نویسنده: مجله ستاره
بروزرسانی: 27 اردیبهشت 1401
ستاره | سرویس گردشگری – تخت جمشید یا پارسه در نزدیکی شهر مرودشت و در فاصله حدود ۶۵ کیلومتری شمال شرق شیراز واقع است. تخت جمشید بدون شک یکی از معتبرترین بناهای تاریخی ایران است.
معرفی تخت جمشید یا پارسه
ساختمان تخت جمشید در زمان داریوش اول حدود سال ۵۱۸ پیش از میلاد شروع شد و تا زمان اردشیر سوم (۳۵۹- ۳۳۸ ق.م) ساخت و ساز تکمیل بناهای روی صُفّه (شاه‌نشین) تخت جمشید ادامه داشت.
به دستور داریوش تختگاه آماده شد و روی آن تختگاه تالار آپادانا و پله‌های اصلی و تِچِر را ساختند و تالارهای حرم شاه را پی‌ریزی کردند. در زمان پسر داریوش، خشایارشاه اول، سر در ورودی تخت جمشید و تالار هدیش برپا شد و طرح بنای تالار صدستون ریخته شد و ضمن آن ساختمان‌هایی را که داریوش بنای آن را شروع کرده بود، او به پایان رسانید و طرح ساختمان حرم را تغییر داد. اردشیر سوم نیز ساختمان کاخی را شروع کرد که ناتمام ماند و در واقع ساختمان تخت جمشید هیچوقت تمام نشد.
پادشاهان هخامنشی، فرمان برپایی کاخ‌ها و عمارت‌های تخت جمشید را صادر و انجام کار را حمایت کردند و این کارگران، معماران، هنرمندان، و طراحان و سنگ تراشان و اداره کنندگان کارگاه ساختمان بوده‌اند که با بهره‌گیری از هنر و توانایی‌های خود یک اثر بدیع هنر و معماری را برپا ساختند و به یادگار گذاشتند. خوشبختانه امروزه در جای جای تخت جمشید علائم حجاران و بنایان برجای مانده است تا خاطره آن‌ها را زنده نگه‌دارد.
از جمله امتیازات مهم تخت جمشید این است که بر اساس هزاران لوح گلی به زبان ایلامی که در تخت جمشید پیدا شده است، همه کارگرانی که آنجا کار می‌کردند، مزد می‌گرفتند و از وجود بردگان برای ساختمان آن استفاده نشده است. این کارگران طبقه‌بندی و سازمان مشخصی داشته‌اند. اگر بخواهیم با اندازه‌های امروزی بسنجیم، مزد هر مردی در ماه با اندکی بیش از بهای دو گوسفند برابر بوده است. در لوح‌های تخت جمشید، کارگر و متصدی گنجینه شاهی، اسلحه ساز، زرگر، مس‌گر، مامور مالیاتی، شراب انداز، چوپان و آبجو پرداز بیشه‌هایی است که برای زنان و دختران و پسران یاد شده است. آیا کعبه زرتشت و رازهای نهفته در دل آن را می دانید؟
اما پسران را بیشتر به چوپانی و گله‌داری می‌گماردند. در حال حاضر از مجموعه لوح‌های گلی کوچک یافته شده در تخت جمشید، هزاران لوح در گنجینه موزه ملی ایران نگهداری می‌شود که هنوز خوانده نشده است و در صورت خوانده شدن افق‌های تازه‌ای بر هنر و معماری و تمدن هخامنشی و تخت جمشید خواهد گشود. هرچند هنوز ماهیت اصلی تخت جمشید روشن نشده است و محققان از آن به عنوان «ارگ شاهی برای توقف‌های طولانی» تا «اقامتگاه اختصاصی شاهان هخامنشی» تا معبد و رصدخانه نام برده‌اند.
شکوفایی هنر و معماری در دوره هخامنشی
کارهای بزرگ عصر هخامنشی در تخت جمشید از نطر اندیشه و آرمان و به کارگیری هنر و فنون معماری، در قالب همکاری اساسی ایرانیان، سومریان، بابلیان، آشوریان، هیت‌ها، مصریان، و یونانیان و با بهره‌برداری از عناصر تزئینی و هنرهایی از قبیل حجاری و مجسمه سازی برای ساخت و پرداخت حیوانات افسانه‌ای و ردیف نظامیان، ملیّت‌های تحت حکومت هخامنشیان و نمایندگان ملل مختلف، شکل گرفته و نمایان شده است.
سایر اشکال معماری عصر هخامنشی نیز به صورت معماری دخمه‌ای یا صخره‌ای چون «نقش رستم»، «دآو دختر» و «دکان داود» باقی مانده است که همگی دارای ویژگی‌های هنری و معماری این دوره هستند. در این دوره، هنر فلزکاری و جواهرسازی به شکوفایی و قابلیت‌های بارزی رسیده است. زیور آلات، بشقاب‌های نقره‌ای، جام‌های شبیه به شاخ حیوان از طلا که غالباً از درون قبور و در شرق خزانه جیحون و کاوش‌های تخت جمشید به دست آمده، نمونه‌های این شکوفایی است. آنچه که در یک کلام می‌شود گفت این است که هنر ایرانی در دوره هخامنشی ترکیبی عالی و استثنایی از بسیاری عناصر مربوط به فرهنگ‌های ایرانی، یونانی، آشوری، مصری، ایونی و سکایی است.
مجموعه کاخ‌های مهم تخت جمشید
کاخ هدیش
کاخ هدیش سال‌ها کاخ خشایارشاه نامیده می‌شد ولی در سال ۱۹۷۹ علیرضا شاپور شهبازی در طي كاوش‌هاي باستان شناسي بر بالای چتر خشایارشاه در جِرزی در گوشه شمال شرقی نوشته‌ای پیدا کرد که نام داریوش در آن درج شده بود و این ثابت کرد این کاخ در دوران فرمانروايي داریوش شروع به ساخت شده و خشایارشاه آن را به اتمام رسانده است. این کاخ ۵۵ * ۴۰ متر وسعت دارد.
پلکان غربی سالم مانده و پلکان شرقی در سال ۱۳۵۷ بازسازی شده است. تالار مرکزی کاخ با ۳۶ ستون در جنوب حیاط بزرگ آن قرار دارد. این حیاط توسط ایوان ۱۲ ستونی به تالار راه دارد. در شرق و غرب تالار اتاق‌هایی قرار دارد و رو به جنوب یک ایوان دیگر نيز ديده مي‌شود كه به سمت حرمسرا ديد دارد. سنگ‌های این کاخ زیاد استوار نبوده و در آتش‌بازيِ شاه مقدونی از بین رفته است.
از شمال به جنوب راه آب بزرگی درون کاخ قرار دارد. این راه آب سر پوشیده است و در نقطه‌ای درون تالار اصلی روی آن گشوده شده است. از آنجا که باد همیشه از جنوب به شمال می‌وزد و جنوب کاخ هدیش باز است و از کاخ‌های جنوبی‌تر بالاتر است بادی که از حفره وسط تالار بیرون می‌آمده باد خنک بوده و این سیستم نقش یک کولر طبیعی را انجام میداده است. مانند اکثر کاخ‌های دیگر تخت جمشید نقوش و کتیبه‌های زیادی در درگاه‌های این کاخ وجود دارد و آن‌ها به خشایارشاه تعلق دارند.
کاخ آپادانا
کاخ آپادانا یا کاخ بار داریوش و خشایارشاه یکی از کاخ‌های اندرونی تخت جمشید است. کاخ آپادانا یکی از قدیمی‌ترین کاخ‌های تخت جمشید است که به فرمان داریوش کبیر ساخت آن آغاز شد و در زمان خشایارشاه تکمیل شد و برای برگزاری جشن‌های نوروزی و پذیرش نمایندگان کشورهای وابسته به حضور پادشاه استفاده می‌شده است.
واژه آپادانا در زبان پارسی باستان خود به معنی کاخ است، (یا جایی که در آن همگان به خدمت شاه شرفیاب می‌شوند). کاخ آپادانا که از نظر حفار تخت جمشید اریک اشمیت عالی‌ترین، باشکوه‌ترین و وسیع‌ترین ساختمان‌های تخت‌جمشید است شامل یک تالار چهارگوش مرکزی با ۳۶ ستون و سه ایوان، در جهت‌های شمال، شرق و غرب (هر یک با ۱۲ ستون) و چهار برج در چهار گوشه بیرونی تالار و یک رشته اتاق نگهبانی که در جنوب آن قرار دارند. این کاخ توسط پلکانی در قسمت جنوب غربی آن به «کاخ تچرا» یا «کاخ آینه» ارتباط می‌یابد. با آشنا کاخ ساسانی سروستان (کاخ ساسان) در استان فارس شوید.
کاخ آپادانا از ۷۲ ستون تشکیل شده است که در حال حاضر ۱۴ ستون آن پابرجاست که یکی از آن‌ها در شمال شرقی ایوان شرق بازسازی شده است. بنابر روایات گردشگران اروپایی و نگاره‌هایی که از تخت‌جمشید کشیده‌اند می‌توان دریافت که در سال ۱۶۱۹ میلادی تعداد این ستون‌ها ۲۰ عدد بوده است و از آن سال تا ۱۸۴۱ میلادی ۶ عدد از آن‌ها افتاده و از آن موقع به بعد ستون‌ها پا برجا مانده‌اند.
کاخ تچر
کاخ تچر یا تچرا به معنای خانه زمستانی می‌باشد. این کاخ نیز به فرمان داریوش‌کبیر بنا شده و کاخ اختصاصی وی بوده است. روی کتیبه‌ای آمده: «من داریوش این تچر را ساختم». این کاخ یک موزه خط به شمار می‌رود از پارسی باستان گرفته در این کاخ کتیبه وجود دارد تا خطوط پهلوی بالای ستون‌ها از نمای جلویی‌های مصری استفاده شده است. قسمت اصلی کاخ توسط داریوش بزرگ و ایوان و پلکان سنگی جنوبی توسط خشایارشاه و پلکان سنگی غربی توسط اردشیر دوم بنا شده است.
کاخ ملکه
کاخ ملکه که در بخش پلکان‌های جنوبی کاخ هدیش قرار دارد، به دلیل وجود اتاق‌ها و حیاط‌های اختصاصی کاخ ملکه یا حرمسرای پادشاه نام دارد. بر درگاه‌های این کاخ که بخش اعظمش در آتش اسکندر مقدونی سوخت، نقش‌هایی از ورود پادشاه به همراه خدمه خواجه به تالار مرکزی و نیز صحنه نبرد پادشاه یا هیولایی افسانه‌ای حک شده است. این کاخ اکنون به موزه تخت جمشید تبدیل شده است. دو کتیبه جانشینی و دیوان خشایارشاه که از این کاخ کشف شده بود، در موزه ایران باستان قرار دارد.
خزانه شاهی (کاخ خزانه)
خزانه شاهی یا کاخ خزانه، ساختمان بزرگی با دیوارهای ضخیم است که در شرق کاخ ملکه (حرمسرا) در تخت جمشید قرار دارد. قسمت عمده آن توسط اسکندر مقدونی به غارت رفت و آثار بقایای گنجینه تخت جمشید را در اینجا می‌توان دید. خزانه تخت جمشید، از چند اتاق نگهبانی و چند تالار بزرگ برای نگهداری از گنجینه شاهی تشکیل شده بود و از آثار حفاری‌های آن، می‌توان به دو نقش برجسته بزرگ از صحنه بار عام شاهی اشاره کرد که نمونه سالم آن در موزه ایران باستان می‌باشد. نقش آسیب دیده در گوشه‌ای از کاخ خزانه نگهداری می‌شود.
کاخ شورا
کاخ شورا یا تالار مرکزی که احتمالاً شاه در اینجا با بزرگان به بحث و مشورت می‌پرداخته است. با توجه به نقوش حجاری شده، از یکی از دروازه‌ها شاه وارد می‌شده و از دو دروازه دیگر خارج می‌شده است. به این دلیل به این کاخ، کاخ شورا می‌گویند که در دو سرستون انسان وجود داشته که جاهای دیگری نیست و سر انسان سمبل تفکر است.
کاخ صد ستون
وسعت این کاخ در حدود ۴۶۰۰۰ فوت مربع (حدود ۴۳۰۰ متر مربع) است و سقف آن به وسیله صد ستون که هر کدام ۱۴ متر ارتفاع داشته‌اند، بالا نگه داشته می‌شده است.
سخن پایانی
تخت جمشید یک میراث جاودانه از گذشتگان ماست که بایستی در حفظ و نکوداشت آن کوشا باشیم. میراثی جهانی که می توان با کمی در اولویت قرار دادن اماکن رفاهی اطراف آن به رونق و گردشگری منطقه کمک فراوان کرد. ساختن مراکز اقامتی و رفاهی در شهر مرودشت و نزدیکی پرسپولیس باعث شناخته شدن این شاهکار معماری به جهانیان خواهد شد. هتل جهانگردی تخت جمشید (یکی از مجموعه‌های هتل جهانگردی) در منطقه مرودشت و در ۳۵ کیلومتری شمال شیراز واقع شده است.جانمایی هتل جهانگردی تخت جمشید به گونه ای است که کمترین فاصله را تا این بنای تاریخی دارد. دسترسی این هتل به دلیل رویکرد ساخت آن که نزدیکی به بنای تاریخی بوده است به گونه ای است که با مراکز تفریحی و رستورانی و خدماتی ۶ کیلومتر فاصله دارد.
هتل جهانگردی تخت جمشید دارای تعداد ۱۸ ویلای یک خوابه و تعداد ۴ اتاق دو تخته است. این هتل نمونه‌ای است که بایستی به مانند آن نه تنها در اطراف مناطق باستانی تخت جمشید بلکه در تمامی قطب‌های گردشگری کشور به وفور یافت گردند.
بدون نام
به نظرم تخت جمشید کار معماران ایرانی نبوده، چون معماری اصیل ایرانی معماری خشتی است مانند: چغازنبیل و ارگ بم و… که با آب و هوای ایران سازگار تر بوده و هزینه ساخت کمتری دارد. ولی در کشورهای اروپایی که رطوبت هوا زیاد و نزولات جوی فراوان است، بنای خشتی دوام زیادی ندارد. لذا معماران آنجا برای ساخت بناهای بادوام مجبور به استفاده از سنگ شده اند که دوام زیادی دارد و به همین دلیل پیکره تراشی هم پیشرفت پیدا نمود. که البته آن را هم از مصریان باستان آموخته اند. احتمال زیاد تخت جمشید توسط معمارانی که در جنگ ایران با روم شرقی و یونان، اسیر ایرانیان شده بودند، ساخته شده و به همین دلیل هم توسط اسکندر و یارانش به آتش کشیده شد. چون آن را متعلق به ایرانیان نمی دانستند. لذا بناهای سنگی مانند تخت جمشید مربوط به یک مقطع خاصی از تاریخ ایران یعنی زمان فتوحات می باشند و در قبل و بعد از این بازه زمانی دیگر اثری از این نوع معماری به چشم نمی خورد. و الآن هم به همین دلیل غرب سعی در تبلیغ آن و معرفی اش بعنوان نماد تاریخ و تمدن ایران دارد. چون خود را مالک معنوی آن می داند.