انواع مخلوط چیست و چه تفاوتی با محلول دارد؟

مخلوط‌ ها در زندگی ما نقش ویژه‌ای را بر عهده دارند. بیشتر موادی که روزانه از آن‌ها استفاده می‌کنیم، مخلوط هستند. انواع غذاها، سالاد، نان، چای شیرین، آب میوه‌ها، شوینده‌ها و … همگی نوعی از مخلوط‌ها محسوب می‌شوند. هوایی که تنفس می‌کنیم هم نوعی مخلوط است. پس می‌توان گفت، بیشتر مواد اطراف ما و بیشتر مواد در طبیعت، به صورت مخلوط هستند. در این مطلب می‌آموزیم مخلوط چیست؟ چگونه تشکیل می‌شود؟ چه انواعی دارد؟ و چه تفاوتی با محلول دارد؟ با مجله ستاره همراه باشید تا درباره این موضوع و پاسخ این پرسشها، بیشتر بدانید.

 

مخلوط چیست؟

چیز‌هایی وجود دارند که از چند جزء مختلف تشکیل شده‌اند، ولی هرکدام ویژگی‌های خود را دارند. به عبارت دیگر، اگر دو یا چند ماده را، روی هم ریخته و زیر و رو کنیم طوری که هر ماده، رنگ، شکل و خاصیت‌های خود را حفظ کند، یک مخلوط ساخته‌ایم.

مواد یک مخلوط بر اثر ترکیب شدن، تغییر شکل نمی‌دهند و می‌توان آن‌ها از هم جدا کرد. برای مثال به یک بشقاب سبزی خوردن نگاه کنید: سبزی‌های مختلفی در آن وجود دارد، اما به راحتی می‌توانید هر سبزی که خواستید را از آن جدا کنید. همچنین می‌توانید، کمی نخود، عدس و لوبیا بردارید و همه را با هم در ظرفی بریزید و ترکیب کنید. شما یک مخلوط ساخته‌اید، اما به سادگی می‌توانید نخود‌ها را از این مخلوط جدا کرده و در ظرف دیگری بریزید.

 

 

 چند نوع مخلوط داریم؟

مواد سازنده‌ی یک مخلوط، می‌تواند جامد، مایع و یا گاز باشد؛ بنابراین از ترکیب دو یا چند ماده مختلف، انواع متفاوتی از مخلوط خواهیم داشت:

۱. مخلوط جامد در جامد … مثل مخلوط نخود و عدس

۲. مخلوط مایع در مایع … مثل آب و روغن

۳. مخلوط گاز در گاز  … مثل هوایی که تنفس می‌کنیم

۴. مخلوط جامد در مایع … مثل مخلوط شکر در چای یا نمک در آب

۵. مخلوط گاز در مایع … مثل نوشابه گازدار

 

 

محلول چیست و چه تفاوتی با مخلوط دارد؟

گفتیم که مخلوط‌ها انواع متفاوتی دارند. وقتی دو ماده را با هم مخلوط کنید و شکل و رنگ و مزه آن‌ها تغییر نکند، در واقع یک مخلوط ساخته‌اید. مثلا اگر مقداری شن یا ماسه را در آب بریزید، هیچ کدام در آب حل نشده و به صورت مخلوط باقی می‌ماند و در ته ظرف، ته نشین می‌شوند.

در صورتی که وقتی مثلا یک حبه قند را در آب می‌اندازید، ذره‌های قند از هم جدا شده و در بین ذره‌های آب قرار می‌گیرند و مخلوط یکنواختی بدست می‌آید. اینجا قند در آب حل شده و به این نوع مخلوط، محلول می‌گوییم. یعنی در محلول، ماده حل شونده دیده نمی‌شود و خود به خود هم، از حلال جدا نمی‌شود.

 

 

پس هر محلول دو جزء دارد:  

حلال	مایعی است که ماده‌ای را در خود حل می‌کند. مثل آب در مثال بالا
حل شونده	ماده‌ای است که در مایعی حل شده و دیگر دیده نمی‌شود.. مثل قند در مثال بالا

 

نکته: به یاد داشته باشید که:

در محلول‌های جامد در مایع، همیشه یک مایع حلال و یک ماده حل شونده داریم. (مثل شکر در آب)

در محلول‌های مایع در مایع، جزئی که مقدارش بیشتر است حلال و جزء دیگر، حل شونده است. (مثل الکل در آب)

پس نتیجه می‌گیریم که :

محلول‌ها، نوعی از مخلوط هستند که در آن‌ها اجزای سازنده بطور یکنواخت در همه جا پخش شده و نمی‌توان هر جزء را به آسانی از یکدیگر تشخیص داد. 

 

 

۱. مایع در مایع … مثل جوهر در آب

۲. جامد در مایع … مثل نمک در آب

۳. گاز در مایع … مثل نوشابه گازدار

 

 

 

 

پس مخلوط‌های ناهمگن دو ویژگی دارند: 

1. قابل تشخیص بودن اجزا 
2. پخش غیر یکنواخت هر جزء

برای مثال، اگر ماسه را در آب بریزید، پس از مدتی، ماده جامد در آب ته نشین می‌شود. در این حالت، مخلوط صاف و شفافی نداریم. پس این نوع مخلوط، ناهمگن است و محلول نیست.

حال اگر آب و نمک را با هم مخلوط کنیم، نمک به طور یکنواخت در آب پراکنده و حل می‌شود. مخلوط بدست آمده، صاف و شفاف است. پس آب نمک، یک مخلوط همگن و به عبارتی یک محلول است.

 

 

روش‌های جداسازی مخلوط ها

همان‌طور که می‌دانید در اثر مخلوط شدن دو یا چند ماده، در خواص آن‌ها تغییری بوجود نمی‌آید؛ اما گاهی لازم می‌شود، اجزای یک مخلوط را از هم جدا کنیم. صاف کردن، سرریز کردن و تبخیر، از جمله مهمترین روش‌های جداسازی مخلوط‌ها هستند.

۱. صاف کردن

در این روش همیشه از وسیله‌ای برای صاف کردن استفاده می‌شود. به این وسیله صافی می‌گویند. مثلا اگر آب و ماسه را با هم مخلوط کنید و بعد آنرا از یک پارچه توری یا کاغذ صافی، رد کنید، می‌بینید که ماسه روی صافی می‌ماند و آب رد می‌شود. 

 

 

۲. سرریز کردن

یک بار هنگام شستن برنج کنار مادر خود بایستید و کار او را از نزدیک نگاه کنید. او پس از مخلوط کردن آب و برنج چگونه برنج را جدا می‌کند؟ مشاهده می‌کنید که جزء سنگین این مخلوط یعنی برنج، در زیر ظرف و جزء سبک‌تر یعنی آب در روی ظرف قرار می‌گیرد. با سرریز کردن آب از برنج جدا می‌شود.

 

 

۳. تبخیر (بخار کردن)

وقتی یک محلول داریم به راحتی یک مخلوط نمی‌توان اجزای آن را از هم جدا کرد. در این حالت از روش تبخیر استفاده می‌کنیم. مثلا برای تهیه نمک خوراکی، محلول خالص آب نمک را تبخیر می‌کنند، تا آب بخار شود و نمک باقی بماند.

 

مطالب پیشنهادی:

• مواد سازنده صابون چیست؟
• نمک خوراکی را چگونه تهیه می‌کنند؟

 

سخن آخر

در این مطلب با تعریف مخلوط و تفاوتش با محلول آشنا شدیم. آموختیم که مخلوط‌ها در زندگی ما اهمیت زیادی دارند. مثلا از مخلوط مواد خوراکی، غذا تهیه می‌کنیم. از مخلوط آب با گچ و سیمان، ساختمان می‌سازیم. همچنین، دارو‌ها و یا شوینده‌هایی که برای سلامت و پاکیزگی از آن‌ها استفاده می‌کنیم، مخلوطی از مواد شیمیایی هستند. 

این را هم بهتر است بدانیم که، از مخلوط ها باید درست استفاده کنیم. مخلوطی که نمی‌شناسیم را نباید مزه کنیم. مواد شیمیایی را نباید با هم مخلوط کنیم. بعضی از مخلوط‌ها برای سلامت ما و دیگر جانداران، مضر هستند. موارد بسیار دیگری هم وجود دارند که شما می‌توانید به ما بگویید.

چه پیشنهادی برای استفاده درست از مخلوط‌ها و محلول‌ها دارید؟ برای جدا کردن مخلوط‌ها از هم، چه راه‌هایی را می‌شناسید و پیشنهاد می‌دهید؟ در نهایت می‌توانید مطلبی درباره مواد تشکیل دهنده مداد را هم در ستاره بخوانید.