تحقیق و گزارش کوتاهی درباره زندگینامه ابوعلی بلعمی

ستاره | سرویس محتوای کمک درسی – ابوعلی بلعمی (با نام کامل ابو علی محمد بن محمد بن عبدالله البلعمی) که در سده‌ی ۴ هجری در بخارا و نیشابور می‌زیست یکی از وزیران سرشناس دوران خود بود که به دستور منصور بن نوح (یکی از امیران سامانی) به ترجمه کتاب بزرگ تاریخ طبری پرداخت. او برای انجام این کار از برخی از دانشمندان زمان خود در ماوراءالنهر کمک گرفت.

خلاصه‌ای از زندگینامه ابوعلی بلعمی

 محمد بن محمد بن عبیدالله التمیمی البلعمی، معروف به ابوعلی بلعمی در بخارا تولد یافت. در ارتباط با دوران كودكی و ایام ابتدایی زندگی‌ ابوعلی بلعمی اطلاع چندانی در دست نیست. وی فرزند بلعمی بزرگ، ابوالفضل محمد بن عبیدالله بلعمی (م ۳۲۹) است که از وزیران سامانیان بوده است. علت شهرت او به بلعمى به خاطر انتساب او و نیاكان وى به بلعمان از قراء مرو بود.

شاعری ابوعلی بلعمی

متاسفانه اطلاعات دقیقی در خصوص اینکه آیا ابوعلی بلعمی شعری سروده است یا نه در اختیار نیست. اما صاحب “کتاب فرهنگ جهانگیری” (لغت نامه‌ای فارسی) با آوردن دو بیت شعر در کتاب خود، آن‌ها را به ابوعلی بلعمی نسبت داده است. این دو بیت به شرح زیر است:

دمنده چو ثغبان
درفشان چو خسپی، درافشان چو آذر
چون برافروزی رخ از باده کله‌سازی یله
دست‌هایم شیک گردد پای‌هایم شیشله

فعالیت‌های فرهنگی ابوعلی بلعمی

همانگونه که در ابتدا به آن اشاره شد، یکی از کارهای شاخص و بزرگ ابوعلی بلعمی، ترجمه تاریخ طبری است. تاریخ طبری یکی از کتاب‌های معروف در خصوص تاریخ پیامبران و پادشاهان است که که توسط محمد بن جریر طبری، تاریخ‌نگار و پژوهش‌گر ایرانی مسلمان در اواخر سده سوم پس از هجرت نوشته شده است. این کتاب یکی از بزرگترین و معتبرترین منابع دوره اسلامی است.

گفته می‌شود که ابوعلی بلعمی کار ترجمه این کتاب را در سال ۳۵۲ قمری (معادل ۳۴۲ خورشیدی) شروع کرد. در نهایت این کتاب پس از ترجمه به زبان فارسی به “تاریخ بلعمی” یا “تاریخ‌نامه” نیز معروف شد.

ویژگی‌های کتاب تاریخ بلعمی

تاریخ بلعمی از کهن‌ترین نمونه‌های نثر پارسی در زمان ما است. از ویژگی‌های جالب تاریخ بلعمی می‌توان به نثر ساده آن اشاره کرد که از واژه‌های دشوار و شعری در آن استفاده نشده‌ است. در واقع بلعمی سعی کرده است تا در نوشتار این کتاب از نثری ساده و روشن استفاده کند و از واژه‌های شعری و کلمه‌های ناآشنا دوری کند. با این‌حال اگر به هنگام خواندن این کتاب برخی از واژه‌های آن سخت و عجیب بنطر می‌رسند به خاطر این است که با گذشت زمان بسیاری از این واژگان منسوخ شده‌اند.

جمله‌هایی که در این کتاب بکار رفته اغلب کوتاه هستند که همین موضوع خواندن و فهم آنرا آسان‌تر می‌کند. در خصوص سبک نگارش این کتاب هر چند که تا اندازه‌ای تحت تاثیر ترجمه متن عربی بوده است، اما ابوعلی بلعمی کوشش کرده ‌است تا به جای واژگان عربی، از واژه های فارسی بهره‌مند شود و اسلوب فارسی را از دست ندهد. به همین خاطر این کتاب از کتاب‌های “تاریخ بیهقی” و “کلیله و دمنه نصرالله منشی” فارسی‌تر، ولی از مقدمهٔ شاهنامه ابومنصوری عربی‌تر است.

از جمله کلمه‌های کهن فارسی که در این کتاب استفاده شده می‌توان به ایدون (چنین)، ایدر (اینجا)، مهتر (بزرگتر)، کهتر (کوچکتر)، پرگست (هرگز، مبادا) و… اشاره کرد که بسیاری از این واژه‌ها اکنون از یاد رفته‌اند.

تصحیح کتاب تاریخ بلعمی

تاریخ بلعمی را محمدتقی بهار تصحیح و ویرایش کرد، اما چاپ آن در زمان زندگی او انجام نشد. در نهایت محمد پروین گنابادی در سال ۱۳۴۱ آن را پس از مقابله با چند نسخه دیگر منتشر کرد و علاوه بر آن مقدمه مفصلی در شرح سایر نسخه‌های موجود از این کتاب و شرح حال طبری و بلعمی و ویژگی‌های صرفی، زبانی و واژگانی نوشت. جلد اول ۹۳ صفحه مقدمه و ۶۳۸ صفحه متن کتاب را دربردارد.

آنگونه که از منابع تاریخی بر می‌آید، ابوعلی بلعمی در سال ۳۶۳ قمری/۳۵۳ خورشیدی (یعنی حدود ۱۳۰۰ سال پیش) در گذشته است.