نویسنده: مهدی درخشان
بروزرسانی: 7 خرداد 1401
در کنار قرقی ها، بی شک یکی از زیباترین گونه‌های پرندگان را می‌توان، شاهین دانست. حتماً تا به حال اسم این پرنده جسور به گوش‌تان خورده است. از گذشته‌های دور، شاهان و برخی اشراف زادگان این پرنده را از کودکی پرورش می‌دادند و به هنگام شکار از توانایی‌های شاهین برای یافتن طعمه استفاده می‌کردند.
نامی که برای این پرنده انتخاب شده، ریشه کاملاً ایرانی دارد. در اوستا اما چند بار به نام “سئن” به این پرنده اشاره شده است. تا‌کنون محققان توانسته‌اند ۴۰ گونه مختلف از این پرنده را شناسایی کنند که در نقاط مختلف جهان به غیر از قطب جنوب زندگی و تولید مثل می‌کنند.
در زبان انگلیسی این پرنده را با نام falcon می‌شناسند و می‌توان آن را از تیره بازها دانست. متأسفانه امروزه تعداد این پرندگان زیبا در زیستگاه‌های مختلف به شدت کاهش یافته و این موضوع دلیلی جز دخالت انسان‌ها در محدوده زندگی و یا شکار آن‌ها ندارد. با ما در ادامه این مطلب همراه باشید تا مشخصات ظاهری، نحوه شکار و پرواز و همچنین زیستگاه و تولید مثل این پرنده را مورد بررسی قرار دهیم.
مشخصات ظاهری شاهین
این پرنده از نظر جثه چندان بزرگ نیست و طول بدن آن که معمولا بین ۳۸ تا ۵۳ سانتی‌متر است، می‌تواند با توجه به جنسیت و سن، متغیر باشد. شاهین ماده از نظر وزنی و البته جثه تفاوت زیادی با جفت نر دارد. ماده این پرنده وزنی بین ۹۱۰ گرم تا ۱۱۹۰ گرم خواهد داشت در صورتی که پرنده نر بیش از ۷۱۰ گرم نخواهد بود.
طول بال‌ها در این پرنده تا یک متر نیز می‌رسد و این مقدار در گونه‌ها و با توجه به سن پرنده می‌تواند متفاوت باشد. چشم‌های شاهین به نسبت ابعاد سر این پرنده، بزرگ تلقی می‌شوند و در همه انواع چشمانی با قرنیه بزرگ و مشکی رنگ دارند.
یکی از مشخصات بارز برای شناسایی این پرنده رنگ قهوه‌ای زیر شکم و گلوی آن است که به طور پراکنده روی آن خال‌های تیره رنگی نیز وجود دارند. شاهین می‌تواند گردن خود را تا ۱۸۰ درجه بچرخاند. جاگیری چشمان به گونه‌ای است که برای این پرنده شعاع دید ۲۲۰ درجه را به ارمغان آورده، بدون آن که نیازی به چرخش سر داشته باشد.
منقار این پرنده قدرت زیادی دارد و به شکلی خمید و تیز رشد می‌کند. بر خلاف بیشتر پرندگان شکاری که طعمه خود را با استفاده از پنجه‌های خود می‌گیرند، شاهین برای شکار از منقار خود استفاده می‌کند.
زیستگاه و تغذیه
بر خلاف امروزه که تعداد این پرنده به شدت کاهش یافته است در گذشته می‌توانستید شاهین را در تمام نقاط جهان به جز قطب‌های شمال و جنوب، مشاهده کنید. شاهین پرنده‌ای است که زندگی در تنهایی و با جفت خود را ترجیح می‌دهد و این موضوع باعث شده تا عموماً در مکان‌هایی که دسترسی دشواری دارند لانه سازی کند.
لانه این پرنده بیشتر در نقاط مرتفع مانند کوه‌ها یا روی درختان بلند، دیده شده است. گسترش بی رویه شهرها و دخالت انسان‌ها در محیط‌های طبیعی باعث شده تا در بعضی موارد شاهد لانه سازی و تولید مثل این پرنده در محیط‌های شهری باشیم.
عمدتاً می‌توان این پرنده را در نزدیکی رودخانه یا منابع آب یافت و در بعضی موارد هم از لانه به جا مانده از پرندگان دیگر برای تولید مثل استفاده می‌کند. برخی گونه‌های شاهین در فصل‌های سرد سال اقدام به مهاجرت می‌کنند و به مناطقی با آب و هوای معتدل‌تر می‌روند.
غذای شاهین
شاهین در هنگام شکار سرعت بسیار بالایی دارد و لقب سریع‌ترین موجود زنده جهان را به خود اختصاص داده است. این پرنده رژیم غذایی متنوعی دارد که شامل پرندگان کوچک، خفاش‌ها، جوندگان، حشرات، ماهی‌ها یا خزندگان می‌شود. جسارت و توانایی بالای این پرنده باعث شده تا در مورادی خاص به پرندگانی هم جثه خود یا حتی بزرگ‌تر نیز حمله کند. البته این شرایط بسیار نادر بوده و بیشتر در اثر کمبود طعمه و شکار به وجود می‌آید.
شاهین چگونه شکار می کند؟
لقب سریع‌ترین موجود زنده جهان بی شک از آن این پرنده خواهد بود. در هنگام شکار سرعت شاهین می‌تواند تا ۳۲۰ کیلومتر بر ساعت نیز افزایش یابد. با چنین سرعتی تقریباً محال است که یک طعمه بتواند از دست این پرنده در امان باشد.
شاهین با استفاده از چشمان تیز بینی که دارد شکار خود در حال پرواز شناسایی کرده و در زمانی مناسب به سمت طعمه خود با سرعت بسیار بالایی شیرجه می‌زند. بهترین محیط برای شکار این پرنده، مکان‌هایی هستند که پوشش گیاهی ضعیف‌تری داشته و امکان موفقیت شکار در آن‌ها بیشتر است.
به دلیل جثه متوسط و وزن کمی که این پرنده دارد، امکان مانور و شکار در هوا بر خلاف بسیاری از پرندگان شکاری، خواهد داشت. بسیاری از افراد سودجو و شکارچیان غیرقانونی این پرنده را آموزش می‌دهند تا در هنگام شکار به آن‌ها کمک کند.
جفت گیری و تولید مثل
هر ساله در فصل تولید مثل و جفت‌گیری، پرنده ماده بیشتر موظف به ساخت لانه با استفاده از گیاهان خواهد بود. فصل تخم‌گذاری و تولید مثل این پرنده در بیشتر گونه‌ها، فصل زمستان است. این پرنده در تمام طول عمر خود با جفت خود خواهد ماند و هر سال به لانه پیشین خود بازمی‌گرند.
پرنده ماده هر سال بین ۳ الی ۴ تخم می‌گذارد و وظیفه نگهداری و خوابیدن روی تخم‌ها، با پرنده ماده خواهد بود. پس از ۲۹ الی ۳۲ روز از خوابیدن پرنده ماده روی تخم‌ها، جوجه‌ها از تخم خارج می‌شوند. تمام جوجه‌های تا دو ماهگی در لانه پدر و مادر خود خواهند ماند و پس از آن زندگی مستقلی را شروع خواهند کرد.
در بعضی موارد از روش مصنوعی و صنعتی نیز برای جوجه کشی این پرنده استفاده می‌شود. این کار بیشتر در زیستگاه‌هایی که این پرنده رو به انقراض است، به کار می‌رود. جوجه کشی مصنوعی کمک می‌کند آمار بزرگ شدن و زنده ماندن جوجه تا حد زیادی بالا برود.
گونه ها و طول عمر شاهین ها
این پرنده شامل ۴۰ گونه مختلف است که از نظر ظاهری تفاوت‌های جزئی با هم دارند. گونه‌هایی که بال‌های باریک‌تری دارند، قدرت مانور و شکار بالاتری به نسبت گونه‌های با بال‌های پهن‌تر دارند. به طور متوسط و بین بیشتر گونه‌ها طول عمر شاهین بین ۸ تا ۱۰ سال خواهد بود. موراد نادری نیز گزارش شده‌اند که طول عمر ۲۰ ساله این پرنده شکاری را نیز تایید می‌کنند.
پرورش و نگهداری از شاهین
با توجه به این که تمام گونه‌های شاهین در زیستگاه‌های خود با خطر انقراض و کاهش جمعیت مواجه هستند، نگهداری یا پرورش آن‌ها ممنوع است. در شرایط خاص اما باید بدانید که این پرنده تفاوت‌های بسیاری با دیگر گونه‌های پرندگان دارد و پیش از اقدام برای نگهداری آن‌ها، لازم است اطلاعات کاملی در مورد آن‌ها کسب کنید.
شاهین یک پرنده شکاری است که گوشت و پروتئین، حدود ۹۰ درصد رژیم غذایی‌اش را تشکبل می‌دهد. اگر قصد پرورش یک جوجه شاهین را دارید باید گوشت قرمز یا سفید را در رژیم غذایی‌اش قرار دهید. دقت کنید که از گوشت‌های فاسد یا ضایعاتی برای تغذیه این پرنده استفاده نکنید.
نگهداری این پرنده در محیط‌های کوچک یا قفس امکان‌پذیر نخواهد بود و برای این کار نیاز به زمینی با مساحت زیاد دارید. در محیط‌های بسته ممکن است این پرنده آسیب‌های جبران ناپذیری ببیند. در نهایت توصیه می‌کنیم که از پرورش این پرنده خودداری کنید و در صورت مشاهده افرادی که اقدام به این کار کرده‌اند، حتماً به مراجع قانونی گزارش دهید.
شاهین، سریع ترین پرنده شکاری دنیا
مصرف انرژی و متابولیسم بدنی این پرنده به گونه‌ای است که بیش از دیگر گونه‌ها غذا مصرف می‌کند. جالب است بدانید که قلب شاهین در هر دقیقه بین ۶۰۰ تا ۹۰۰ بار می‌تپد. این سوخت و ساز زیاد است که سرعت و چابکی این پرنده را تا حد زیادی توجیه می‌کند.
سیستم تنفسی شاهین پس از بررسی توسط محققان به عنوان الگویی برای ساخت موتورهای جت به کار گرفته شده است. این پرنده به واسطه این سیستم تنفسی می‌تواند در سرعت‌های بالا هم تنفس کند. تنفس در بیشتر جانوران به صورت دو طرفه است، اما شاهین‌ها از یک سیستم تنفس یک طرفه بهره می‌برند.
