نویسنده: زهرا بنک دار
بروزرسانی: 13 تیر 1403
داستان زعفر جنی و حضور او در کربلا از مطالب چالش‌برانگیز تاریخ عاشورا است که در منابع معتبر شیعی اثری از آن یافت نمی‌شود. ملاحسین واعظ کاشفی در کتاب روضة الشهدا داستانی مفصل درباره او نقل می‌کند و در مقابل، مرتضی مطهری آن را از تحریفات عاشورا دانسته و ناشی از داستان‌پردازی کاشفی می‌داند.
ماجرای زعفر جنی در کربلا
در فرهنگ عامیانه برخی مناطق ایران، از زعفر جنی یاد می‌شود و در مراسم‌هایی چون تعزیه، به تصویر کشیده می‌شود. از حضور زعفر در کربلا تصاویری نیز نقاشی شده که یکی از آنها کاشی‌کاری تکیه معاون الملک کرمانشاه است.
اصل وجود شخصیتی به نام زعفر جنی در کتب معتبر اولیه ذکر نشده است، اما ملاقات امام حسین (ع) با جنیان و اعلام آمادگی آنان برای یاری امام (ع) در برخی از کتب روایی آمده است. از این احادیث بر می آید که امام (ع) نمی خواستند با ورود جنیان به صحنه نبرد -با توجه به این که جنیان قدرت خارق العاده ای دارند و می توانند از دید دشمنان پنهان شوند- جنگ یک طرفه شود، بلکه می خواستند روال کار کاملا طبیعی باشد تا بر گمراهان اتمام حجت شده و هدایت یافتگان نیز با تفکر و دلیل عقل به امام بپیوندند نه با ترس از معجزه و کرامت.
محمود امیدسالار از قول رینهولد لوفلر چنین روایت کرده‌است: «اندکی پس از آغار نبرد کربلا زعفر، شاه جنیان، به نزد حسین رفت، تا نیروهایش در خدمت او باشند. چون ناپیدایی جنیان ناجوانمردانه بود، پیشنهاد زعفر پذیرفته نشد. سپس او پیشنهاد کرد؛ تا نیروهایش به ریخت انسان‌ها درآیند، اما حسین همچنان مخالف بود.
زعفر به خانه بازگشت و مخالفت حسین را به مادرش گفت. مادرش به او گفت چرا برگشتی؟ من چطور جواب مادرش فاطمه را بدهم؟ من تو را عاق می‌کنم. سپس زعفر و مادرش و گروهی از اجنه به سمت نینوا راهی شدند و با سر بریدهٔ حسین بن علی مواجه شدند و عروسی او به عزا تبدیل شد.»
سند ماجرای زعفر جنی
قضیه زعفر جنی و حضور وی در واقعه عاشورا در هیچ یک از منابع معتبر شیعه و تاریخ اسلام وجود ندارد. تنها نقل موجود درباره امام حسین(ع) و جنیان، روایت مجلسی در کتاب بحارالانوار به نقل از شیخ مفید از امام صادق(ع) است که به ملاقات عده‌ای از ملائکه و جن با امام حسین(ع) هنگام خروج از مدینه اشاره می‌کند و می‌افزاید که این عده به امام پیشنهاد یاری دادند ولی امام نپذیرفت. البته در این روایت، نام، زمان و مکان خاصی ذکر نشده است.
برخی محققان مانند میرزا حسین نوری و مرتضی مطهری قضیه زعفر جنی را از خرافات و تحریفات وارد شده در تاریخ عاشورا به شمار آوردند. کتاب روضة الشهدا از زعفر جنی نام برده و مشخصات ظاهری وی را توصیف می‌کند و همچنین به جریان حضورش در کربلا و رد پیشنهاد یاری وی توسط امام حسین(ع) اشاره می‌نماید. به همین سبب، نویسنده این کتاب را اولین نقل کننده و خالق این داستان می‌دانند.
رابطه زعفر جنی و آیت الله بروجردی
در میان برخی افراد، جریانات بسیاری، پیرامون رابطه آیت‌الله بروجردی با زعفر جنی شهرت یافته است؛ به خصوص در رابطه با وقایع مرگ زعفر و برگزاری مراسم ختم وی توسط این مرجع تقلید، حواشی مختلفی ذکر می‌شود. بنابر تحقیقات انجام‌شده، این مطالب سند مشخصی نداشته و در کتاب‌ها و خاطرات مربوط به شرح‌حال زندگی آیت‌الله بروجردی، مطلبی درباره آن وجود ندارد.
با توجه به نبود دلیل معتبر درباره رابطه آیت‌الله بروجردی و زعفر، به نظر می‌رسد در نقل‌های عامیانه درباره این موضوع اشتباهی بین این مرجع مشهور و مؤلفی هم‌نام وی، صورت گرفته است. سید علی‌اصغر شفیع جابلقی بروجردی (متوفای ۱۳۱۳ق) از عالمان بروجرد و صاحب کتاب طرائف المقال در این اثر به زعفر جنی اشاره کرده و به نقل از یکی از اساتید خود که وی را مورد وثوق و اطمینان توصیف می‌کند، جریان حضور زعفر در کربلا را حکایت می‌نماید.
