نویسنده: الهام صالح
بروزرسانی: ۱۸ مهر ۱۴۰۲
در این مقاله به فرهنگ، فرهنگ ایرانی اسلامی و ویژگی های فرهنگ اسلامی می‌پردازیم.
فرهنگ چیست؟
واژه فرهنگ، واژه‌ای پر بحث است که تعاریف مختلفی دارد. فرهنگ در “فرهنگ سخن”، به عنوان ترکیبی از رسوم، اندیشه، دین، هنر و شیوه زندگی تعریف شده که در تجربه تاریخی اقوام شکل می‌‌گیرد و قابل انتقال به نسل‌های بعدی است.
فرهنگ اسلام و ویژگی‌های فرهنگ اسلامی
اسلام، طرز تفکر مخصوص به خود را دارد و به مسلمانان، جهان‌بینی خاص خود را می‌آموزد تا عقاید، اعمال و اخلاق آنان بر اساس آن جهان‌بینی ساخته شود و رنگ اسلامی به خود بگیرد.
برخی از ویژگی‌های فرهنگ اسلامی عبارتند از:
۱. منابع مورد اتکاء فرهنگ اسلامی در نوع خود بی‌نظير است
اولین ویژگی فرهنگ اسلامی این است که از دو منبع عظيم، تغذيه می‌شود که شامل «قرآن کریم» و «سنت معصومین» است.
۲. دومین ویژگی فرهنگ اسلامی، این است که اصول و مبانی فرهنگ اسلامی ثابت است
ثابت بودن اصول فرهنگ اسلامی و قوانين و الگوهای فرهنگ اسلامی باعث می‌شود که فعاليت‌های مسلمانان، اعم از خلاقيت‌ها، ابتکارات، نوآوری‌ها و دستاوردهایشان، چارچوب فرهنگ اسلامی را از مسير اصلی خود منحرف نسازد. فرهنگ اسلامی، با اقدامات مسلمانان در جوامع، اشاعه پیدا می‌کند و فرهنگ مسلمانان را که شامل دستاوردهای مادی و معنوی آن‌هاست، تکامل می‌بخشد.
۳. احکام، قوانين و الگوهای ارائه شده در فرهنگ اسلامی روشن و کاملند
احکام و دستورات خداوند که توسط پيامبر برای مردم فرستاده شده، با مسير هدايتی انسان به سوی کمال، متناسب است و از جانب فطرت، که در همه انسان‌ها يکسان است، تأييد می‌شود.
قوانين و الگوهای فرهنگ اسلامی بر تمام نيازهای اعتقادی، عملی و اخلاقی انسان در ارتباط با خودش، مبدأ هستی، محيط اجتماعی و طبيعتش شمول دارد. دين اسلام، مجموعه‌ای از حقايق و احکام را برای انسان به ارمغان آورده که هم انسان را از تاريکی و نادانی خارج می‌کند، هم با دستورات و قوانين خویش، انسان را در مسير هدايت به سوی کمال سوق می‌دهد.
ویژگی‌های فرهنگ عمومی ایرانی- اسلامی
فرهنگ ایرانی- اسلامی از لحاظ ریشه، اساس و مبانی، وجوه تشابه و اشتراکات بسیاری دارند. فرهنگ ایرانی، همان فرهنگ انسانی است و همین مبانی، ریشه‌ها و منابعی که در فرهنگ ایرانی مطرح است در فرهنگ اسلامی هم مورد تأیید و تاکید است.
در فرهنگ دینی و اسلامی، هم به عقل و دانش تجربی و بشری سفارش شده، هم فطرت و قلب انسان‌ها به عنوان منابع شناخت و معرفت مورد تاکید قرار گرفته. با این وجود، فرهنگ اسلامی نسبت به فرهنگ ایرانی (بشری) در جایگاهی برتر و شایسته‌تر قرار گرفته. وحی معصومانه که در قالب قرآن و سنت مطرح می‌شود، علت این برتری است.
در فرهنگ اسلامی، آموزه‌های وحیانی در قالب اصول و ارزش‌های دینی و الهی، به عنوان چراغ راه زندگی مطرح می‌شود و انسان را در مسیر صراط مستقیم کمال و هدایت قرار می‌دهد، اما در فرهنگ‌های بشری و انسانی از جمله در فرهنگ ایرانی، جای خالی این فاکتور مهم، احساس می‌شود.
در فرهنگ دینی و اسلامی، نه تنها مبانی، اصول و منابع فرهنگ ملی و انسانی در سطحی عمیق‌تر، قاعده‌مند‌تر و اصیل‌تر مطرح می‌شود، بلکه این فرهنگ، ریشه‌ها، مبانی، برنامه و دستورالعمل دقیق‌تر و عمیق‌تری را برای تحقق کمال مورد نیاز جامعه، دارا است.
به همین دلیل فرهنگ دینی و اسلامی بر فرهنگ بشری و ملی ارجحیت دارد و از جایگاهی ویژه و خاص برخوردار است. اگر جامعه‌ای بتواند از هر دو سرمایه فرهنگ دینی و اسلامی در کنار فرهنگ ملی و بشری، به شکل درست و منطقی استفاده کند، کامل‌تر و جامع‌تر است.
از جمله ویژگی‌های‌های فرهنگ دینی و اسلامی می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- انسان‌سازی
- عدالت‌محوری
- کمال‌محوری
- توجه به علم و دانش
- توجه به قانون‌گرایی و عقلانیت
- توجه به حق فرد و جامعه
- رعایت ارزش‌های متعالی دین
- توجه به آزادی‌های حقیقی
- ترویج روح ظلم‌ستیزی
- ترویج روح حمایت از مظلوم و ضعفا
- اهمیت وحدت و همبستگی ملی و مذهبی
- احترام به آداب و رسوم و علایق اقوام و ملل مختلف
خرده فرهنگ‌های رایج فرهنگ ایرانی- اسلامی
خرده فرهنگ‌های اقوام مختلف سرزمین ایران، خرده فرهنگ‌های مشاغل و صنف‌های مختلف مانند خرده فرهنگ طلاسازان و جواهرفروشان، خرده فرهنگ پزشکان، خرده فرهنگ رانندگان و کامیون‌داران و خرده فرهنگ معلمان، برخی از خرده فرهنگ‌های رایج فرهنگ ایرانی- اسلامی هستند.
