نویسنده: الهام صالح
بروزرسانی: ۲۰ مهر ۱۴۰۲
معنی شعر سخن به همراه معنی کلمات و آرایه‌های ادبی
با اینکه سخن به لطف آب است
کم گفتن هر سخن صواب است
معنی: با اینکه سخن مانند آب، با طراوت و شادی‌بخش است، کم حرف زدن بهتر و پسندیده‌تر است.
معنی کلمات:
- لطف: طراوت، نرمی، شادابی
- صواب: درست، شایسته
نکات دستوری و آرایه ادبی:
- آب و سراب ← قافیه (است و است ← ردیف)
- تعداد جمله ← ۲
- سخن مانند آب است ← تشبیه
- لطف ← وجه شبه
- با اینکه ← حرف ربط
- کم گفتنِ هر سخن ← ترکیب اضافی
- «سخن» در مصراع اول ← نهاد
- «کم گفتن هر سخن» در مصراع دوم: نهاد
آب ارچه همه زلال خیزد
از خوردن پر، ملال خیزد
معنی: اگر چه آب، صاف و گوارا است، زیاد خوردن آن سبب آزردگی و ناراحتی می‌شود.
معنی کلمات:
- ارچه: اگرچه
- زلال: پاک، صاف
- ملال: خستگی، ناراحتی
- خیزد: ایجاد شدن، پدید آمدن
نکات دستوری و آرایه ادبی:
- زلال و ملال ← قافیه (خیزد و خیزد ← ردیف)
- تعداد جمله ← ۲
- خیزد ← فعل مضارع
- ارچه (مخفّف اگر چه) ← حرف ربط
- خوردن پٌر ← ترکیب اضافی
- زلال ← قید
- همه ← قید
کم گوی و گزیده گوی چون در
تا ز اندک تو جهان شود پر
معنی: کم حرف بزن، اما سخن پسندیده و ارزشمند بگو تا سخنان ارزشمند تو تمام جهان را فرا بگیرد.
معنی کلمات:
- گزیده: عالی، پسندیده
- دُرّ: مروارید
- اندک: سخن کم و به جا
نکات دستوری و آرایه ادبی:
- دُر و پُر ← قافیه (ردیف ندارد)
- تعداد جمله ← ۳
- چون دُر ← تشبیه
- اندک و پُر ← تضاد
- کُلّ بیت، ضرب‌المثل است
- «چون» به معنی مثل و مانند، حرف اضافه است و «دُر» متمّم می‌باشد
- گوی ← فعل امر
- شود ← فعل مضارع
- کم ← قید
- گزیده ← قید
- تا ← حرف ربط
- «ز» (مخفّف از) ← حرف اضافه
- کل بیت، ضرب‌المثل است
لاف از سخن چو دُر توان زد
آن خشت بود که پر توان زد
معنی: به خاطر سخنان ارزشمند و پسندیده می‌توان خودستایی کرد و به خود نازید چون سخن بیهوده مانند خشت بی‌ارزش است که فراوان دیده می‌شود.
معنی کلمات:
- لاف: گزاف، دروغ
- خشت: آجر، گِل خشک شده
- لاف زدن: گفتار بیهوده گفتن، خودستایی کردن
نکات دستوری و آرایه ادبی:
- دُر و پُر ← قافیه (توان زد ← ردیف)
- تعداد جمله ← ۳
- چو دُر ← تشبیه
- دُر و خشت ← تضاد
- این بیت، ضرب‌المثل است
- «چو» به معنی مثل و مانند، حرف اضافه است نه حرف ربط
- خشت زدن ← کنایه از پر حرفی
یک دسته گل دماغ پرور
از خرمن صد گیاه، بهتر
معنی: یک دسته گل خوشبو و زیبا از صد دسته گیاه بی‌ارزش، بهتر است.
معنی کلمات:
- دماغ پرور: خوشبو
- خرمن: توده و مقدار انبوهی از هر چیز
نکات دستوری و آرایه ادبی:
- دماغ پرور و بهتر: قافیه (ردیف ندارد)
- تعداد جمله ← ۱
- یک و صد ← تضاد
- کُلِ بیت از یک جمله تشکیل شده است که فعل «است» بعد از بهتر، حذف شده است
- گل دماغ پرور ← ترکیب وصفی
- صد گیاه ← ترکیب وصفی
- کل مصراع اول ← نهاد
پیام شعر سخن
شعر سخن یکی از اشعار نظامی است که در آن به انسان‌ها توصیه می‌کند که بدون فکر حرف نزنند؛ یعنی اوّل فکر بکنند و بعد سخنانی بگویند که با ارزش است؛ زیرا سخن سبب آشکار شدنِ شخصیّت انسان‌ها می‌شود؛ بنابراین باید از سخنانِ بیهوده و بی‌ارزش دوری کرد.
