زندگینامه سعدی؛ تحقیق و گزارشی کوتاه درباره زندگی سعدی

همه ما نام سعدی، یکی از مشهورترین شاعران ایران را شنیده‌ایم، اما شاید کمتر درباره زندگینامه این شاعر قرن ششم و هفتم هجری، اطلاعات دقیق‌تری داشته باشیم.

ولادت سعدی و تحصیلات او

سعدی شیرازی متولد سال ۱۲۱۰ میلادی (۵۸۹شمسی) شیراز است. نام کامل او «ابومحمّد مُشرف‌ الدین مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف» و نام کوچکش «مصلح» است که از نام پدربزرگ پدری‌اش گرفته شده. پدرش معلم دین و از کارکنان دربار اتابک بود. او از کودکی توسط پدرش تحت آموزش قرار گرفت، اما در ۱۲ سالگی پدرش را از دست داد و نزد پدربزرگ مادری خود «مسعود بن مصلح الفارسی» بزرگ شد.

وی در ۱۴ سالگی و بعد از حمله «سلطان غیاث‌الدین خوارزمشاه» به شیراز، از این شهر خارج و راهی بغداد شد. در ۱۷ سالگی در مدرسه نظامیه بغداد ثبت نام کرد و در کلاس‌های درس «جمال‌الدین ابوالفرج عبدالرحمن» حضور یافت. سعدی، دروسی مانند صرف و نحو عربی، حدیث، فقه، اصول، طب، نجوم و فلسفه را فرا گرفت.

به دلیل آموزش‌هایی که دریافت کرده بود در صرف و نحو، لغت، كلام، منطق، حكمت الهی و حكمت عملی مهارت یافت و بعد از پایان تحصیلاتش به عنوان واعظ، به مناطق مختلف سفر و مردم را ارشاد می‌کرد. سعدی نزدیک به ۳۰ سال جهانگردی کرد و علاقه زیادی به سفر داشت. این‌طور که می‌گویند تا ۴۵ سالگی به مناطق مختلفی مثل دمشق، بعلبک، حجاز، هندوستان، فلسطین و آذربایجان سفر کرد و مشغول تدریس و موعظه شد.

او در حدود سال ۱۲۵۶ میلادی در اواخر ۴۶ سالگی به زادگاه خود یعنی شیراز بازگشت و مورد احترام قرار گرفت. زندگی او با حضور مغول‌ها در ایران و سقوط حکومت‌‌هایی مانند «خوارزمشاهیان»، «عباسیان» و «اتابکان فارس» همراه بود. سعدی مانند پدرش به دربار رفت و آمد داشت و خود را به «اتابک ابوبکر بن سعدی زنگی» که حاکم فارس بود، نزدیک کرد.

بوستان و گلستان سعدی

مهم‌ترین آثار او «بوستان» و «گلستان» نام دارند. وی د‌ر سال ۱۲۵۷ در ۴۷ سالگی کتاب بوستان را به نثر نوشت. این کتاب در نسخه‌های قدیمی، «سعدی‌نامه» نامیده می‌شود و حدود چهار هزار بیت شعر دارد. قالب شعری بوستان، مثنوی است. سعدی در بوستان، مباحث اخلاقی و آموزشی را مطرح می‌کند و آن را به «ابوبکر بن سعد زنگی» تقدیم کرده است.

سعدی پس از نوشتن این کتاب، با این حس که عمرش را به بطالت گذرانده، دچار ناامیدی و افسردگی شد، اما با تشویق دوستانش، یک سال بعد نوشتن کتاب «گلستان» را آغاز کرد.

این کتاب به نثر آهنگین و آمیخته با نظم نوشته شده و هشت فصل یا هشت باب دارد که عبارتند از: «سیرت پادشاهان»، «اخلاق درویشان»، «فضیلت قناعت»، «فوائد خاموشی»، «عشق و جوانی»، «ضعف و پیری»، «تأثیر تربیت»، و «آداب صحبت». از گلستان سعدی به عنوان یکی از تأثیرگذارترین کتاب‌های نثر در ادبیات فارسی نام می‌برند. گلستان مجموعه‌ای از حکایت‌های مستقل است و اندرزها و جمله‌های قصار دارد. سعدی این کتاب را هم به «سعد بن ابوبکر بن سعدی زنگی» تقدیم کرده است.

اگر به خواندن حکایت‌های سعدی علاقمند هستید، در مقاله‌ای جداگانه ۴۰ حکایت کوتاه از گلستان سعدی با زبان ساده از باب های هشت گانه را برای شما آماده کرده‌ایم.

غزلیات و هزلیات سعدی

غزلیات سعدی هم سروده‌های او در قالب غزل است. سعدی حدود ۷۰۰ غزل دارد که در سرودن آن‌ها به شیوه بیان و اشعار سنایی و انوری توجه ویژه داشته است. موضوع بیشتر غزل‌های سعدی، عشق است، اما وی علاوه بر غزل های عاشقانه، غزل های عارفانه و اشعار پندآموز نیز سروده است. غزلیات سعدی در چهار کتاب به نام‌های «طیبات»، «بدایع»، «خواتیم» و «غزلیات قدیم»، گردآوری شده است.

سعدی، سه رساله با نام‌های «مطایبات»، «مضحکات» و «خبیثات» هم دارد که به مجموعه آن‌ها «هزلیات» گفته می‌شود. وی در آن‌ها از الفاظ جسورانه و بیان بی‌پروا استفاده کرده است. سعدی که در ابتدا سبک متداول خودش را در نويسندگی در پيش گرفته بود، مدتی به سبک خواجه عبدالله انصاری تمايل یافت، اما پس از آن سبک خودش را اختراع کرد.

پیش از نوشتن «بوستان و گلستان»، او را بیشتر به عنوان واعظ می‌شناختند، اما پس از این دو کتاب، به عنوان یک شاعر، شهرت یافت. او سپس زندگی خود را صرف سرودن شعر و مراقبه کرد. سعدی با سرودن شعر و تقدیم آن به امیران و وزیران، زندگی خود را می‌گذراند. گاهی به سبک شعر، آن‌ها را نصحیت می‌کرد و آن‌ها نیز برایش هدایایی می‌فرستادند.

تاثیرپذیری سعدی از شاهنامه

سعدی علاوه بر این‌که مدتی کوتاه، از سبک شعری و اشعار خواجه عبدالله انصاری پیروی می‌کرد، به شاهنامه فردوسی هم علاقه داشت و از آن تاثیر گرفت. خودش نیز بارها از شاهنامه یاد کرده و اشاره‌‌هایی به فردوسی، نام‌‌های اساطیری شاهنامه و ابیات آن داشته‌ است. تاثیرپذیری از شاهنامه در کتاب بوستان دیده می‌شود و سعدی آن را بر وزن و قالب شعری شاهنامه سروده‌ است.

علاوه بر این، شوخ طبی و طنازی، یکی دیگر از ویژگی‌های بارز سعدی است که در آثار وی مانند بوستان، گلستان و غزلیات مشاهده می‌شود. او با همین طنز خود، مفاسد و معایب را به تصویر می‌کشید و مورد انتقاد قرار می‌داد.

مرگ سعدی

درباره تاریخ درگذشت سعدی، نظرات مختلفی وجود دارد که بین سال‌‌های ۶۹۰ تا ۶۹۵ هجری قمری متغیر است، اما احتمال این‌که او در ذیحجه سال ۶۹۰ هجری و در ۸۴ سالگی فوت کرده باشد، بیشتر است. وی را در همان خانقاهی که سال‌های آخر عمرش در آن اقامت داشت به خاک سپردند.

آرامگاه سعدی با نام «سعدیه» در شمال شرقی شیراز، در دامنه کوه «پهندژ» و در کنار باغ دلگشا قرار دارد.