چشم زخم؛ خرافه یا واقعیت؟

ستاره| سرویس مذهبی – در بسیاری از فرهنگ‌ها چشم زخم را به عنوان گونه‌ای از بدخواهی می‌شناسند که فردشور چشممی‌تواند عامل بدشانسی یا صدمه به افرادی که مورد نفرت یا دشمنی او هستند بشود. به این عمل چشم زدن یا نظر زدن گفته می‌شود و در مقابله با آن طلسم‌هایی ابداع شده است که نظرقربانی خوانده می‌شوند. مردم بر این عقیده‌اند که با استفاده از این نظرقربانی صدمات و بداقبالی‌های وارده از طریق نگاه دشمنانه یا بدخواهانه به دیگران وارد می‌شود.

 

چشم زخم چیست؟

این باور از نظر عقلی غیر ممکن نیست. امروزه بسیاری از دانشمندان معتقدند که در بعضی از چشم ها نیروی مغناطیسی خاصی پنهان شده که کارایی زیاد دارند که حتی با تمرین و ممارست می‌توان آن را پرورش داد. خواب مغناطیسی، از طریق همین نیروی مغناطیسی موجود در چشم‌ها انجام می‌شود. وقتی اشعه نامرئی لیزر می‌تواند کاری کند که از هیچ سلاح مخرب دیگری ساخته نیست، پذیرش وجود نیرویی در بعضی از چشم ها که از طریق امواج مخصوصی در طرف مقابل اثر بگذارد، چیز عجیبی نیست.

همچنین باید در نظر داشته باشیم که تنها برخی افراد استثنایی (مثلاً در هر شهر یکی دو نفر) دارای چنین خاصیتی در چشم‌شان هستند و می‌توانند دیگران را چشم بزنند و تصور این‌که تمام افراد قادر به چنین کاری هستند، زمینه بدبینی مردم به یکدیگر را فراهم می‌کند.

 

چشم زخم در قرآن

• در قرآن اشاره مستقیمی به چشم زخم وجود ندارد اما برخی مفسران بعضی آیات از جملهآیه ۵۱ سوره قلم: «وَ إِنْ یَكادُ الَّذینَ كَفَرُوا لَیُزْلِقُونَكَ‏ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ» (معنی: و آنان كه كافر شدند، چون قرآن را شنیدند چیزى نمانده بود كه تو را چشم بزنند، و می‌گفتند: «او واقعاً دیوانه‏اى است.)را مربوط به این قضیه می‌دانند و برخی از مفسران دیگر هم ارتباط این آیه به چشم زخم را کاملاً رد می‌کنند.
• در آیه ۶۷ سوره یوسف به امكان و حقانیت چشم زخم اشاره می كند. در این آیه حضرت یعقوب (علیه السلام) به فرزندان خویش فرمان می‌دهد كه هنگام ورود به مصر از یك دروازه شهر وارد آن نشوند و از آن جایی كه فرزندان ده‌گانه ایشان افرادی زیباٰ تنومند و جوان بودند از ایشان می‌خواهد برای در امان ماندن از چشم زخم مردم مصر از دروازه‌های متعدد وارد شوند تا به چشم نیایند. (المیزان ج۱۱ ص۲۱۸) بنابراین می توان گفت كه چشم زخم امری پذیرفته شده در بینش و نگرش قرآنی است. (مجمع البیان ج۵ و ۶ ص۳۸۰)
• در داستان سحر جادوگران مصری و مبارزه ایشان با حضرت موسی(علیه السلام) این نکته مورد تاکید قرار می‌گیرد که سحر می‌تواند در چشم و تصرف در آن باشد. از این رو نفوذ جادوی ساحران فرعونی در چشم بنی‌اسرائیل بوده که موجب وحشت ایشان می‌شود. به این معنا که شخص می‌تواند با اعمالی، در چشم شخص تصرف کند و تأثیرات آن را در جان و روحش ببیند. بنابراین با حرکت طناب‌ها و ریسمان‌ها در چشمان مردمان تصرف شده و در جان ایشان وحشت و ترس افکنده می‌شود. (اعراف آیه ۱۱۶)
• کافران مکه نیز در برابر معجزات پیامبر(ص) مدعی بودند که چشمانش در برابر مشاهده گشایش درهای آسمان مسحور شدند و در حقیقت پیامبر در چشمان ایشان تصرف کرده تا نتوانند حقیقت و واقعیت را از خیال جدا کنند. (حجر آیه ۱۴و ۱۵)

 

چشم زخم در روایات

در احادیث موضوع چشم زخم به صراحت بیان شده است که در ادامه به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

حدیث مشهوری از پیامبر اسلام که می‌گوید: «چشم زخم واقعیت دارد و مرد را در قبر و شتر را در دیگ قرار می‌دهد.» (بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۲۶)

در حدیث دیگری آمده است که اسماء بنت عمیس خدمت پیامبر (ص) عرض کرد که گاه فرزندان جعفر (شوهرش) چشم می‌زنند. آیا رقیه‌ای (دعای رفع چشم زخم) برای آنها بگیریم؟ پیامبر فرمود: آری مانعی ندارد، اگر چیزی می‌توانست بر قضا و قدر پیشی گیرد، چشم زخم بود.

از رسول گرامى اسلام روایت شده که آن حضرت روزى از قبرستان بقیع مى‏گذشت. در آن‏جا فرمود: «به خدا قسم بیشتر اهل این قبرستان به سبب چشم‏زخم در این جا آرمیده‏ اند»، (تفسیر منهج‏الصادقین، ج ۹، ص ۳۹۱)

در حدیث دیگری از امیرالمومنین (ع) آمده است که پیامبر برای امام حسن(ع) و امام حسین (ع) رقیه گرفت و این دعا را خواند: «اعيذ كما بكلمات الله التامات وأسمائه الحسنى كلها عامة من شر السامة والهامة ومن شر كل عين لامة ومن شر حاسد إذا حسد». یعنی: «شما را می‌سپارم به تمام کلمات و اسمای حسنای خداوند از شر مرگ و حیوانات موذی و هر چشم بد و حسود آن‌گاه که حسد ورزد». سپس پیامبر نگاهی به ما کرد و فرمود «حضرت ابراهیم (ع) این چنین برای اسماعیل و اسخاق (ع) تعویذ کرد».

 

 

در نهج‌البلاغه آمده است: چشم زخم حق است و توسل به دعا برای دفع آن نیز حق است.

راوی می گوید: از آن حضرت پرسیدم: چشم زخم واقعیت دارد؟ ایشان فرمودند: آری ،هرگاه تو را چشم زنند، کف دستت را مقابل صورتت قرار ده و سوره حمد و قل هو الله احد و معوذتین را قرائت کن و هر دو کف را به صورتت بکش .خداوند تو را از گزند آن حفظ می کند. (مکارم الاخلاق، ص ۴۷۴)

ذکر این نکته لازم است که هیچ مانعی ندارد که این دعاها و توسل‌ها به فرمان خداوند، جلوی تاثیر نیروی مرموز مغناطیسی چشم‌ها را بگیرد؛ همان‌گونه که دعاها برای بسیاری از عوامل مخرب دیگر تاثیر می‌گذارد و آن‌ها را به فرمان خدا خنثی می‌کند.

 

چشم زخم در نگاه علما

شهید مرتضی مطهری درباره چشم زخم در كتاب آشنایی با قرآن می‌نویسند:

«چشم‌زخم، اگر هم حقیقت باشد، به این معنای رایج امروز در میان ما ـ بالاخص در میان طبقه نسوان که فکر می‌کنند همه مردم، چشم‌شان شور است ـ‌قطعاً نیست.

همان کفار جاهلیت هم به چنین چیزی قائل نبودند، بلکه معتقد بودند که یک نفر وجود دارد و احیاناً در یک شهر، ممکن است یک نفر یا دو نفر وجود داشته باشند که چنین خاصیتی در نگاه و نظر آن‌ها باشد، پس قطعاً به این شکل که همه مردم دارای چشم شور هستند و همه مردم به اصطلاح، نظر می‌کنند، نیست«.

 

 

خرافاتی که دامن‌گیر چشم زخم شده است

قبول تاثیر چشم زخم به این معنا نیست که به کارهای خرافی و اعمال عوامانه در این گونه موارد پناه ببریم. برخی اعتقادات در این مورد از نظر اسلام در زمره خرافات قرار دارد از جمله ارتباط داشتن این نیروی مخرب با حسادت در هیچ کجا مورد اشاره قرار نگرفتهاست.

 

 

این‌گونه کارها هم بر خلاف دستور شرع است و هم سبب شک و تردید افراد ناآگاه به اصل موضوع می‌شود؛ همان‌گونه که آلوده شدن بسیاری از حقایق با خرافات، این تاثیر نامطلوب را در ذهن عوام به جا گذاشته است. شکستن تخم مرغ برای چشم زخم یا زدن به تخته از جمله این خرافات می‌باشد.