نویسنده: مهناز پیرزاده
بروزرسانی: ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۱
غارها حفره‌هایی تاریک و توخالی هستند که می‌توانند در زیر زمین، در دامنه تپه‌ها یا در دیواره‌های صخره‌ها تشکیل شوند. برخی از غارها توسط آب به وجود آمده‌اند و برخی دیگر توسط گدازه‌ای که سرد و سخت شده‌اند، تشکیل شده‌اند. غارها بر خلاف کوه‌ها که در سطح زمین به صورت واضح مشخص هستند، چندان به چشم نمی‌آیند.
غارها پدیده‌های شگفت انگیزی هستند به طوری که گاهی اوقات یک حفره کوچک در زمین که به اندازه کافی برای ورود یک نفر است، اگر وارد آن شوید می‌تواند به غار بزرگی تبدیل شود. به همین سبب اغلب غارها به علت دورافتاده بودن درگاه ورودیشان یا تالارهای صعب العبور و ناشناخته داخل غار، کشف نشده‌اند. از این رو ممکن است هرساله فهرست غارها دستخوش تغییر شود.
غار چیست؟
غارها حفره‌هایی هستند که معمولاً از حل شدن سنگ‌ها در آب و ذوب یخ به وجود می‌آیند. اغلب غارهای بزرگ و شگفت انگیز از سنگ آهک تشکیل شده‌اند. برخی از غارها به اندازه‌ای کوچک هستند که تنها یک نفر می‌تواند از آن عبور کند و برخی دیگر به اندازه‌ای بزرگ هستند که حتی گذرگاه‌ها و اتاق‌های تو در تو را در خود جای داده‌اند. غارها حفره‌هایی هستند که به دلایل مختلف در دل کوه‌ها و زمین ایجاد می‌شوند.
معرفی انواع غارها
عموماً غارها، تحت فرآیندهای مختلف از نظر زمین شناسی شامل ترکیب فرآیندهای شیمیایی، فرسایش آب، نیروهای تکتونیکی، میکروارگانیسم‌ها، فشار و تأثیرات جوی، شکل می‌گیرند که ممکن است اندازه‌ها و شکل‌های متفاوتی داشته باشند.
- غارهای حلال‌پوشی شده: شامل انواع سنگ‌ها از جمله سنگ آهک، سنگ گچ، دولومیت، مرمر، نمک و گچ فرنگی
- غارهای اولیه یا غارهای گدازه‌ای: غارهایی که هم‌زمان با سنگ‌های اطراف ساخته شده‌اند که ممکن است از فعالیت‌های آتش‌فشانی نیز ایجاد شده باشد. شامل غارهایی مانند غارهای شکافته شده، غارهای قالب گدازه، لوله‌های عمودی آتش‌فشانی باز، و غارهای متورم می‌شوند.
- غارهای دریایی یا ساحلی: این غارها بر اثر فعالیت‌های موجی در مناطقی از دریا پدید می‌آیند.
- غارهای فرسایشی: این غارها به علت فرسایش حاصل از جریان‌هایی ایجاد شده‌اند که سنگ‌ها و رسوبات را با خود می‌آورند.
- غار یخچالی: این غارها از ذوب شدن برف و جریان آب در داخل یا زیر یخچال‌های طبیعی به وجود می‌آیند.
- غار شکافته: این غارها از خارج شدن لایه‌های مواد معدنی حل‌شده از میان لایه‌های سنگ‌های کمتر حل شده به وجود می‌آیند
- غار توده‌ای: این غارها از باز شدن تخته‌سنگ‌های عظیم و بزرگ در پایه صخره‌ها ساخته می‌شوند.
نحوه تشکیل غارهای آهکی
اگرچه نمی‌توان دو غار را در دنیا پیدا کرد که از هر نظر شبیه به هم باشند، اما تمام غارهای بزرگ دنیا به یک شیوه شکل گرفته‌اند. شکل گیری برخی از بزرگ‌ترین غارهای جهان حدود شصت میلیون سال پیش آغاز شد. این غارها حاصل تأثیر آب اسیدی بر سنگ آهک یا سنگ‌های مشابه (مانند گچ و مرمر) و تخلیه قلب کوه‌ها و زیرزمین هستند.
با باریدن باران‌های سیل آسا و طغیان رودخانه‌ها، سنگ‌های جامد کم‌کم دچار فرسایش شدند. نوع خاصی از سنگ این مناطق سنگ آهکی است که این سنگ‌ها نسبتاً نرم هستند. اسیدی که سنگ آهک را حل می‌کند از آب باران به دست می‌آید. قطرات باران در مسیر خود گاز کربنیک را از هوا و زمین جذب می‌کنند که این گاز، آب باران را به اسید کربنیک تبدیل می‌نماید.
بنابراین میلیون‌ها سال پیش، باران‌های اسیدی بر بستر سنگ آهک باریدند. این باران‌ها ذره ذره سنگ را خورده و در نهایت شکاف‌های بسیار کوچکی در آن‌ها پدیدار شد. زمانی که باران همچنان ادامه داشت و قطره قطره آب چکه می‌کرد، شکاف‌ها را گشاد کرده و راه‌های جدیدی از میان لایه‌های سنگ‌ها پیدا می‌شد. این جاده‌ها عریض‌تر شدند و به تونل‌های طولانی تبدیل گشتند.
تونل‌ها متقاطع شدند و اتاقک‌هایی را تشکیل دادند. از این رو غارها میلیون‌ها سال بعد ساخته شدند. وقتی آب تونل‌های غار را پر می‌کرد و به اتاق‌های دیوارهای سنگی آن می‌ریخت، غارها بزرگ‌تر و بزرگ‌تر شدند.
مهم‌ترین غارهای ایران
در ایران غارهای شناخته شده زیادی وجود دارد که هر کدام دنیایی از شگفتی دارند و سالانه هزاران گردشگر و غارنورد حرفه‌ای را به خود جذب می‌کنند. برخی از مهم‌ترین و معروف‌ترین غارهای ایران به شرح زیر است:
- غار آهکی کتله خور: در شهر گرماب استان زنجان قرار دارد که ۳۰ کیلومتر آن تا به حال کشف شده است. بخش زیادی از این غار، قابل دسترسی نیست.
- غار آهکی چال نخجیر: در شهر دلیجان، دامنه کوه تخت استان مرکزی واقع شده که ۸ تا ۱۴ کیلومتر از آن کشف شده است و بخش زیادی از آن، قابل دسترسی نیست.
- غار تالابی و آبی علیصدر: غار علیصدر در روستای علیصدر، ارتفاعات ساری‌قیه استان همدان قرار دارد که تنها ۱۲ کیلومتر آن کشف شده است.
- غار آبی قوری قلعه: در شهرستان روانسر استان کرمانشاه واقع شده که ۱۲ کیلومتر آن کشف شده است.
- غار نمکی نمکدان: در شهر قشم استان هرمزگان قرار گرفته که در حدود ۶٫۴ کیلومتر آن کشف شده است. این غار بزرگ‌ترین غار کشف شده در کوه نمکی قشم به حساب می‌آید.
- غار آبی و رودخانه‌ای دانیال: در شهر سلمان شهر استان مازندران قرار گرفته که تنها ۲ کیلومتر آن کشف شده است.
- غار آبی آهکی دنگزلو: در روستای دنگزلو و ضلع شمال شرقی کوه دنا استان اصفهان واقع شده که مسیری در حدود۱۶۰۰ متر از این غار کشف شده است.
- غار پراو: میان کوه طاق‌بستان و کوه بیستون در استان کرمانشاه قرار دارد که مسیری در حدود ۱۴۵۴ متر از آن به کشف رسیده است.
- غار آهکی جوجار: در ارتفاع ۲۹۰۰ متری فلات پرو در شمال منطقه چالابه استان کرمانشاه قرار گرفته که مسیری در حدود ۱۰۹۷ متر کشف شده است.
- غار آهکی رودافشان: در جاده فیروزکوه، روستای رودافشان تهران واقع شده که مسیری در حدود ۸۰۰ متر از آن کشف شده است.
- غار آهکی قیژلان: در استان کرمانشاه قرار دارد که مسیری در حدود ۷۶۳ متر آن کشف شده است.
- غار آهکی کرفتو: در ۷۰ کیلومتری شرق سقز، استان کردستان واقع شده که مسیری در حدود۷۵۰ متر از آن کشف شده است.
- غار آبی آویشو: در روستای سیاهمرد استان گیلان قرار دارد که مسیری به طول ۷۴۰ متر از آن کشف شده است.
- غار تالار غاری و زیرزمینی دوسر: در مهریز استان یزد واقع شده که مسیری به طول ۳۸۵ متر از آن کشف شده است.
مخوف‌ترین غارهای جهان
غارهای زیادی در جهان وجود دارد که برخی از آن‌ها بسیار ترسناک هستند. ورود به بعضی از این غارها، حتی می‌تواند جان افراد را نیز تهدید کند. رفتن به آن‌ها باید به صورت گروهی باشد و همچنین نیاز به تجهیزات خاصی دارد. برخی از مخوف ترین غارهای جهان به شرح زیر است:
- غار وایتومو گلو ورم در نیوزلند
- غار بارتون کریک در بلیز آمریکای مرکزی
- غار زیر زمینی پورتو-پرینسسا در پالاوان فیلیپین
- غار هریسون در دریای کارائیب
- غار فونگ نا در شمال ویتنام
- غار ماموت در ایالت کنتاکی آمریکا
- غار کارلزبد در جنوب نیو مکزیکو آمریکا
- غار گوا نسیب باگوس در مالزی
- غارهای کانگو در آفریقای جنوبی
- غار جیتو
غار حرا در کدام کوه است
غار حرا در بلندترین نقطه کوه نور قرار دارد و از مهم‌ترین و با فضیلت‌ترین کوه‌های مکه به شمار می‌رود. درب غار حرا به سمت شمال است. کوه نور به شکل مخروطی و مستقل از کوه‌های دیگر منطقه است. این کوه در چهار کیلومتری شمال شرقی مکه قرار دارد. غار حرا بسیار کوچک است و ظرفیتی در حدود ۵ نفر به صورت نشسته را دارد. به طوری که ارتفاع این غار ۲ متر، عرض آن حدود ۱/۲۰ متر و طول آن حدود ۲ متر است.
