زیتون نماد چیست؟ بررسی نماد زیتون در ادیان و فرهنگ‌های مختلف

شاخه زیتون معمولاً نماد صلح یا پیروزی است و در طول تاریخ توسط عروس و دوشیزگان استفاده می‌شد. این نماد که در فرهنگ غربی است، ریشه از آداب و رسوم یونان باستان دارد، و با این‌حال با رشد در حوزه مدیترانه در هر فرهنگ و مذهب پیدا شده‌است.

زیتون نماد چیست؟

برخی از مهمترین معانی نمادین زیتون عبارتند از:

صلح: شاید مشهورترین نماد زیتون، نماد صلح باشد. این نماد ریشه در یونان باستان دارد، جایی که شاخه زیتون نشان دهنده صلح بین دو طرف متخاصم بود. این نماد در پرچم سازمان ملل متحد نیز به کار رفته است.

پیروزی: در دوران باستان، از تاج زیتون به عنوان جایزه ای برای برندگان مسابقات ورزشی استفاده می شد. بنابراین زیتون به نمادی از پیروزی و موفقیت تبدیل شد.

پاکی و حاصلخیزی: در بسیاری از ادیان، زیتون را درختی مقدس می دانند و نماد پاکی و حاصلخیزی است. در کتاب مقدس، زیتون اغلب به عنوان نمادی از روغن مقدس و ارواح استفاده می شود.

طول عمر: درخت زیتون به دلیل عمر طولانی خود شناخته شده است و برخی از درختان زیتون صدها سال عمر می کنند. به همین دلیل، زیتون به نمادی از طول عمر و جاودانگی تبدیل شده است.

حکمت: در برخی از فرهنگ ها، زیتون را نمادی از حکمت می دانند. این به دلیل ارتباط آن با الهه آتنا، الهه حکمت در یونان باستان است.

وفاداری: در برخی از سنت ها، زیتون را نمادی از وفاداری و تعهد می دانند. این به دلیل استفاده از روغن زیتون در مراسم عروسی و سایر مناسبت های خاص است.

امید: رنگ سبز زیتون اغلب با امید و تجدید حیات مرتبط است. بنابراین، زیتون را می توان نمادی از امید برای آینده دانست.

موارد ذکر شده تنها برخی از معانی نمادین زیتون هستند. این نماد قدرتمند و چندوجهی می تواند معانی مختلفی را برای افراد مختلف داشته باشد.

شاخه زیتون نماد صلح در سنت‌های محلی عرب است. در سال ۱۹۷۴، یاسر عرفات، رهبر فلسطینیان شاخه‌های زیتون را به مجمع عمومی سازمان ملل آورد و گفت: «امروز من اینجا آمده‌ام با تفنگ یک رزمنده در یک دست و یک شاخه زیتون در دست دیگر، پس کاری نکنید که شاخه زیتون از دست من رها شود». مستند تفنگ و شاخه زیتون و کتابی با همین نام نوشته دیوید هرست که توسط مترجمان و ناشران مختلف به چاپ رسیده‌است، به این اتفاق تاریخی اشاره دارد.

زیتون در‌ آیین‌های مذهبی

زیتون در نظر یهودیان

در نظر یهودیان، زیتون علاوه بر نشانه صلح، نماد روشنایی و نور هم هست و در مراسم‌­های مذهبی این قوم، مستقیما حضور دارد. به عنوان مثال، معجزه حنوکا و سوختن روغن زیتون به مدت هشت شبانه‌­روز، سببی برای جشن هشت روزه حنوکاست. حنوکا یادآور یکی از معجزات در تاریخ یهود است. بر پایه این روایت، تنها چراغ باقی مانده در نیایشگاه مکابیون در زمان جنگ با یونانیان، در حالیکه تنها برای یک روز روغن (زیتون) داشته، به مدت هشت روز، روشن می‌ماند.

همچنین در قدیم، هنگام اجرای مراسم شَبّات (داخل شدن به روز شنبه، هفتمین روز آفرینش)، داخل چراغ­‌ها روغن زیتون می­‌سوزاندند و در جشن درختان، برای زیتون دعا کرده و خواستار برکت کشت خود می‌شدند. فلسفه کلی مراسم ایلانوت (جشن درختان)، برکت دادن محصولات درختی و زمینی است و با گفتن براخا (دعا) همگی برای پرثمر شدن درختان در سال آینده دعا می‌کردند.

از جمله میوه‌­هایی که در این جشن روی آن دعا خوانده و مصرف می‌شود، زیتون است. روغن زیتون سوختی است که در شمعدان هفت شاخه یا همان منوره می‌­ریزند و آن را تجلی برکت الهی می­‌دانند. منوره، شمعدان مقدس یهودیان است که در پرستشگاه مقدس اورشلیم استفاده می‌شد. برخی از مفسران یهودی، آن را نماد بوته سوزانی دانسته‌اند که موسی (ع) به واسطه آن با خدا سخن گفته است.

زیتون در نظر مسیحیت

زیتون در مسیحیت هم نقشی نمادین دارد. گفته می‌شود مسیح یک روز قبل از مصلوب شدن، در باغ جِتسیمانی که پایین همین کوه است و درختان زیتونی با قدمت ۲۰۰۰ سال در آن یافت می­‌شود، دعا کرده و توسط فرشته­‌ای تسلی یافته است. به باور مسیحیان، باغ جتسیمانی، محلی است که عیسی در شبی که یهودا او را به رومی‌­ها تسلیم و به او خیانت کرد، آخرین غذای زمینی موسوم به «شام آخر» را به همراه حواریون صرف کرد.

نماد زیتون در قرآن 

در دین اسلام، و در کتاب قرآن، زیتون شش بار در آیات مختلف، چه به تنهایی، در کنار سایر میوه‌­ها، و بصورت غیرمستقیم اسم آورده شده است. خداوند حتی به آن سوگند خورده و بعد از آن به طور سینا، وادی­‌ای که موسی (ع) با خداوند ملاقات کرد اشاره دارد. امری که از نظر مفسران دینی، قداست مکه و قبله اول مسلمانان (اورشلیم- منطقه‌ای برابر با لبنان، سوریه و فلسطین امروزی) را نشان می­‌دهد:

«به انجیر و زیتون سوگند، سوگند به طور مبارک و سوگند به این شهر ایمن که ما آدمى را در نیکوترین اعتدال بیافریدیم» (سوره تین، آیات ۴-۲). 

در قرآن کریم، زیتون به عنوان نمادی از چندین مفهوم مهم و مثبت به کار رفته است:

برکت: خداوند در قرآن به زیتون و انجیر و طور سینا و شهر امن (مکه) سوگند یاد می کند و آن ها را مبارک می شمارد. (سوره تین، آیه ۱-۳)

نور: در سوره نور، آیه ۳۵، خداوند زیتون را مشعلی که نور آن از مشرق و مغرب ساطع می شود، توصیف می کند. این آیه به نورانیت و روشنایی زیتون، هم از نظر معنوی و هم مادی، اشاره دارد.

اعتدال: در آیه ۱۷ سوره تین، خداوند انسان را در نیکوترین اعتدال آفریده است، و زیتون و انجیر را شاهد این اعتدال می داند. این امر نشان دهنده تعادل و هماهنگی موجود در خلقت زیتون و همچنین در وجود انسان است.

طهارت: در روایات اسلامی، از زیتون به عنوان درختی پاک و مقدس یاد شده است. روغن زیتون نیز در برخی از مراسم مذهبی، مانند غسل تعمید، به عنوان نمادی از طهارت استفاده می شود.

صلح: در داستان حضرت نوح، کبوتری با شاخه ای زیتون به نوح خبر پایان یافتن طوفان و نزول صلح و آرامش بر زمین را می دهد. (سوره هود، آیه ۷۱) از آن زمان به بعد، زیتون به عنوان نمادی از صلح و آشتی در میان ملل شناخته شده است.

هدایت: در برخی از تفاسیر، زیتون به عنوان نمادی از هدایت و راهنمایی الهی به سوی مسیر درست تلقی می شود.

وحدت: درخت زیتون با ریشه های عمیق و شاخه های گسترده، نمادی از وحدت و همبستگی است. این نماد نشان می دهد که همه انسان ها، با وجود تفاوت هایشان، به یک ریشه واحد الهی متصل هستند.

در مجموع، زیتون در قرآن کریم نمادی غنی و پرمعنا است که به مفاهیمی مانند برکت، نور، اعتدال، طهارت، صلح، هدایت و وحدت اشاره دارد. این نماد یادآور الطاف و رحمت الهی و همچنین مسئولیت ما در قبال حفظ و نگهداری از این نعمت الهی است.

زیتون در یونان و روم باستان

در اساطیر یونانی، آتنا با پوزئیدون خدای دریا برای در اختیار داشتن آتن به رقابت پرداختند. خدای دریا با پرتاب نیزه سه شاخه خود به آکروپلیس، که آب دریا از آن فوران کرد، ادعای در اختیار گرفتن آن را نمود ولی آتنا با کاشت درخت زیتون برای اولین بار خوبی را در کنار گرفت و صلح را پیشنهاد کرد. دادگاه خدایان و الهه‌ها به نفع آتنا حکم دادند چرا که او هدیه‌ای بهتر به زمین داده بود.

شاخه زیتون یکی از ویژگی‌های ایرنه بود و بر روی بعضی سکه‌های امپراتوری روم، تصویر وی با نگه داشتن یک شاخه زیتون رو به بالا در دست راست نشان داده می‌شود.

در اروپای باستان، این یونان بود که زیتون در آن به نمادی جدانشدنی از زندگی بشر تبدیل شد. تاسیس آتن با افسانه‌­ای آمیخته شده که نبرد بین دو خدا، آتنا (الهه حکمت و زیبایی) و پوزیدون (خدای دریا) را روایت می‌­کند. این دو بر سر بدست گرفتن حاکمیت شهر اختلاف داشتند و خدایان المپیا (زئوس) از آنها خواستند برای اثبات شایستگی‌­شان اثری خلق کنند.