نویسنده: مهناز پیرزاده
بروزرسانی: ۲۸ تیر ۱۴۰۱
مار زنگی یا زنگوله‌ای همچون مار جعفری از تیره مارهای سمی است. این مار در زمان احساس خطر، دم خود را تکان داده و صدایی شبیه صدای زنگ ایجاد می‌کند؛ از این رو به مار زنگی معروف است. مارها به دلیل تفاوت در ظاهر یا خصوصیات باطنی به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. تا کنون ۳۶ گونه مار زنگی شناسایی شده است که همگی بومی قاره آمریکا هستند.
مشخصات ظاهری مار زنگی
این مار بدنی ضخیم با فلس‌های طرح دار دارد که رنگ آن با توجه به محل زندگی این خزنده متفاوت است، اما در اکثر گونه‌ها نقش روی فلس‌ها به صورت الماس یا اشکال هندسی تیره است. در انتهای دم مار، قسمتی زنگ مانند وجود دارد و زمانی که مار دم خود را تکان می‌دهد، صدای زنگ مانند تولید می‌کند. مار زنگی علاوه بر دم عجیب و طراحی خاص پوستش، سر مثلثی دارد و مردمک چشمانش مانند گربه عمودی است.
اندازه و طول مار زنگی
اغلب طول بدن مار زنگی بین ۷۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر است، البته مارهایی با طول بیش از ۲ متر نیز وجود دارند. به عنوان مثال، مار زنگی پشت الماس شرقی می‌تواند در حدود ۲.۴ متر طول و تا حدود ۴.۵ کیلوگرم وزن داشته باشد. در واقع این مار بزرگ‌ترین گونه مار زنگی است. یکی از کوچک‌ترین گونه‌های مارهای زنگی، مار کوتوله فلوریدا است که معمولاً بین ۳۰ تا ۴۵ سانتی‌متر طول دارد.
طول عمر
معمولاً مار زنگی بین ۱۰ تا ۲۵ سال در طبیعت زندگی می‌کند.
انواع مار زنگی
نژاد مارهای زنگی دارای انواع مختلفی است که هر کدام دارای ویژگی‌های ظاهری و رفتاری متفاوتی هستند. در ادامه ۵ مورد از خطرناک‌ترین این مارها را به شما معرفی خواهیم کرد:
۱. مار زنگی الماسی
یکی از خطرناک‌ترین مارهای جهان همین نژاد است و به دلیل ظاهری که دارد بسیار قابل تشخیص هستند، زیرا اندازه این مار بسیار کوتاه‌تر و کوچک‌تر از سایر نژادها است. این نژاد بیشتر در آمریکا زندگی می‌کند.
۲. مار زنگی قرمز
همان‌طور که از نامش پیداست رنگ متفاوتی دارد و همین باعث می‌شود که قابل تشخیص باشد، لکه‌های سیاه روی بدنش دیده می‌شود و یکی از زیباترین نژادهای مار است، اما ظاهر آن هیچگاه اصل قضیه را تغییر نمی‌دهد و این مار یکی از خطرناک‌ترین مارهای جهان به شمار می‌آید.
۳. مار زنگی دم عنکبوتی
این نژاد دم بسیار عجیبی دارد و ظاهر آن باعث نام‌گذاری آن شده است. به طوری که دم آن به شکل عنکبوت است و به صورت شاخه‌ای دیده می‌شود. این نژاد نیش بسیار قوی دارد و سم آن می‌تواند بزرگ‌ترین حیوانات را بکشد.
۴. مار زنگی پشت الماس غربی
بر اساس تحقیقات منتشر شده، حمله این نژاد بین ۴۰ تا ۷۰ میلی‌ثانیه طول می‌کشد. این گونه یکی از سریع‌ترین مارهای زنگی است و در شکار بسیار ماهر است، به طوری که اگر پلک زدن انسان حدود ۲۰۰ میلی‌ثانیه طول بکشد، این نژاد قادر خواهد بود در این زمان چهار بار حمله کند.
۵. مار زنگی شاخدار
یکی از ترسناک‌ترین نژادهای مار است و دو شاخ روی سر خود دارد. این مار برای اولین بار در ایران مشاهده شده است.
زیستگاه مار زنگی
در ایران این نژاد در بیابان‌ها و کویرها یافت می‌شود. این نژاد که در بیابان‌های غربی ایران زندگی می‌کند، یکی از عجیب‌ترین و سمی‌ترین گونه‌های مار زنگی محسوب می‌شود.
در دنیا نیز مار زنگی در جنوب غربی ایالات متحده و شمال مکزیک بیشتر مشاهده شده و آریزونا میزبان بیشترین تعداد گونه‌های آن است. این مارها ماسه‌های بیابانی جنوب غربی و آب و هوای خشک را به زیستگاه‌های دیگر ترجیح می‌دهند، اما بسیاری از زیرگونه‌ها در آب و هواها و محیط‌های دیگر مانند تپه‌های سنگی، مراتع و مرداب‌ها نیز رشد می‌کنند.
مار زنگی در غارهایی با شکاف‌های سنگی نیز زندگی می‌کند و در هوای سرد زمستان در لانه خود به خواب زمستانی می‌رود. گاهی اوقات چندین نسل از یک مار زنگی صدها سال در یک لانه زندگی می‌کنند. این خزنده در طول روز در هوای گرم لانه خود را ترک می‌کند و اغلب بر روی سنگ‌های داغ یا در فضای باز آفتاب می‌گیرد، اگر هوا خیلی گرم باشد فعالیت‌های روزانه خود را شب هنگام انجام می‌دهد.
برخی از مارهای زنگی زمان زیادی را در درختان می‌گذرانند، آن‌ها می‌توانند با خزیدن بر روی درختان تا ارتفاع بیش از ۲۴ متری بالا بروند. طرح و رنگ بدن مارهای زنگی بسته به محیط زندگی آن‌ها متفاوت است و به حیوان کمک می‌کند تا از دید دشمن پنهان شود.
تولید مثل مار زنگی
معمولاً مارها زنگی در تابستان یا پاییز جفت گیری می‌کنند، اما برخی از گونه‌ها در بهار نیز جفت گیری دارند. مار زنگی ماده هر ۳ سال یکبار تولید مثل دارد. مار ماده برای پیدا کردن جفت مناسب، یک ماده شیمیایی جنسی ترشح می‌کند که بوی آن در مسیری که طی می‌کند باقی می‌ماند. مار نر نیز به دلیل حس بویایی بسیار قوی خود می‌تواند حرکت ماده‌ها را ردیابی کند.
گاهی اوقات مارهای زنگی نر برای جفت گیری با یکدیگر رقابت می‌کنند و نوعی رقص را شروع می‌نمایند، بدن خود را دور بدن حریف پیچیده و سعی می‌کنند بر او غلبه کنند، در این مبارزه مارهای بزرگ می‌توانند به راحتی مارهای کوچک را بترسانند و آن‌ها را فراری دهند.
مار زنگی تخم گذاری نمی‌کند، اما مانند انسان تخم در تخمدان‌های او تولید شده و پس از جفت گیری تخم‌ها را بارور می‌کند. دوره بارداری مار زنگی معمولاً ۱۶۷ روز است. وقتی بچه مار به اندازه کافی بزرگ شود، داخل شکم مادر تخم را می‌شکند. در هر زایمان حدود ۱۰ تا ۲۰ نوزاد زنده بیرون می‌آیند. در ابتدا بچه مارها در انتهای دم خود زنگ ندارند، بلکه با پوست اندازی این زنگ شکل می‌گیرد و با هر پوست اندازی بزرگ‌تر می‌شوند. آن‌ها نسبت به بزرگ‌سالان تهاجمی‌تر هستند و در نیش آن‌ها سم نیز وجود دارد.
غذای مار زنگی
مار زنگی حیوانی گوشت‌خوار محسوب می‌شود که می‌تواند از طیف وسیعی از موجودات از جمله موش، پرندگان، خرگوش و سایر موجودات کوچک مانند مارمولک و قورباغه نیز تغذیه کند. این خزنده هر چند هفته یکبار به غذا نیاز دارد و از آنجایی که حس بینایی و بویایی بسیار خوبی دارد، یافتن و ردیابی طعمه برایش سخت نیست.
مار زنگی برای شکار طعمه خود خیلی سریع حمله می‌کند و از نیش‌های قوی خود برای گاز گرفتن طعمه استفاده می‌کند؛ سم این مار بلافاصله طعمه را از پای در می‌آورد. مار غذای خود را به طور کامل می‌بلعد و برای هضم غذا به لانه یا مکان امن دیگری می‌رود. هضم ممکن است چند روز طول بکشد که باعث کند شدن مار می‌شود.
حمله مار زنگی به انسان
هنگامی که مار زنگی به شکل دایره‌ای پیچ خورده حالت دفاعی پیدا می‌کند، سر خود را بالا می‌گیرد و آماده حمله می‌شود. این خزنده قادر است از فاصله یک سوم طول بدن خود به دشمن حمله کند.
اگرچه مارهای زنگی تهاجمی هستند و می‌توانند به انسان‌ها حمله کنند، اما مشتاق به این کار نیستند و تنها زمانی با نیش‌های قوی و سمی به انسان حمله می‌کنند که احساس خطر کنند و یا تحریک شوند. این مار قبل از حمله ابتدا دمش را تکان می‌دهد تا صدای زنگ دار تولید کند و همین امر زنگ خطری برای انسان‌ها است.
دشمنان مار زنگی
یکی از بزرگ‌ترین دشمنان مار زنگی در طبیعت شاه مار است، مارهای سیاه نیز امکان دارد به مار زنگی حمله‌ور شوند. جغدها، عقاب‌ها و شاهین‌ها نیز از شکار این خزنده لذت می‌برند و نژادهای وحشی گربه‌ها، روباه‌ها، کایوت ها و حتی بوقلمون‌ها نیز عاشق مار زنگی هستند. انسان‌ها و حیوانات بزرگ نیز دشمن این نوع مارها هستند، اما مار زنگی می‌تواند با صدای خش‌خش و دم جغجغه‌اش آن‌ها را بترساند.
توسعه زندگی شهری و تخریب زیستگاه‌ها از دیگر مواردی است که حیات مار زنگی را تهدید می‌کند، سالانه تعداد زیادی از این خزنده بر اثر تصادفات جاده‌ای کشته می‌شوند.
صدای مار زنگی
مار زنگی صدای خش‌خش گربه مانندی تولید می‌کند که از اعماق گلویش می‌آید و وقتی صدا می‌کند معمولاً باد می‌کند و خالی می‌شود.
سخن پایانی
مار زنگی یا زنگوله‌ای از تیره مارهای سمی هستند و هنگامی که احساس خطر می‌کنند دم خود را تکان می‌دهند و صدایی شبیه زنگ درمی‌آورند. مارهای زنگی انواع مختلفی دارند که هر کدام ویژگی‌های مخصوص به خود را دارند. این خزنده گوشت‌خوار است و از حیواناتی نظیر موش، پرندگان، خرگوش و غیره تغذیه می‌کند.
