بود. 

قبل از شروع مراسم تعزیه خوانی یا شبیه خوانی، شبیه‌خوان‌ها کار خود را با نواختن طبل و شیپور و کرنا آغاز می‌کردند و زنان و مردان و البته کودکان از هر سو به سمت مراسم می‌شتابند. 

شبیه‌خوان‌ها در هر یک از روزهای دهه‌های محرم، یکی از وقایع کربلا را بازسازی کرده و به نمایش در می آورند. این هنروران، در حالی که متن اجرای خود را که به آن  تعزیه نامه یا نسخه گفته می‌شود در دست دارند، یکی یکی به اجرای نقش خود می‌پردازند و از صحنه بیرون می‌روند. 

معمولا شبیه‌ خوان‌ها متون خود را با صدایی آهنگین و متناسب می‌خوانند اما مخالف‌ خوان‌ها، اشعار را با صدایی بلند و فریادهای بدون تحریر و پرخاش‌گرانه می‌خوانند. 

تعزیه‌خوانی بر اساس یک سلسله‌ مراتب خاص صورت می‌گیرد. افرادی که وارد تعزیه می‌شوند، معمولا از دوران کودکی در نقش بچه‌ خوان آغاز به کار کرد‌اند. طبقه‌بندی اجرای تعزیه هم به این‌ گونه‌ است که زمانی که کسی بچه‌خوانی می‌کند، اول نقش سکینه و رقیه را بازی می‌کند؛ سپس طفلان مسلم و بعد قاسم‌خوانی می‌کند. 

به اعتقاد پیش‌کسوتان تعزیه‌خوانی، یک طفلان مسلم‌خوان خوب می‌تواند یک قاسم‌خوان خوب نیز باشد و به همین ترتیب، یک قاسم‌خوان خوب می‌تواند یک علی‌اکبرخوان خوب شود؛ زیرا این نقش‌ها مکمل یکدیگر بوده و آوازها در دل هم قرار می‌گیرند.
دوره علی‌اکبرخوانی که تمام شود، تعزیه‌خوان وارد دوره “شهادت‌خوانی” می‌شود و اگر صدای خوبی داشته باشد، شهادت‌خوان می‌شود. اما اگر صدای تعزیه‌خوان ضعیف بوده و خوب باشد، زن‌پوش می‌شود. بعد از این‌که یک تعزیه‌خوان دوره شهادت‌خوانی را به پایان برساند دیگر محاسنش سفید شده و می‌تواند امام‌خوان باشد.

کسی که در رأس شهادت‌خوانی قرار می‌گیرد هم امام‌خوانی می‌کند و هم عباس‌خوانی. آخرین مرحله تعزیه خوانی، امام‌خوانی است که فرد حتما باید باتجربه و میانسال باشد زیرا در این سن، صدا کمی ضعیف‌تر شده و سوز بیشتری دارد.

تعزیه عاشورا در معنای عزاداری و سوگواری، نخستین باز بعد از واقعه عاشورا و از سوی شاهدان عینی که به اسارت گرفته شده بودند انجام شد.