بررسی آرایه ها و معنی شعر پرواز (در پیله تا به کی بر خویشتن تنی)

پرسید کرم را، مرغ از فروتنی

 

لغات و اصطلاحات:

• پیله: محفظه‌ای که نوزاد برخی حشرات دور خود می‌تند
• تنی: تنیدن، تار بافتن کرم ابریشم یا عنکبوت
• فروتنی: در این جا مراد «کم کاری و تنبلی مرغ» است.

• مرغ نهاد مصرع دوم است.
• «را» به معنی «از» است بنابراین کرم نقش متمّمی می‌گیرد.

معنی: مرغ با تنبلی از کرم پرسید، تا کی در خانه (پیله) تار می‌بافی؟

 

تا چند منزوی در کنج خلوتی

در بسته تا به کی در محبس تنی

 

 

معنی:‌ ای کرم تا چه وقت در کنج تنهایی گوشه نشینی اختیار می‌کنی و از مردم کناره می‌گیری؟ تا چه وقت اسیر جسم خاکی خود هستی؟

 

در فکر رستنم پاسخ بداد کرم

خلوت نشسته ام زین روی منحنی

 

معنی: کرم پاسخ داد، در فکر رهایی و پرواز می‌باشم، به این خاطر خلوت و تنهایی اختیار کردم (تا خمیده شدم) رستن یعنی دل کندن از دنیا و پرواز آسمانی مراد است.

 

هم سال‌های من پروانگان شدند

جستند از این قفس، گشتند دیدنی

 

 

معنی: هم سن و سالان من به پروانه مبدّل شدند و از این قفس (پیله) رهایی یافتند و تماشایی شدند.

در حبس و خلوتم تا وارهم به مرگ

یا پر بر آورم بهر پریدنی

 

• وارهم: وارستن، رها شدن، خلاص یافتن

معنی: در زندان تن خود خلوت اختیار کردم تا با مرگ، رهایی و خلاصی یابم یا منتظرم پر در آورم و با شایستگی پرواز کنم.

اینک تو را چه شد کای مرغ خانگی

کوشش نمی‌کنی، پری نمی‌زنی

معنی: ‌ای مرغ خانگی، برای تو چه اتّفاقی رخ داده است که نه در فکر پرواز هستی و نه تلاش می‌کنی!

 

در شعر تمثیلی (کرم ابریشم) شعر قالبی کهن و عروضی دارد. قطعه کوتاهی است که بار پیامی روشن و اجتماعی را بر دوش می‌کشد. در این شعر مرغ خانگی کرم ابریشمی را که درون پیله بر خود می‌پیچد سرزنش می‌کند و از او می‌پرسد: در پیله تا به کی بر خویشتن تنی؟ کرم پاسخ می‌دهد: من در اندیشه آزادی این گونه رنج زندان را تحمل می‌کنم. جانم از این حالت فرسوده است. همسالان من یا در حبس سوخته اند و جان داده اند، یا هم اکنون پروانگانی زیبا و آزاد هستند که از رنج قفس رسته اند. اما من هنوز در تلاشم که یا با مرگ از این رنج رهایی یابم یا آزادی خود را به دست آورم: تا وارهم به مرگ. یا پر آورم بهر پریدنی. آن گاه کرم ابریشم، گله‌مند و د ر عین حال سرزنش کننده از مرغ خانگی می‌پرسد: حال بگو ببینم تو که اسیر زندان نیستی چرا ننگ اسارت را پذیرفته‌ای؟ و چرا برای رهایی خود نمی‌کوشی؟ تو چرا پرواز را فراموش کرده‌ای؟