فسیل چیست؟ (همه چیز درباره فسیل – سنگواره)

ستاره | سرویس محتوای کمک درسی – در یک تعریف کلی به بقایای موجودات زنده که در طی میلیون ها سال در میان سنگ‌ها، صمغ گیاهان و یا گل و لای رودخانه‌ها اثری از خود بجای می‌گذارند سنگواره می‌گویند.

فسیل چیست؟

سنگواره و یا فسیل چیزی است که از حفاری یافت می‌شود. فسیل‌ها در واقع اجساد، بقایا و آثار موجوداتى هستند که پس از مرگ در بین رسوبات دفن شده و تحت تاثیر پدیده سنگ شدگى که به آن دیاژنز گویند قرار گرفته‌اند.

فسیل‌ها انواع باقیمانده جانورى و گیاهى همچون جسم حیوانات و استخوان‌هاى مربوط به آن‌ها، تنه گیاهان قدیمى و ساختمانشان، کرم‌هاى نرم، ستاره‌هاى دریایى و … هستند. بنابراین آثار و مواد به جامانده از آن‌ها مثل فضولات، مدفوع، تخم‌ها (آثار طبیعى) و اثر لانه‌ها، آشیانه ها، رد پاها (‌آثار مصنوعى‌) را شامل مى‌شوند. همه این بقایا به طور مستقیم توسط موجوداتی که در گذشته مى‌زیسته اند، به وجود آمده‌اند. بر همین اساس براى آن که یک شى سنگواره محسوب شود، باید بقایا و یا آثار فعالیت زیستى موجودات گذشته را دارا باشد.

انواع فسیل‌ ها

انواع فسیل‌ها عبارتند از:

1. فسیل‌هاى اندامى
2. فسیل‌هاى اثری

فسیل‌هاى اندامى، بقایاى حقیقى موجودات زنده هستند که در حالات بسیار مساعد شکل آن‌ها با شکل موجود زنده اصلى اولیه کاملا مطابقت دارد و تغییر زیادى در آن صورت نگرفته است. اما فسیل‌هاى اثرى علائم غیر مستقیم حیات هستند که توسط موجودات بر جاى گذاشته شده‌اند. جاى پاهاى دایناسور، اثرات ناشى از خزیدن تریلوبیت‌ها و سایر شواهد فرآیندهاى حیات همچون فضولات و مدفوعات که به صورت سنگواره در آمده‌اند همگى جزء فسیل‌هاى اثرى محسوب مى گردند.

فسیل چگونه تشکیل می‌شود؟

1. بعضی از جانوران به سرعت بعد از مرگشان دفن شده اند (با دفن شدن زیر گل و لای یا دفن شدن در توفان شن و غیره).
2. با گذشت زمان رسوبات بیشتر و بیشتری بقایای جانور را پوشانده است.
3. بخش هایی از جانوران كه پوسیده و فاسد نشده (معمولا بخش‌های سخت‌تر مثل استخوان‌ها و دندان‌ها) در زیر رسوبات تازه شكل گرفته دفن می‌شود.
4. در شرایط مساعد (بدون وجود لاشخورها، دفن سریع، نبودن تغییرات آب و هوایی خیلی زیاد)، بخش‌های بدن جانور در طول زمان به سنگواره تبدیل می‌شود.
5. بعد از مدت زمانی طولانی، مواد شیمیایی موجود در بدن جانور دفن شده تحت یک سری از تغییرات قرار می‌گیرد. به طوری كه استخوان به آهستگی می‌پوسد و فاسد می‌شود، آب با مواد معدنیش به داخل استخوان رسوخ می‌كند و مواد شیمیایی داخل استخوان را با مواد معدنی سنگ مانند جایگزین می‌كند. فرایند سنگواره شدن به نحوه جایگزینی و حل شدن مواد معدنی اصلی در شیء با مواد معدنی دیگر بستگی دارد.
6. این فرایند نتیجه‌اش یک كپی سنگ مانند سنگین از شیء اصلی است یعنی یک سنگواره همان شكل شیء اصلی را دارد، اما از نظر شیمیایی بیشتر شبیه به سنگ است. مقداری از هیدروكسی – اپتی اصلی (یک ماده اصلی سازنده استخوان) باقی می‌ماند، اگرچه سنگواره از سیلیكا (سنگ) اشباع شده.

مکان‌های مناسب برای تشکیل فسیل

از مناسب‌ترین مکان‌ها برای تشکیل سنگواره‌ها می‌توان به حاشیه دلتاها و پیرامون کوه‌های آتشفشانی قدیمی که خاکستر از آنها متصاعد می‌شود و دریاهای کم عمق و یخچال‌ها و باتلاق‌ها نام برد. بیشتر دانشمندان معتقدند که فسیل‌ها در دریاهای قدیمی قرار داشته‌اند و در بین مواد رسوبی قرار گرفته‌اند و در اثر فشار و گرمای زیاد، به این شکل در آمده‌اند.

چرا فسیل ها به رنگ سنگ هستند؟

به خاطر این كه آن‌ها سنگ هستند. یک شیء فسیل شده دقیقا یک مدل سنگی از یک شیء باستانی است که نسبت به شیء اصلی از مواد متنوع تری ساخته شده است. در طول فرایند، اتم های اصلی با مواد معدنی جدید جایگرین می‌شوند. به طوری كه یک سنگواره همان رنگ (یا تركیب شیمیایی) شیء اصلی را ندارد. فسیل‌ها رنگ های زیادی دارند و از انواع بسیار مختلفی از مواد معدنی ساخته شده اند. رنگ فسیل به این بستگی دارد كه سنگ احاطه كننده چه تركیبی دارد. همچنین بعضی از فسیل‌های پوست (و بخش های نرم دیگر) پیدا شده‌اند. رنگ پوست هم درطول دوره فرآیند حفظ نمی‌شود. همه آنچه كه امروزه باقی مانده یک مدل سنگی از شیء اصلی است.

چگونه فسیل ها را بیابیم؟

تکنیک ها و روش‌هاى مشخصى وجود دارند که دیرین شناسان از آن‌ها براى یافتن فسیل‌ها استفاده مى‌کنند. نباید اینطور تصور نمود در مکانى که آن‌ها یافت نمى‌شود، موجود زنده‌اى نیز در گذشته در آن جا نمى زیسته است. چه بسا موجودات زنده بسیارى در گذشته در آن مکان زندگى مى‌کرده‌اند اما محیط شرایط لازم براى سنگواره شدن موجودات را نداشته است. از این رو است که بایستى خیلى خوش شانس باشیم تا بتوانیم فسیل‌ها را بیابیم.

براى یافتن این عجایب خلقت قبل از هر جستجو، جمع آورى اطلاعات در مورد فسیلى که به دنبال آن هستیم لازم است. مثلا اگر در جستجوى سنگواره‌های گیاهى باشیم اطلاعاتى نظیر این که در زمان حیات خود چه شرایط زیستى داشته اند و براى سنگواره شدن چه مراحلى را گذرانده اند، به ما کمک مى کند که تنها سنگ هاى بخصوصى را جستجو نماییم.

به طور کلى آنچه معلوم است احتمال حضورشان در سنگ هاى رسوبى به مراتب بیش از سنگ هاى دگرگونى و سنگ هاى آذرین است. بطورى که در بین این سه گروه از سنگ ها قریب به ٩٩% فسیل‌ها در سنگ هاى رسوبى یافت مى شوند.

فسیل ها به ما چه می‌گویند؟

1. سنگواره‌ها اطلاعاتی درباره ساختار موجودات زنده در گذشته به ما می‌دهند.
2. سنگواره‌ها شواهدی دررابطه با تغییرات سطح زمین را در اختیار ما می‌گذارند.
3. سنگواره‌ها به دانشمنىان کمک می‌کنند تا اطلاعاتی درباره گذشته‌ی محیط زیست کسب کنند.