مذهب حافظ | حضرت حافظ از چه اعتقاد مذهبی پیروی می‌کرد؟

حافظ شیرازی (متولد ۱۳۹۰-۱۳۱۵ میلادی) بزرگترین شاعر پارسی گوی و از مشهورترین و تحسین شده‌ترین نویسندگان ادبیات جهان به شمار می‌رود که همچنین آثار او هنوز در اغلب دنیا ترجمه شده و آثارش همچنان در میان مخاطبان مدرن طنین انداز است.

نام کامل حافظ، خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی است، اما به حافظ شهرت داشت زیرا در سنین پایین قرآن را حفظ و بعدها آثار شاعران پارسی گوی دیگر را حفظ کرد. سنایی، عطار، مولانا، سعدی و نظامی جز کسانی بودند که بر آثار حافظ تاثیرگذار بودند. یکی از اصول راهنمای زندگی حافظ شیرازی تصوف بود، نهضت عرفانی اسلامی که خواستار وقف کامل پیروان خود برای اتحاد با واقعیت نهایی بود. 

مذهب حافظ‌

حافظ در شیراز از پدر و مادری مسلمان سنی مذهب به دنیا آمد که از زندگی آن‌ها اطلاعی در دست نیست اما پدرش احتمالا امام (رهبر مذهبی) بوده است، زیرا گفته می‌شود حافظ قرآن را با گوش دادن به تلاوت مکرر پدرش حفظ می‌کرد که تلاوت قرآن یکی از مسئولیت‌های یک امام بود. از سوی دیگر، اولجایتو، پادشاه ایلخانی، یک سال قبل از تولد حافظ مذهب رسمی ایران را شیعه قرار داده بود. این که حافظ پیرو کدام مذهب یا فرقهٔ اسلامی بود، مورد اختلاف صاحب‌نظران و حافظ‌پژوهان است. علی دشتی، حافظ را خداپرست، مسلمان و متدین می‌داند و معتقد است اگرچه به‌طور رسمی سنی و شافعی مذهب است، اما نمی‌توان او را در قالب معتقدات مذاهب و ادیان محدود کرد.

به طور کلی، حافظ شیرازی مسلمان سنی مذهب و از ارادتمندان به رویکرد عرفانی به اسلام، موسوم به تصوف (صوفی) بود. اما با توجه به دیدگاه‌های حافظ شناسان درباره حافظ و مذهبش، چنین می‌توان گفت، که حافظ با توجه به مذهب زمانه و شهرش و قراینی که در دیوانش دارد مقلد شافعی و اشعری مذهب است؛ اما حب زیادی به اهل بیت دارد و به آن‌ها عشق می‌ورزد و در مسلک عرفانی به عرفان شیعه شاید هم نزدیک‌تر باشد تا صوفی‌گری سنی.

دورانی که حافظ در آن می‌زیست، دوران پرتلاطمی در ایران بود. مغول‌ها صد سال قبل از تولد حافظ به این منطقه حمله کرده بودند و درگیری‌های زیادی در ایران بر سر قدرت وجود داشت. تصوف، با تأکید بر رهایی فردی بدون توجه به شرایط بیرونی، در چنین زمانی جذابیت زیادی داشت. تصوف فرقه‌ای از اسلام نیست، بلکه تجربه‌ای عرفانی مبتنی بر جهان بینی اسلامی است که در پی فراتر رفتن از هرگونه سخت‌گیری تصنعی است.

بیشتر بخوانید: زیباترین اشعار حافظ شیرازی؛ غزل‌های ناب و پرطرفدار

تصوف اعتقادی است که با دین عجین است و طرفداران تصوف معتقدند که تصوف بهترین راه برای درک حقیقت خداوند است و تنها پس از تفکر، تامل، تجربه و مشاهده می‌توان به هدف نهایی و مطلوب خود رسید. از این دستور عرفان اسلامی اغلب به عنوان درونی کردن و تشدید ایمان و عمل اسلامی یاد می‌شود. صوفیان می‌کوشند پیوسته از حضور خداوند آگاه باشند و بر تدبر بر عمل، رشد معنوی بر قانون گرایی و تزکیه روح بر تعامل اجتماعی تأکید دارند. در مقابل دروس آکادمیک کلام و فقه که وابسته به عقل است، تصوف در رابطه الهی و انسانی به عاطفه و تخیل وابسته است.
در مورد منشأ صوفیان نظرات مختلفی وجود دارد. برخی گفته اند که از نیمه اول قرن هشتم میلادی در جامعه اسلامی پدید آمده است، اما صحیح‌ترین آن نظرات این است که در اواخر قرن هفتم توسط شخصی به نام حسن بصری تأسیس شده است.

محققان جان هیث-استابز (John Heath-Stubbs) و پیتر اوری (Peter Avery) اظهار نظر می‌کنند:

گرایش تصوف وحدتی است. هر نفس انسانی ذره‌ای از مطلق الهی است و هدف عارف اتحاد کامل با خداوند است. این اتحاد با آگاهی حاصل می‌شود که او خود همان واقعیت غایی است که به دنبال آن است. اما خود فردی در این خود برتر به طور کامل نابود می‌شود، درست مانند پروانه‌ای که به طرف شعله شمع کشیده شده است. صوفی به خاطر معرفت باطنی باید همه چیز را کنار بگذارد، به ویژه محدودیت‌های قانونی متعارف دین.

چگونگی معرفی حافظ به تصوف ناشناخته است، اما شیراز در این زمان مرکز صوفیان بود و بنابراین او می‌توانسته به راحتی مفاهیم را بدون هیچ تلاشی یاد بگیرد (اگرچه گفته می شود بعدها نزد استاد صوفی زین عطار، متوفی ۱۴۰۳ میلادی تحصیل کرده است). فرض بر این است که حافظ به تأملات خود در مورد الهی ادامه داده و آن‌ چه را که فهمید، سرانجام شعله شعر او را روشن کرد.

بیشتر بخوانید: تک بیتی حافظ | مجموعه‌ای ناب از تک بیت‌های حافظ

لطفا نظرات و پیشنهادات خود را در انتهای همین مطلب با ما و کاربران محترم سایت ستاره به اشتراک بگذارید.