نویسنده: مهناز پیرزاده
بروزرسانی: ۴ خرداد ۱۴۰۱
آهو یا غزال گونه‌های بسیاری دارند که از شاخه طناب داران، رده پستانداران و تیره گاوسانان بوده و به عنوان حیوانات چابک شهرت دارند. آهوها حیواناتی گیاهخوار و نشخوارکننده هستند که حس بویایی و بینایی قوی دارند. این حیوانات زیبا اجتماعی زندگی می‌کنند و گله‌های کوچک و گاهی بزرگ تشکیل می‌دهند. آنها در روز و در برخی موارد در شب نیز فعالیت دارند. آهوها خیلی سریع می‌دوند و برای فرار از دست مهاجم مسیر خاصی را در پیش می‌گیرند. آنها مهاجرت فصلی زمستانی به مناطق گرم‌تر دارند.
ویژگی‌های ظاهری آهو
آهوها جثه متوسطی دارند به طوری که بیشتر آنها تا شانه، بین ۶۱ تا ۱۱۰ سانتی‌متر هستند. آنها دم کوتاه، دست‌ها و پاهای بلند و باریک، گوش‌های بلند و کشیده، شاخ‌های نسبتاً بلند و برآمدگی‌هایی شبیه گواتر در زیر گلویشان به ویژه در فصل جفت گیری دارند.
رنگ بدن آنها قهوه‌ای نخودی روشن و زیر آن سفید است. دو نوار تیره از زیر چشم تا گوشه لب امتداد دارند. آهو معمولاً با گردن آزاد به جلو، نوک بینی پایین، گوش‌های صاف و دم رو به پایین و آویزان راه می‌رود. هنگام تغذیه یا حرکت، دم آن به طور مکرر حرکت می‌کند تا مگس‌ها و سایر حشرات مزاحم را از خود دور کند.
آهوهای نر شاخ‌های بسیار زیبایی دارند که به شکل چنگ است. شاخ‌ها در پایه بسیار نزدیک به هم هستند اما به تدریج انتهای آن کمی به سمت داخل متمایل شده و شبیه S هست. هر شاخ دارای ۲۰ تا ۲۷ حلقه است. شاخ آهوها همیشگی، سخت و برخلاف شاخ گوزن‌ها بدون شاخه است که فقط یک بار رشد می‌کند. آهو ماده شاخ ندارد و در صورت داشتن، طول آن از ۵ سانتی‌متر بیشتر نمی‌شود. آهوهای ماده از نظر اندازه کوچک‌تر از آهوهای نر هستند.
آهوها حیواناتی چابک هستند و می‌توانند به طور ناگهانی به سرعت ۹۷ کیلومتر در ساعت برسند یا در حین دویدن تا ۴۸ کیلومتر در ساعت شتاب بگیرند.
ویژگی‌های رفتاری آهو
معمولاً آهوها به شدت قلمرو طلب هستند و قلمروهای آنها با فواصل طولانی از هم جدا شده است. در واقع آهوها سه گروه متشکل از گله‌های مادر و فرزندان، گله‌های نر جوان و قلمرو نرهای مجرد را شکل می‌دهند.
معمولاً هنگامی که نرها به بلوغ می‌رسند، نبرد بین غزال‌ها به طور منظم صورت می‌گیرد. البته نبرد نرهای همسایه بر سر توسعه قلمرو نمایشی است و خشونت کمتری نسبت به نبرد بر سر تصاحب ماده‌ها دارد. آهوها به طور مداوم در جستجوی غذا در مسافت‌های بیش از ۱۲۰ کیلومتر مهاجرت می‌کنند و سرعت دویدن بسیار بالایی دارند.
اگر آهو احساس خطر کند، گردن خود را صاف نگه می‌دارد، سر خود را بالا می‌آورد و مدام دم خود را تکان می‌دهد و به دیگر اعضای گله هشدار می‌دهد. آهو در این حالت فرار نمی‌کند، بلکه با پاهای کشیده حرکت می‌کند و گوش‌ها و دم خود را بالا می‌گیرد و به طور متناوب می‌ایستد و به منبع خطر نگاه می‌کند. اگر منبع خطر نزدیک‌تر باشد، با دمیدن هوا از بینی خود صدای سوت می‌دهد و سپس با پرش‌های بلند زیگزاگ مانند فرار می‌کند.
انواع آهوها
آهوها در سه نوع غزال، اودورکاس و نانجر طبقه‌بندی می‌شوند. ۱۳ گونه غزال وجود دارد که چهار گونه آنها منقرض‌شده‌اند و بیشتر آهوهای زنده مانده‌اند نیز در خطر انقراض هستند. انواع آهوها از این سه گونه و زیستگاه آنها در زیر آورده شده است:
- آهوی عربی: شبه جزیره عربی شامل کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و یمن
- آهوی کوویه: الجزایر، مراکش و تونس
- آهوی دورکاس: شمال آفریقا، سینا و اسرائیل
- آهوی گواتر یا آهوی ایرانی: آذربایجان شمالی، جورجیا شرقی، بخشی از ایران، بخش‌هایی از عراق و جنوب غربی پاکستان، افغانستان و کویر گبی
- آهوی شن عربی: کویر سوریه، جنوب شرقی ترکیه و کویر عربستان
- جبیر یا آهوی هندی: ایران، پاکستان و هند
- آهوی کوهی: اسرائیل، ارتفاعات جولان، دبی و ترکیه
- آهوی شاخ باریک: دشت سیلابی و دشت بی درخت از الجزایر، چاد، مصر، لیبی و سودان
- آهوی اسپک: در آفریقا منطقه‌ای که شامل کشورهای جیبوتی، اریتره، اتیوپیو سومالی
- آهوی مونگالا: سودان جنوبی
- آهوی خط قرمز: منطقه ساحل مرکزی آفریقا
- آهوی قرمز: مناطق کوهستانی شمال آفریقا
- آهوی تامسون: آفریقای شرقی
- آهوی ابلق: آفریقا بیابان صحرا
- آهوی گرانت: تانزانیا شمالی تا سودان جنوبی و اتیوپی و از ساحل کنیا تا دریاچه ویکتوریا
- آهوی سمرینگ: آفریقا منطقه‌ای که شامل کشورهای جیبوتی، اریتره، اتیوپی و سومالی
آهوهای ایرانی
گوزن ایرانی شامل دو گونه است:
آهوی گواتردار
این نوع آهو، بومی آسیای مرکزی و جنوب غربی آن است. آنها بدنی به رنگ قهوه‌ای روشن دارند که به سمت شکم تیره‌تر می‌شود و قسمت‌های پایین بدن، سفید و دم سیاه دارند. آهوی گواتردار در صحرای گبی، بلوچستان، پاکستان، جنوب شرقی ترکیه، شمال آذربایجان و بخش‌هایی از ایران، عراق و افغانستان زندگی می‌کند.
جبیر
این نوع آهو یکی از گونه‌های آهوی بومی شبه قاره در هند و ایران محسوب می‌شود که در هند، پاکستان، افغانستان و ایران مشاهده شده و بیشتر در مناطق بیابانی و گرم زندگی می‌کند. این حیوان شباهت زیادی به آهو یا آهوی گواتردار ایرانی دارد، با این تفاوت که اندازه آنها کوچک‌تر است و بدنی باریک‌تر و لاغرتر دارند.
نرها و ماده‌ها هر دو شاخ دارند، در حالی که در آهوها فقط نرها شاخ دارند. معمولاً گوش و دم آن، بلندتر از گوش آهوهای دیگر است.
زیستگاه آهو
آهوها بیشتر در بیابان‌های شنی و رسی، مراتع (علفزار) و ساوانا در آفریقا، جنوب غربی آسیا، آسیای مرکزی و شبه قاره هند یافت می‌شوند. این حیوانات بیشتر به صورت گله‌ای زندگی می‌کنند. زیستگاه گونه ایرانی این غزال، مناطق کوهستانی و ناهموار مانند جنگل‌های باریک، دشت‌ها، دشت‌های صخره‌ای کویری و علفزار است.
تغذیه آهو
به طور کلی آهوها گیاهان و برگ‌های نرم و لطیف، علوفه و بوته‌ها را می‌خورد و کمتر به سمت گیاهان خشک می‌روند. آنها برای رفع تشنگی در تابستان از ریشه برخی از گیاهان نیز تغذیه می‌کنند. البته انتخاب آنها از گیاهان و غذاهای کم فیبر و پروتئین بالا ممکن است نشان دهنده هضم ضعیف فیبر آنها باشد.
آهوها معمولاً به دلیل معده سبک خود، می‌توانند بسیار سریع بپرند که این امر، وسیله مؤثری برای فرار از شکارچیان است. همچنین در هنگام تغذیه از گیاهان مقدار زیادی خاک وارد بدن آهو می‌شود و به این ترتیب خاک خورده شده به تدریج نیازهای معدنی این حیوان را تأمین می‌کند.
جفت گیری و تولید مثل آهوها
فصل جفت گیری آهوها در پاییز و اوایل زمستان است. البته در بهار و هر زمان که منابع غذایی زیادی وجود داشته باشد اتفاق می‌افتد. در این زمان آهو نر پس از به دست آوردن تعدادی ماده با همه آنها جفت گیری می‌کند. در واقع نر و ماده این حیوانات با شرکای جنسی متفاوتی جفت می‌شوند. ماده‌ها در هر فصل یک بار زایمان می‌کنند و به طور متوسط ۱۱ بره در طول زندگی خود به دنیا می‌آورند.
مدت زمان بارداری آهوهای ماده بین ۵ تا ۶ ماه است که ۲ تا ۳ فرزند به دنیا می‌آورند. نوزادان حدود ۳ کیلوگرم وزن دارند. بره‌ها می‌توانند برای مدت کوتاهی پس از تولد بایستند. آنها تا ۵ ماهگی با شیر مادر تغذیه می‌شوند و پس از حدود دو سال به بلوغ می‌رسند. آهوهای نر معمولاً در مراقبت از کودک شرکت نمی‌کنند، به همین دلیل است که مادران و فرزندان آنها گله‌های مادر-کودکی را تشکیل می‌دهند.
نرهای جوان در حدود شش ماهگی از مادر جدا شده و به گله‌های نر جوان ملحق می‌شوند. معمولاً آهوهای ماده نیز در ۱۸ ماهگی به بلوغ جنسی و رشد کامل جنسی و نرها در حدود ۳ سالگی به این مرحله می‌رسند.
طول عمر آهو
آهوها در طبیعت، به ندرت بیش از ۸ سال عمر می‌کنند، اما در طول اسارت ممکن است بین ۱۲ تا ۱۵ سال زندگی کنند.
سخن پایانی
آهوها دونده‌هایی چابک هستند به طوری که می‌توانند سرعت خود را به ۹۷ کیلومتر بر ساعت برسانند. این حیوانات از برگ درختان تغذیه می‌کنند. آهوها به صورت جمعی زندگی می‌کنند و قلمرو طلب هستند. زیستگاه اصلی آنها صحراها، مراتع و علفزارها است. آهوها گونه‌های مختلفی دارند که نوع گواتردار و جبیر بیشتر در ایران یافت می‌شود. در پایان به شما پیشنهاد می‌کنیم با تفاوت گوزن و آهو نیز آشنا شوید.
