تحقیق درباره ابوریحان بیرونی (زندگینامه، کتاب ها و اختراعات ابوریحان بیرونی)

ستاره | سرویس محتوای کمک درسی – ابوریحان محمد بن احمد بیرونی معروف به “ابوریحان بیرونی” به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان مسلمان و یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان ایرانی در طول تمام اعصار به تاریخ ۳ ذیحجه ۳۶۲ هجری قمری در حومه (بیرون) شهر کاث، مرکز امارت خوارزم دیده به جهان گشود؛ به همین جهت به او لقب “بیرونی” دادند. وی را می‌توان جزو همه چیز دان‌های تاریخ دانست که در علومی همچون ریاضی‌، انسان شناسی، ستاره ‌شناسی، تقویم‌، انسان ‌شناسی، تاریخ ‌نگاری و… توانایی و دانش بالایی داشت.

ابوریحان بیرونی به زبان‌های متعددی همچون خوارزمی، فارسی، عربی و سانسکریت مسلط بود و با زبان‌های یونانی باستان، عبری توراتی و سریانی آشنایی داشت.

وی ۲۵ سال اول زندگی خود را در شهر محل تولد خودش سپری کرد و به یادگیری زبان عربی، فقه و الهیات اسلامی، علوم یونانی، ریاضیات، نجوم، طب و… مشغول بود. وی در همین دوره برخی از آثار اولیه‌اش را بر روی کاغذ آورد و با ابن سینا، دیگر دانشمند ایرانی در رابطه با فلسفه طبیعی ارسطو و فلسفه مشاء به مکاتبه و تبادل نظر پرداخت.

پس از آن ابوریحان بیرونی در نتیجه جنگی که بین حاکم سرزمین او با سرزمین دیگری شکل گرفت، به مقصد بخارا، پایتخت امارت آل سامان مهاجرت کرد. پس از آن نیز به گرگان رفت و مدت زیادی را در آنجا گذراند. در گرگان بود که اولین اثر مهمش به نام آثار الباقیه عن القرون الخالیه را تالیف کرد. مقصد بعدیش شهر ری بود و پس از چندی دوباره به گرگان بازگشت.

آثار و تالیفات ابوریحان بیرونی

نگاهی به فهرست آثار ابوریحان، گویای آن است که وی یکی از پرکارترین نویسندگان دوره اسلامی بوده است. اگر بخواهیم بر اساس آثار برجای ماند بیرونی داوری کنیم، باید گفت که تقریبا همه آثار وی پژوهشی ژرف در برداشته و پیداست که مؤلف برای نگارش آن وقت بسیار صرف کرده است. با این توضیحات، آثار و تالیفات ابوریحان بیرونی عبارتند از:

تحقیق ماللهند: موضوع این کتاب مذهب و عادات و رسوم هندوان و نیز گزارشی از سفر به هند است.

قانون مسعودی: این کتاب در یازده بخش و درباره نجوم و تقویم نوشته شده است. وی در بخش‌هایی از این کتاب به بررسی مثلثات کروی و نیز زمین و ابعاد آن و خورشید و ماه و سیارات پرداخته است.

التفهیم لاوایل صناعة التنجیم: این کتاب نیز در نجوم و به فارسی نوشته شده ‌است و برای چند قرن، به عنوان مرجع برای تدریس و یادگیری ریاضیات و نجوم مورد استفاده قرار گرفته است.

الجماهر فی معرفة الجواهر: موضوع این کتاب معرفی مواد معدنی و بررسی فلزات، مخصوصا جواهرات مختلف است. وی در این کتاب به شرح فلزها و جواهرهای قاره‌های آسیا، اروپا و آفریقا می‌پردازد و ویژگی‌های فیزیکی مانند بو، رنگ، نرمی و زبری حدود ۳۰۰ نوع کانی و مواد دیگر را شرح می‌دهد و نظریه‌ها و گفتارهای دانشمندان یونانی و اسلامی را درباره آن‌ها بیان می‌کند.

الصیدنة فی الطب: این کتاب دربارهٔ داروهای گیاهی و خواص و طرز تهیه آن‌ها نوشته شده‌است.

آثار الباقیه عن القرون الخالیه (اثرهای مانده از قرن‌های گذشته): ابوریحان در این کتاب مبدأ تاریخ‌ها و گاه‌شماری اقوام مختلف را مورد بحث و بررسی قرار داده ‌است. از جمله این اقوام به ایرانی‌ها، یونانی‌ها، یهودی‌ها، مسیحی‌ها، عرب‌های زمان جاهلیت و عرب‌های مسلمان نام برده و درباره اعیاد هر یک به تفصیل سخن گفته‌است. این کتاب را می‌توان نوعی تاریخ ادیان دانست.

ابوریحان در فصل بیستم از «آثار الباقیه»، آن‌گاه که می‌خواهد از ماه‌های قمری نزد مسلمانان بنویسد، هنگام پرداختن به ماه محرم، از روز عاشورا نیز نوشته است. وی درباره پیشینه عاشورا به این نکته مهم اشاره کرده است که این روز، یعنی دهمین روز از ماه محرم، تا پیش از آنچه در عاشورای سال ۶۱ هجری رخ داد و آن مصیبت بزرگ واقع شد، نزد مسلمانان روزی خجسته بوده است.

عاشورا در تاریخ جاهلیّت عرب از روزهای عید رسمی و ملّی بوده و در آن روزگار، در چنین روزی روزه می‏ گرفتند، روز جشن ملّی، مفاخره و شادمانی بوده است و در چنین روزی لباس‌های فاخر می‌پوشیدند و چراغانی و خضاب می‌کردند.

استیعاب الوجوه الممکنة فی صنعة الاصطرلاب: این کتاب درباره ارارئه روش‌های مختلف برای ساخت انواع اسطرلاب است.

اختراعات ابوریحان بیرونی

شخصیت علمی، حقیقت‌جویی و تجربه‌گرایی ابوریحان بیرونی بگونه‌ای بوده است که وی نیز بارها خود را خادم علم دانسته و به ویژه از اینکه «توانسته از روزگار کودکی یکسره به خدمت علم درآید»، از بخت بلند خود سپاس‌گزار بوده است. با این توضیفات اختراعات ابوریحان بیرونی بسیار متعدد و متنوع است. از مهمترین اختراعات ابوریحان بیرونی می‌توان به ساخت و طراحی ترازویی برای اندازه‌گیری وزن مخصوص جامدات و نیز تعیین مقدار طلا و نقره در اجسام مرکب اشاره کرد. سایر اختراعات ابوریحان بیرونی عبارتند از:

• چگالی ‌سنج
• بدست‌آوردن سینوس یک‍درجه
• حرکت خاصه وسطی خورشید
• رصد خسوف و کسوف
• خاصیت فیزیک الماس و زمرد
• قاعده تسطیح کره و ترسیم نقشه‌های جغرافیایی
• چاه آرتزین: چاه آرتزین نوعی چاه آب است که یک جریان آب دائمی را تامین می‌کند. در چاه آرتزین، آب با فشار مربوط به موازنه آب‌های ساکن (فشار هیدروستاتیک) مجبور به بالا آمدن از دهانه چاه می‌شود بدون اینکه نیاز به وارد آوردن نیرویی دیگر باشد. این فشار به علت مخرج چاه است که در عمقی زیر سطح منبع آب قرار دارد.
• جزر و مد رودها و نهرها
• اشکال هندسی گل‌ها و شکوفه‌ها
• چشمه‌های متناوب
• امکان خلا
• کیفیت و چگونگی ساختن عسل توسط زنبور عسل
• مقدار حرکت دوری ثوابت
• تصاعیف خانه‌های شطرنج
• ساختن کره جغرافیایی
• ساختن آلات و افزارهای رصدی همانند سه میله، شاغول و…

ابوریحان بیرونی پس از زحمات زیادی که طی حدودا هفتاد و هشت سال در راه کشف علوم و تالیفات خود کشید، در سال ۴۴۲ هجری قمری در غزنی دیده از جهان فروبست و در همان شهر در افغانسانا کنونی به خاک سپرده شد.