نویسنده: حسین بیگی
بروزرسانی: ۲۷ مرداد ۱۴۰۲
داستان طنز برخلاف آنچه تصور می‌شود، تنها راهکاری برای خندیدن نیست، بلکه گاهی ابزاری است برای انتقاد به مسائل و دنیا.
در طول تاریخ نویسندگان بسیاری برای توصیف جامعه‌شان یا نقد به آن، راه طنز را برگزیده‌اند. طنزنویسی برخلاف تصور رایج اصلاً ساده نیست؛ طنز هوشمندانه نیاز به ذهنی خلاق دارد و مطالعه‌ی آثار طنز قوی می‌تواند لذت بی‌وصفی به خواننده هدیه دهد.
با اینکه طنزنویسی در ایران قدمت بسیاری دارد، متاسفانه آثار طنز ایرانی مهجور مانده و چندان شناخته شده نیستند. در ضمن نمی‌شود انکار کرد که طنز تا حد زیادی برگرفته از فرهنگ و جغرافیاست؛ یعنی مسئله‌ای که شاید در اروپا برای بسیاری خنده‌دار باشد، یک خواننده‌ی آسیاسی را چندان نخنداند. بنابراین مطالعه‌ی آثار طنز ایرانی برای علاقه‌مندان به این ژانر ضروری است؛ نمی‌شود انکار کرد که در لیست کتاب‌های ایرانی آثار قوی و قدرتمندی وجود دارند که مطالعه‌شان تجربه‌ای جذاب و دلنشین است. در ادامه به معرفی بعضی از این کتاب‌ها می‌پردازیم.
آبنبات دارچینی
آبنبات دارچینی رمانی به قلم مهرداد صدقی است. این داستان در بین سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۴ می‌گذرد و روایت ماجراهایی‌ست که برای شخصی به نام محسن رخ می‌دهد. محسن بارها و بارها خواسته و ناخواسته در موقعیت‌های طنز قرار می‌گیرد و نوع مواجهه‌اش با این موقعیت‌ها خواننده را جذب می‌کند. این کتاب در واقع ادامه‌‌ی کتاب آبنبات هل‌دار است؛ رمانی که چارچوب طنز را رعایت کرده و با خلاقیت خواننده‌اش را می‌خنداند و سرگرم می‌کند.
در واقع آبنبات دارچینی نه‌تنها یک اثر طنز، بلکه اثری نوستالژیک است که حال و هوای دهه‌های شصت و هفتاد را به بهترین شکل ممکن به تصویر می‌کشد. در این کتاب جزئیات جامعه‌ی ایرانی در این دهه‌ها توصیف شده و حتی خوراک و شکل پوشاک نیز از نظر نویسنده پنهان نمانده است. بنابراین می‌شود گفت آبنبات دارچینی تنها یک اثر جذاب طنز نیست، بلکه سندی مهم است از یک دوره‌ی تاریخی در ایران. این کتاب به قدری روان و جذاب پیش می‌رود که به محض شروع در آن گیر می‌کنید و دیگر نمی‌توانید زمین بگذاریدش!
دایی جان ناپلئون
دایی جان ناپلئون از بهترین و قوی‌ترین آثار طنز ایرانی و اثر نامیرای ایرج پزشکزاد است. دایی جان ناپلئون مرد عجیبی است که حس می‌کند انگلیسی‌ها می‌خواهند نابودش کنند. او همراه اقوامش در یک باغ بزرگ زندگی می‌کند. ماجراهای دایی جان ناپلئون و خواهرزاده و برادرزاده‌هایش، محتوای این کتاب را تشکیل می‌دهند. سعید پسری ۱۴ ساله است که عاشق دختردایی‌اش لیلی می‌شود ولی می‌داند دایی جان ناپلئونش هیچ‌وقت با ازدواج آن‌ها موافقت نمی‌کند. دایی جان مرد بسیار سرسخت و جدی‌ای است؛ او عاشق ناپلئون بناپارت است و به همین دلیل یک ناپلئون چسبانده‌اند دنباله‌ی دایی جان. او همچنین از انگلیسی‌ها متنفر است و باور دارد همه‌چیز زیر سر آن‌هاست.
رمان دایی جان ناپلئون به شدت خلاقانه و دارای موقعیت‌های طنزآلود بسیاری است. این کتاب در سال ۱۳۴۹ منتشر شده و الان سند خوبی برای شناخت جامعه‌ی ایرانی در آن سال‌هاست. در ضمن کتاب به چندین زبان ترجمه شده و هنوز طرفداران بسیاری دارد.
شخصیت دایی جان ناپلئون یک شخصیت بی‌تکرار است و تا همیشه در تاریخ ادبیات فارسی می‌ماند. ایرج پزشکزاد تمام شخصیت‌های این داستان را از اطرافیانش الهام گرفته و حتی باغ این رمان را بر اساس باغی ترسیم کرده که در کودکی همراه خاله‌ها و دایی‌هایش در آن زندگی می‌کرده. در این رمان می‌توانید به وضوح و بدون پرده جامعه‌ی سنتی ایران را ببینید و با تیپ‌های شخصیتی مختلف آشنا شوید. این رمان در زمان خود به‌قدری جریان‌ساز شد که دیالوگ‌هایش به ادبیات روزمره‌ي مردم راه یافتند و هنوز هم ردپایشان قابل مشاهده است. این رمان پرماجرا یکی از ستون‌های ادبیات فارسی است و هنوز با وجود گذشت سالیان بسیار، طنزش کار می‌کند و مخاطبان را می‌خنداند.
بی‌راه نیست اگر دایی جان ناپلئون را شروع تازه و حتی سرآغاز طنزنویسی در ایران بدانیم.
از پشت میز عدلیه: خاطرات طنز یک قاضی دادگستری
از پشت میز عدلیه، خاطرات طنز یک قاضی دادگستری به قلم امین تویسرکانی است. تویسرکانی که خودش قاضی دادگستری بوده، تجربه‌ها و مشاهداتش را به قالب طنز درآورده و اثر دلنشینی خلق کرده که در مواقع بسیاری خواننده را از ته دل می‌خنداند. این کتاب زبان روان و ماجراهای جالبی دارد؛ یک قاضی دادگستری در طول عمر کار‌ی‌اش با داستان‌های بسیاری روبه‌رو است که بعضی از آن‌ها به ذهن کسی هم نمی‌رسد. در واقع میز دادگستری محل رخ دادن وقایع عجیب است و نمونه‌ای کوچک از هر جامعه.
تویسرکانی با مکتوب کردن خاطراتش ما را از مسیر طنز به دادگاه‌ها می‌کشاند تا ضمن دیدن و تجربه کردن آن فضا، بخندیم و با ماجراهای عجیبی روبه‌رو شویم. در واقع مطالعه‌ی کتاب از پشت میز عدلیه سفر به فضایی متفاوت و آشنا شدن با دغدغه‌های افراد متفاوت است؛ از این‌رو نه‌تنها یک طنز دلنواز به شمار می‌رود، بلکه تجربه‌ای در زمینه‌ي فضای دادگاه است.
از پشت میز عدلیه اثر طنز موفقی است و به ورطه‌ی لودگی یا اغراق نمی‌افتد. این کتاب را می‌شود از آثار موفق طنز ایرانی دانست که روایتی قوی و به یادماندنی دارد.
چگونه با پدرت آشنا شدم؟
چگونه با پدرت آشنا شدم؟ مجموعه داستان طنزی است که بسیار دلنشین روایت شده است. در این کتاب راوی در قالب نامه داستان آشنایی با شوهرش را برای بچه‌هایش تعریف می‌کند. این نامه‌ها در عین سادگی بسیار بامزه و سرشار از موقعیت‌های طنزآلود هستند. این داستان‌ها اول به صورت هفتگی در ستون طنز روزنامه شهروند منتشر می‌شدند ولی به دلیل استقبال زیاد در قالب کتاب به انتشار رسیدند. چگونه با پدرت آشنا شدم؟ ساده، روان و گیراست و به‌قدری خلاقانه نوشته شده که می‌تواند از یک موقعیتی که ممکن است همه‌مان تجربه کرده باشیم، صحنه‌ای به‌شدت خنده‌دار بسازد.
نکته‌ي جذاب این کتاب این است که راوی تلاشی برای خنداندن مخاطب نمی‌کند بلکه موقعیت‌هایی که توصیف می‌کنند، در ذاتشان بانمک و طنزآلود هستند. این کتاب بسیار مورد استقبال قرار گرفته و جز آثار طنز موفق و دلنشینی است که می‌تواند در هر شرایطی خنده را روی لب‌های خواننده بنشاند.
قصه‌های امیرعلی
کتاب قصه‌های امیرعلی داستان‌هایی طنز حول شخصیت امیرعلی هستند. پسری که به عنوان یکی از متولدین دهه‌ي شصت در زندگی روزمره و اجتماعی‌اش با مسائل زیادی روبه‌روست و باید از مانع‌های زیادی بگذرد. نقطه‌ی قوت این داستان‌ها سادگی و ملموس بودن آن‌هاست؛ در واقع همه‌ی خوانندگان به‌عنوان شهروندان ایرانی می‌توانند بخشی از خودشان و تجربه‌هایشان را در این کتاب پیدا کنند. امیرعلی نبویان اول این قصه‌ها را در رادیو هفت می‌خواند و با استقبال کم‌نظیر مخاطبان، آن‌ها را تبدیل به کتاب کرد. موقعیت‌هایی که نبویان در این کتاب می‌سازد پیچیده نیستند، ولی به‌قدری با واقعیت‌ها تطابق دارند و هوشمندانه نوشته شده‌اند که هم شما را می‌خنداند و هم احساس همذات‌پنداری‌تان را برمی‌انگیزند. اگر به دنبال اثر طنزی هستید که بتوانید با موقعیت‌هایش ارتباط برقرار کنید، قصه‌های امیرعلی انتخابی هوشمندانه است.
و در پایان
مطالعه‌ي هر اثر طنز نه‌تنها فرصتی است برای استراحت دادن و لذت بخشیدن به ذهن، بلکه راهکاری است برای رفتن به دل هر جامعه. معمولاً طنزنویس پشت هر ماجرایش حرفی دارد و کشف این حرف می‌تواند دیدگاه تازه‌ای به خواننده بدهد.
