معرفی کتاب حماسه حسینی اثر مرتضی مطهری

کتاب حماسه حسینی، اثری است که می‌تواند به ما کمک کند فهم عمیق‌تر و دقیق‌تری نسبت به حادثه عاشورا پیدا کنیم و آن را فراتر از سخنرانی‌ها و روضه هایی که تاکنون درباره‌اش شده است درک کنیم. در ادامه به معرفی اجمالی کتاب و بیان خلاصه‌ای از آن می‌پردازیم؛

 

 

معرفی اجمالی کتاب

کتاب حماسه‌ی حسینی، اثری از شهید مرتضی مطهری است که نخستین بار سال ۱۳۶۳ در سه جلد ارائه شد و پس از آن در سال ۱۳۷۷ به صورت دو جلدی روانه بازار شد. لازم به ذکر است که این کتاب حاصل دوران بعد از زندگی شهید مطهری است و خود او شخصا این کتاب را منتشر نکرده است. کتاب حماسه حسینی به همت دوستداران و شاگردان او در انتشارات صدرا سخنرانی‌ها و یادداشت‌هایی از او که در رابطه با قیام امام حسین (ع) را جمع آوری کرده و به صورت کتاب  چند جلدی درآورند.

یکی از نکات قابل توجه در این کتاب‌ها این است که دوجلد کتاب حماسه حسینی نه تنها به موضوعات پراکنده و متناقضی نمی‌پردازد، بلکه کاملا مکمل یکدیگر و در راستای هم قرارا دارند. جلد نخست شامل سخنرانی‌های شهید مطهری است که در طول پنج سال و در مکان‌های مختلفی وعظ شده‌اند، جلد دوم متون و یادداشت‌هایی از اوست که به صورت پیش نویس‌ مقاله‌هایی بوده که هرگز به مرحله انتشار نرسیده بودند. درواقع هر دو جلد کتاب حماسه حسینی باهم ارتباط دارند و به صورت پیوسته در ادامه هم قرار گرفته‌اند.

کتاب حماسه‌ی حسینی درباره تحریفاتی که در طول زمان در روایت کربلا به وجود آمده است، به طور قاطع صحبت می‌کند و خیلی از سخنرانان و مداحان معروف را زیر سال می‌برد. شهرت شهید مطهری و اعتمادی که به ایشان وجود دارد کسی به گفته‌های او شبهه وارد نمی‌کند. او باورها و اعتقاداتی که مردم از سال‌ها پیش داشته‌اند را به چالش می‌کشد و از سر دلسوزی برای مردم و همچنین محبت و ارادتی که به امام حسین (ع) داشته است، تلاش کرده تا معنا و ماهیت حقیقی قیام امام حسین را برای مخاطب بیان کرده و هرآنچه به ساحت این حضرت خدشه وارد می‌کند را از بین ببرد.

نام کتاب حماسه حسینی برگرفته از سخنان شهید مطهری است. او معتقد بود که کلمه حماسه تنها کلمه‌ای است که در زبان فارسی می‌تواند عمل و روح امام حسین (ع) را بیان کند. به گفته شهید مطهری؛ کلمه‌ی حماسه به معنای شدت و صلابت است و نیز به معنای شجاعت و حمیت. چنان‌که در ادبیات فارسی و عربی شعر و نثر حماسی داریم، حادثه و شخصیت حماسی نیز هست. شخصیت حسین‌بن‌علی علیه‌السلام صبغه‌ی حماسی دارد و باید با وجود و سرگذشت او یک احساس حماسی داشته باشیم، نه یک احساس تراژدی و مصیبت، رثا و نفله شدن.

شخصیت‌های حماسی جنبه‌ی  نژادی و قومی دارند؛ یعنی مخصوص یک قوم و نژاد معین و یک آب و خاکند، اما در مورد امام حسین علیه‌السلام چنین نیست. او یک شخصیت حماسی است، اما حماسه‌ی انسانیت و بشریت، نه حماسه‌ی قومیت. سخن، عمل و روح امام حسین علیه‌السلام هیجان و حماسه‌ی مافوق حماسه‌هاست و علت شناخته نشدن ایشان نیز همین است. شخصیت امام از نظر شدت حماسی بودن و علو و ارتفاع جنبه‌ی انسانی بی‌نظیر است و ما این حماسه را نشناخته‌ایم.

 

 

درباره شهید مرتضی مطهری نویسنده کتاب

شهید مرتضی مطهری بهمن سال ۱۲۹۸ هجری شمسی در روستای فریمان از توابع مشهد متولد شد. در نوجوانی میل و علاقه‌اش به علوم دینی او را به سوی حوزه کشاند و در سال ۱۳۱۱ شمسی به حوزه علمیه مشهد عزیمت نمود و تحصیل مقدمات علوم دینی را آغاز کرد. 

شهید مطهری پس از حدود چهار سال تحصیل در حوزه علمیه مشهد در سال ۱۳۱۵ شمسی عازم قم گردید و طی پانزده سال اقامت در حوزه علمیه قم از محضر بزرگانی همچون آیت الله بروجردی،آیت الله امام خمینی، حاج میرزا علی آقا شیرازی و علامه طباطبایی استفاده نمود. 

او در سال ۱۳۳۱ با مهاجرت به تهران فعالیت علمی خود را آغاز کرد و در مدرسه سپهسالار به تدریس پرداخت، پس از آن در سال ۱۳۳۴ شهید مطهری به مدت ۲۲ سال در دانشکده الهیات و معارف اسلامی فعالیت نمود. او در این سال‌ها کتاب داستان راستان را نوشت، با انجمن اسلامی مهندسین، انجمن اسلامی پزشکان و انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران ارتباط پیدا کرد و برای آن ها جلسات درس و سخنرانی تشکیل داد و در همین دوران با آیت الله طالقانی و مهندس بازرگان همکاری داشت.

شهید مطهری در عین جدیت در تحصیل از مسایل اجتماعی و سیاسی غافل نبود، در قیام ۱۵ خرداد نقش اساسی ایفا نمود و در شب پانزده خرداد سخنرانی مهیجی علیه شخص شاه ایراد کرد که در نتیجه دستگیر شد و به زندان افتاد. مرتضی مطهری در شامگاه روز سه‌شنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۳۵۸ هدف گلولهٔ یکی از افراد گروه فرقان قرار گرفت و پس از انتقال به بیمارستان طرفه درگذشت. 

آثار منتشر شده از شهید مطهری منتشر شده به دو دسته تالیفی و سخنرانی‌ها تقسیم می‌شود. قسمت قابل توجهی از آثار ایشان در مورد مسائل فقهی و آموزه‌های اسلامی است. مجموعه‌ی هشت جلدی «آشنایی با قرآن»، «مسئله حجاب»، «معاد»، «عدل الهی»، «تعلیم و تربیت در اسلام» و «نبرد حق و باطل» از جمله‌ی این آثار است.

بخش دیگری از کتاب‌های شهید مطهری که پیرامون سیره اهل بیت و پیامبر است؛ “جاذبه و دافعه علی علیه‌السلام”، “حماسه حسینی”، “پیامبر امی”، “ختم نبوت” و “سیری در نهج‌البلاغه” در این دسته قرار می‌گیرند. بخش دیگر آثار این معلم شهید درباره‌ی مسائل بنیادی و فلسفی اسلام است. “مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلام”، “مقالات فلسفی”، “اسلام و مقتضیات زمان” و “اصول فلسفه و روش رئالیسم” نمونه‌هایی از این آثار هستند.

 

سرفصل‌های اصلی کتاب

همانطور که گفته شد کتاب حماسه حسینی از دو جلد تشکیل شده است که جلد اول شامل سخنرانی‌های شهید مطهری است و در هفت فصل تقسیم بندی شده و در جلد دوم یادداشت‌های او قرار گرفته است.

• فصل اول: حماسه حسینی
• فصل دوم: تحریفات در واقعۀ تاریخی کربلا
• فصل سوم: ماهیت قیام حسینى
• فصل چهارم: تحلیل واقعه عاشورا
• فصل پنجم: شعارهاى عاشورا
• فصل ششم: عنصر امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی
• فصل هفتم: عنصر تبلیغ در نهضت حسینی

 

 

قسمت‌هایی از متن کتاب حماسه حسینی

متاسفانه به مرور زمان با ایجاد تحریفات زیادی سعی شد تا معنی و مفهوم عاشورا تغییر و از هدف واقعیش دور شود، همچنین بیشتر از آنکه به تفکر در قیام امام حسین (ع) اهمیت داده شود به جنبه‌های احساسی آن پرداخته می‌شد. اما شهید مطهری در این کتاب تلاش کرد تا به مخاطب در این زمینه آگاهی بخشد و واقعه کربلا را همانگونه که بوده است بیان کند. در ادامه به مروری بر قسمتی از کتاب می‌پردازیم؛‌

• حادثه عاشورا و تاریخچه کربلا دو صفحه دارد: یک صفحه سفید و نورانى، و یک صفحه تاریک، سیاه و ظلمانى که هر دو صفحه‌اش یا بى‌نظیر است و یا کم‌نظیر. اما صفحه سیاه و تاریکش از آن نظر سیاه و تاریک است که در آن فقط جنایت بى‌نظیر و یا کم‌نظیر مى‌بینیم. یک وقت حساب کردم و ظاهرا در حدود بیست و یک نوع پستى و لئامت در این جنایت دیدم، و خیال هم نمى‌کنم در دنیا چنین جنایتى پیدا بشود که تا این اندازه تنوّع داشته باشد.
• البته در تاریخچه جنگ‌هاى صلیبى، جنایت‌هاى اروپایی‌ها خیلى عجیب است. و اینکه جرأت نمى‌کنم که بگویم حادثه کربلا از نظر زیادى جنایت نظیر ندارد، چون توجه من یکى به جنگ‌هاى صلیبى و جنایت‌هایى است که مسیحی‌ها در آن مرتکب شدند و یکى هم به جنایت‌هایى است که همین اروپایی‌ها در اندلس اسلامى مرتکب شدند که آن‌ هم عجیب است.
• ادعای اینکه کسی بگوید من کلید شخصیت کسی مانند علی علیه‌السلام یا حسین بن علی (ع) را به دست آورده‌ام، انصافا ادعای گزافی است و من جرأت نمی‌کنم چنین سخنی بگویم، اما این قدر می‌توانم ادعا کنم که در حدودی که من حسین را شناخته و تاریخچه‌ی زندگی او را خوانده‌ام و سخنان او را، که متاسفانه بسیار کم به دست ما رسیده است- به دست آورده‌ام، و در حدودی که تاریخ عاشورا را که خوشبختانه این تاریخ مضبوط است، مطالعه کرده و خطابه‌ها و نصایح و شعارهای حسین را به دست آورده‌ام، می‌توانم این طور بگویم که از نظر من کلید شخصیت حسین حماسه است، شور است، عظمت است، صلابت است، شدت است، ایستادگی است، حق‌پرستی است.
• تاریخ اندلس مرحوم آیتى را که دانشگاه تهران چاپ کرده است بخوانید؛ کتابى است بسیار تحقیقى و آموزنده. در این کتاب نوشته است: اروپایی‌ها به صد هزار زن و مرد و بچه اجازه دادند که هر جا مى‌خواهند بروند. بعد که این‌ها راه افتادند، پشیمان شدند و شاید هم از اول حقّه زدند که اجازه حرکت دادند. به هر حال تمام این صد هزار نفر را کشتند و سر بریدند.

 

کلام آخر

شهید مطهری تلاش کرده است تا اطلاعات عموم مردم را درباره حماسه عاشورا به سمت و سوی درست جهت دهد و به آن‌ها شناخت و معرفت اصیل نسبت به امام حسین (ع) سلام هدیه دهد. کتاب حماسه حسینی همه حاشیه‌ها را از بین می‌رود و درک و فهم عمیق و درستی نسبت به عاشورا در ذهن مخاطب برجای می‌گذارد.