نویسنده: مجله ستاره
بروزرسانی: ۲۹ مهر ۱۴۰۰
ستاره | سرویس محتوای کمک درسی – ابو جعفر محمد بن محمد بن حسن طوسی مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی همانند ابوریحان بیرونی یکی از همه دان‌های تاریخ کشورما است که او را می‌توان به عنوان یکی از حکیمان مسلمان دانست. خواجه نصیر در تاریخ ۵ اسفند ۵۷۹ در جهرود قم یا توس بدنیا آمد. او یکی از حکیمان مسلمان زمان خود بود که در علومی همچون فلسفه، فقه، ستاره شناسی، ریاضی، پزشکی و معماری توانایی ویژه‌ای داشت.
فعالیت‌های علمی خواجه نصیر به عنوان یکی از حکیمان مسلمان
وی روزهای کودکی و نوجوانی خود را در شهر توس سپری کرد و در این ایام نزد پدر به یادگیری خواندن و نوشتن، قرائت قرآن، قواعد زبان عربی و فارسی، معانی و بیان و حدیث پرداخت. پس از آن و به توصیه پدر، نزد دایی خود یعنی «نورالدین علی بن محمد شیعی» که از دانشمندان نامور در ریاضیات، حکمت و منطق بود، به فراگیری آن علوم پرداخت.
رصدخانه مراغه به همت خواجه نصیر ساخته شد و در کنار آن کتابخانه‌ای احداث کرد که نزدیک به چهل هزار جلد کتاب در آن موجود بوده است. از دیگر فعالیت‌های علمی او می‌توان به گسترش علم مثلثات اشاره کرد؛ بگونه‌ای که در سده ۱۶ میلادی کتاب‌های مثلثات او به زبان فرانسه ترجمه گردید.
فعالیت‌های علمی و تاثیر خواجه نصیرالدین طوسی بر علوم به حدی ارزشمند بود که یک دهانه آتشفشانی ۶۰ کیلومتری در نیم‌کره جنوبی ماه به نام او نام‌گذاری شده است. علاوه بر این در سال ۲۰۱۳ میلادی، به مناسبت هشتصد و دوازدهمین سالگرد تولد خواجه نصیرالدین طوسی، تصویری از وی در موتور جستجوگر گوگل قرار گرفت و در این عکس به ایرانی‌تبار بودن این دانشمند تأکید شد. بگونه‌ای که این موضوع واکنش‌هایی را در کشورهایی عربی در پی داشت.
فعالیت‌های شاخص علمی خواجه نصیر
مثلثات: خواجه در کتاب شکل القطاع، برای اولین بار مثلثات را به عنوان دانشی مستقل معرفی و آن را در پیش‌گفتار علم نجوم معرفی کرد و قوانین اساسی برای حل مثلثات مسطح و کروی را مطرح نمود.
فیزیک: خواجه نصیر الدین طوسی به عنوان یکی از حکیمان مسلمان در کتاب تجریدالکلام درباره نور و با تکیه بر نظریه ذره مطالبی را عنوان کرده است که اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. علاوه بر نور، وی درباره صوت نیز در کتاب البصائر نوشته اقلیدوس، انتشار صوت را به امواج آب تشبیه می‌کند.
نجوم: خواجه نصیرالدین طوسی «زیج ایلخانی»، یعنی یکی از آثار خواجه نصیرالدین طوسی در حوزه ستاره‌شناسی را از روی رصدهای انجام شده در رصدخانه مراغه تدوین کرده است. این کتاب، سده‌ها از اعتبار خاصی در بسیاری از سرزمین‌های آن زمان از جمله در چین برخوردار بوده است و در سال ۱۳۵۶ میلادی یعنی ۳۰۰ سال پس از مرگ خواجه ترجمه و در اروپا منتشر شد. در حال حاضر قدیمی‌ترین نسخه این کتاب در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می‌شود.
کلام شیعه: خواجه نصیر با استفاده از آرای فلسفی ابن سینا کلام شیعه را بر برهان‌های عقلی مبتنی کرد. اثر وی به نام تجرید الاعتقاد یکی از مهم‌ترین متون کلامی شیعه است که شرح‌های متعددی بر آن نگاشته شده است.
← جمع آوری اطلاعات و تحقیق درباره یکی از حکیمان مسلمان →
آثار خواجه نصیرالدین طوسی
خواجه نصیرالدین طوسی به عنوان یکی از حکیمان مسلمان، زندگی خود را بر پایه دو هدف اخلاقی و علمی بنا نهاده بود. وی حدود یکصد و نود کتاب و رساله علمی در موضوعات متفاوت به رشته تحریر درآورد و اگرچه بیشتر تألیفات و رساله‌های او به زبان عربی هستند، اما او ۲۵ درصد از نوشته‌های خود را نیز به زبان پارسی نگاشت. از معروفترین آثار او به پارسی، می‌توان به «اساس الاقتباس» و «اخلاق ناصری» اشاره کرد. از دیگر آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تجرید الاعتقاد
- شرح اشارات بوعلی سینا
- قواعد العقاید
- اخلاق ناصری یا اخلاق طوسی
- آغاز و انجام
- اوصاف الاشراف
- تحریر مجسطی
- تحریر اقلیدس
- تجریدالمنطق
- تلخیص المحصل
- اساس الاقتباس
- زیج ایلخانی
- آداب البحث
- آداب المتعلمین
- روضةالقلوب
- اثبات بقاء نفس
- تجرید الهندسه
تاریخ درگذشت خواجه نصیرالدین طوسی ۱۸ ذیقعده ۶۷۳ ه‍جری قمری ذکر شده است و در حرم کاظمین و پایین پای دو امام به خاک سپرده شده است. بنا به وصیتش بر روی سنگ مزارش این آیه از سوره کهف را نگاشتند: «وَ کَلْبُهُمْ باسِطٌ ذِراعَیْهِ بِالْوَصید» «و سگشان (به حالت پاسبانی) دو دست خویش بر درگاه (غار) گشاده بود»
