علت و علائم وجود لخته خون در بدن و راهکارهای درمانی

ستاره | سرویس سلامت – لخته خون یک توده ژل مانند است که توسط پلاکت‌ها و فیبرین در خون ایجاد می‌شود تا خونریزی متوقف شود. لخته خون به منظور ترمیم آسیب به یک رگ خونی، یعنی سرخرگ و یا سیاهرگ ایجاد می‌شود. درست است که این فرآیندی مفید است، اما همیشه هم اوضاع بر وفق مراد نیست! در واقع هنگامی که لخته خونی به نحوی نامناسب در شریان یا رگ شکل می‌گیرد، می‌تواند مشکلات قابل‌توجهی همچون حمله قلبی، سکته مغزی و … ایجاد کند. در این مطلب به بررسی علائم وجود لخته خون و سپس روش‌های تشخیص و درمان آن می‌پردازیم؛ با ما همراه باشید.

لخته خون چیست؟

لخته شدن خون یک مکانیزم مهم برای کمک به بدن در ترمیم رگ‌های خونی آسیب دیده است. اگر پوشش رگ‌های خونی آسیب دیده باشد، پلاکت‌ها به منطقه آسیب دیده جذب می‌شوند تا یک پلاگ اولیه تشکیل شود. این پلاکت‌های فعال شده با استفاده از یک سری فاکتور‌های لخته شدن توسط بدن، موادی شیمیایی را آزاد می‌کنند و فرآیند لخته شدن خون آغاز می‌شود. در نهایت، فیبرین تشکیل می‌شود، پروتئینی که با ایجاد یک شبکه تورمانند لخته خون نهایی را تشکیل می‌دهد. اصطلاح پزشکی برای لخته شدن خون، ترومبوز یا آمبولی است. تا زمانی که یک ترومبوز به عنوان بخشی از فرآیند ترمیمی شکل می‌گیرد، مشکلی ایجاد نمی‌کند. معمولا لخته خونی پس از اتمام کارش در فرآیند ترمیمی، تجزیه شده و از بین می‌رود. اما در صورتی که لخته از بین نرود می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی شود.

علائم وجود لخته خون چیست؟

علائم وجود لخته خون به محل آن در بدن بستگی دارند. برخی از لخته‌های خونی هیچ نشانه‌ای ندارند، مگر این که پاره شوند و از طریق سیستم گردش خون به دیگر قسمت‌های بدن حرکت کنند. وجود لخته‌های خونی در سیاهرگ به خون اجازه بازگشت به قلب را نمی‌دهد و علائم وجود لخته خون نیز به همین خاطر ظاهر می‌شوند. لخته‌های خون اغلب در پا‌ها یا بازو‌ها رخ می‌دهند و علائم عبارت هستند از:

• ورم
•  افزایش دمای بدن
• قرمزی و التهاب
• درد

در بعضی مواقع، به دلیل وجود لخته خونی که در سیاهرگ رانی (Femoral vein) در قسمت فوقانی پا یا سیاهرگ وابسته به استخوان لگن قرار دارد، ممکن است تمام قسمت‌های پا بسیار متورم و دردناک شود. به این بیماری فلگمازیا سرولئادولنس (phlegmasia cerulea dolens) گفته می‌شود.

در صورتی که لخته خون روی ورید ساب کلاوین (Subclavian vein) واقع در قفسه سینه تأثیر بگذارد، ممکن است مشابه این وضعیت در بازو هم اتفاق بیفتد.

علائم وجود لخته خون در سرخرگ

لخته‌های خون در سرخرگ‌ها اجازه پمپاژ خون به ناحیه آسیب دیده را نمی‌دهند. بافت بدن که از خون و اکسیژن محروم است شروع به مردن می‌کند و به ایسکمیک تبدیل می‌شود. بیماری‌های ایسکمیک بیماری‌هایی هستند که ناشی از کاهش خونرسانی به عضله قلب و ایسکمی آن هستند.

حمله قلبی: لخته شدن خون در عروق کرونری قلب باعث حمله قلبی می‌شود. علائم حمله قلبی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• فشار یا درد قفسه سینه
• تنگی نفس
• حالت تهوع
• تعریق
• سوء هاضمه

همچنین ممکن است این درد به بازو، فک یا پشت نیز برسد.

سکته مغزی خفیف یا حملهٔ ایسکمی گذرا (TIA): لخته شدن خون در شریان‌های مغز ممکن است باعث سکته مغزی خفیف یا حمله ایسکمی گذرا شود. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• از دست دادن گفتار
• از دست دادن بینایی
• سرگیجه عمیق
• ضعف و یا از بین رفتن حس در یک طرف بدن

ایسکمی مزانتر: علائم وجود لخته خون در رگ‌هایی که از روده خارج می‌شوند، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• درد شکم
• حالت تهوع
• نفخ
• خون در مدفوع

علت ایجاد لخته خون چیست؟

در صورت متوقف شدن حرکت و راکد شدن خون، یا در بیماری‌هایی که به طور غیر طبیعی باعث لخته شدن خون می‌شوند، خون شروع به لخته شدن خواهد کرد. لخته‌های خون در سیاهرگ (ترومبوز سیاهرگی) هنگامی رخ می‌دهد که فرد بی تحرک شود و عضلات برای برگرداندن خون به قلب منقبض نشوند. این خون راکد شروع به تشکیل لخته‌های کوچک در امتداد دیواره رگ می‌کند. این لخته اولیه به تدریج می‌تواند تا حدی رشد کند که سیاهرگ مسدود شده و از بازگشت خون به قلب جلوگیری شود.

لخته‌های خون در سرخرگ (ترومبوز شریانی) با مکانیسم متفاوتی رخ می‌دهد. برای مبتلایان به بیماری آترواسکلروتیک یا تصلب شرایین، رسوبات پلاک در امتداد پوشش شریان تشکیل شده و رشد می‌کنند که باعث باریک شدن رگ می‌شود. این روند بیماری ممکن است به موارد زیر منجر شود:

• حمله قلبی
• سکته مغزی
• بیماری شریان محیطی (PAD)

در صورت پارگی پلاک، لخته خون می‌تواند در محل پارگی تشکیل شود و می‌تواند جریان خون را در آن نقطه به طور کامل و یا جزئی مسدود کند.

علل دیگر لخته شدن خون چیست؟

لخته‌های خون در قلب: در فیبریلاسیون دهلیزی، قسمت فوقانی قلب (دهلیز) به شکلی نامتقارن و بدون ترتیب و ریتم خاصی ضربان دارد. معمولا ضربان در این منطقه به صورت آهسته است و خون در امتداد دیواره‌های دهلیز متوقف می‌شود. با گذشت زمان این ممکن است باعث ایجاد لخته‌های خون کوچک شود. از آنجا که در فیبریلاسیون دهلیزی، منطقه آسیب دیده با بقیه قسمت‌های قلب منقبض نمی‌شود، خون می‌تواند شروع به جمع شدن یا رکود کند و در نهایت منجر به تشکیل لخته شود.

نشت خون از رگ خونی: لخته خونی وقتی شکل می‌گیرد که خون از یک رگ خونی نشت کند و این روند می‌تواند بسیار مفید باشد، زیرا لخته به متوقف کردن خونریزی بیشتر در محل آسیب دیده کمک می‌کند. چند نمونه از نحوه کنترل خونریزی توسط مکانیسم لخته شدن خون عبارت هستند از:

• بریدگی یا خراش
• شکستگی استخوان
• رگ به رگ شدن
• خون دماغ

عوامل خطر تشکیل لخته خون چه هستند؟

عوامل خطر تشکیل لخته‌ خون شریانی مواردی هستند که برای کلیه بیماری‌هایی که باعث تنگ شدن رگ‌های خونی، تشکیل پلاک کلسترول و پارگی پلاک می‌شوند مشترک است و شامل موارد زیر است:

• فشار خون بالا
• سطح کلسترول بالا
• دیابت
• سیگار کشیدن
• سابقه خانوادگی حمله قلبی یا سکته مغزی
• سرطان

معمولا لخته‌های خونی در سیاهرگ‌ به خاطر یکی از دو دلیل اصلی شکل می‌گیرند:

۱) بی‌حرکتی

۲) خطا‌های ژنتیکی 

بی حرکتی: معمولا وقتی بدن بدون تحرک باقی می‌ماند، خطر لخته شدن خونی افزایش می‌یابد. خون راکد در ورید، مستعد لخته شدن است. نمونه‌های ایجاد لخته خون ناشی از عدم تحرک عبارت هستند از:

• بستری شدن در بیمارستان یا بستری شدن پس از بیماری یا جراحی
• سفر‌های طولانی، زمانی که ساعت‌ها بدنتان بدون حرکت می‌ماند.
• آسیب‌های ارتوپدی و یا گچ گرفتن روی استخوان یا اندام‌های شکسته
• بارداری یکی از عوامل خطرناک در تشکیل لخته‌های خون در پا‌ها و لگن 
• عدم تحرکی که ممکن است در اثر فلج ناشی از سکته مغزی یا آسیب نخاعی اتفاق بیفتد.

خطا‌های ژنتیکی در مکانیسم لخته شدن: ممکن است یک خطای ژنتیکی یا ذاتی در مکانیسم لخته شدن وجود داشته باشد و این باعث می‌شود که فرد بیش از حد در معرض خطر تشکیل لخته خون قرار گیرد.

چه اتفاقی می‌ افتد که یک لخته خون در پا شکل می‌‌گیرد و به ریه می‌‌رود؟

گاهی وجود لخته خون می‌تواند به عنوان یک عامل تهدید کننده برای زندگی عمل کند و مشکلات جدی و خطرناک به دنبال داشته باشد.

ترومبوز وریدی عمقی (DVT) و آمبولی ریه (PE)

ترومبوز وریدی عمقی (DVT) می‌تواند منجر به بروز آمبولی ریه شود. در صورت وجود لخته خون یا ترومبوز در یک رگ عمیق پا یا بازو، این امکان وجود دارد که جریان از طریق رگ‌ها به سمت قلب جریان یابد و سپس با ورود به داخل ریه، می‌تواند در شریان ریوی قرار گیرد و مانع از عملکرد ریه شود. آمبولی ریه یک شرایط اورژانسی است که به عنوان یک بیماری جدی شناخته شده و می‌تواند حتی موجب مرگ شود. آمبولی (embolus) یک اصطلاح پزشکی برای لخته خونی است که در جریان خون به مکان دیگری منتقل شده است.

با آمبولی ریه دو مسئله رخ می‌دهد:

• ناحیه آسیب دیده بافت ریه ممکن است انفارکتوس شود، یا بمیرد.
• به دلیل انسداد، توانایی ریه در تأمین اکسیژن به بدن کاهش یافته و ممکن است هیپوکسی (کاهش سطح اکسیژن در خون و در کل بدن) رخ دهد.

حتی در صورتی که آمبولی ریه اتفاق نیافتد، ممکن است این لخته‌های خون باعث ایجاد مشکلات قابل توجه همراه با ورم و درد شوند. از آنجا که در صورت وجود لخته خون، خون قادر به برگشت به قلب نیست، ممکن است اندام‌ها به صورت مزمن متورم شده و در شرایطی به نام ترومبوفلبیت مزمن عملکرد بدن کاهش یابد.

هنگام تشکیل لخته خون و حرکت آن به سمت قلب چه اتفاقی می‌‌افتد؟

ترمبوز شریانی، انتقال خون به بافت‌های فراتر از انسداد را متوقف می‌کند و سلول‌ها را از اکسیژن و مواد غذایی محروم می‌کند. این شرایط به سرعت منجر به مرگ بافت می‌شود. ترومبوز شریانی مکانیزمی است که می‌تواند موجب موارد زیر شود:

• حمله قلبی (زمانی که ترومبوز در سرخرگ‌های کرونری که ذخیره خون به قلب را تامین می‌کنند، رخ می‌دهد)
• سکته مغزی (هنگامی که ترومبوز در شریان‌های مغز رخ می‌دهد)
• بیماری عروقی محیطی (زمانی که ترومبوز در شریان‌های پا اتفاق می‌افتد)
• ایسکمی روده و ایسکمی مزانتر (وقتی که ترومبوز در شریان‌هایی که خون روده را تأمین می‌کنند اتفاق می‌افتد)

چگونه می‌‌توان وجود لخته‌ های خون را تشخیص داد؟

تشخیص لخته خون با توجه به سابقه بیمار و معاینه جسمی او انجام شده و غالباً با آزمایش‌های تصویربرداری تأیید می‌شود. بسته به محل لخته شدن خون و علت آن، درمان ممکن است نیازمند عمل جراحی، دارو‌های ضد انعقاد یا ترکیبی از این دو باشد.
علائم وجود لخته‌های خون وریدی اغلب با شروع تدریجی تورم، درد، تغییر رنگ پوست خودشان را نشان می‌دهند و کم کم شروع به پیشرفت می‌کنند. ترومبوز شریانی به عنوان رویدادی حاد رخ می‌دهد و بلافاصله بافت‌ها به اکسیژن نیاز پیدا کرده و از بین رفتن خونرسانی وضعیتی را ایجاد می‌کند که در آن بلافاصله علائم وجود لخته خون شروع می‌شوند. ممکن است در این شرایط علائمی وجود داشته باشد که به عنوان علائم هشدار دهنده انسداد کامل احتمالی رگ‌های خونی در آینده مطرح شوند. بیمارانی که دچار سکته حاد قلبی می‌شوند ممکن است روز‌ها و هفته‌ها قبل از حمله قلبی دچار آنژین یا ناراحتی در قفسه سینه (فشار، درد، سوء هاضمه، خستگی) را در روزه‌ای و هفته‌های قبل از حمله قلبی تجربه کنند و بیماران مبتلا به بیماری شریان محیطی ممکن است هنگام راه رفتن درد داشته باشند. در صورت وجود علائم لخته خون معمولا علایم حیاتی مانند فشار خون، ضربان نبض، تعداد تنفس، دمای بدن و … بررسی می‌شود.

چه روش‌ ها و آزمایش‌ هایی وجود لخته خون را تشخیص می‌ دهند؟

• آزمایش برای تشخیص لخته‌ های خون وریدی
• سونوگرافی: لخته‌های خون وریدی ممکن است به روش‌های مختلفی تشخیص داده شوند، که در این میان سونوگرافی بیشترین استفاده را دارد.
• ونوگرافی: نوعی آزمایش است که با استفاده از اشعه ایکس ماده‌ی کنتراست به درون رگ تزریق می‌شود و پزشک قادر است جریان خون درون رگ‌ها را مشاهده کند و در صورت وجود لخته خون پزشک آن را تشخیص می‌دهد.

• آزمایش دی دایمر (d-dimer): گاهی از یک آزمایش خون برای نمایش لخته‌های خون استفاده می‌شود. آزمایش خون D-dimer یکی از محصولات حاصل از تجزیه لخته خون را اندازه‌گیری می‌کند.
• سی تی اسکن: در پرتوگرافی رایانه‌ای یا سی تی اسکن، مواد کنتراست به داخل ورید تزریق می‌شوند و رادیولوژیست می‌تواند تشخیص دهد که آیا لخته‌ای در رگ‌های ریوی وجود دارد یا خیر. ماده کنتراست تزریق شده به بدن می‌تواند برای کلیه ها تحریک کننده باشد و نباید در بیمارانی که اختلال در عملکرد کلیه دارند استفاده شود.
• اسکن پرفیوژن – تهویه: در بعضی مواقع، برای تشخیص آمبولی ریه اسکن پرفیوژن – تهویه (V / Q) انجام می‌شود. در این آزمایش از مواد شیمیایی دارای برچسب، برای بررسی هوای استنشاق شده به ریه‌ها استفاده می‌کنند و آن را با جریان خون شریان‌ها تطبیق می‌دهند. در صورت عدم تطبیق یعنی بیمار به آمبولی ریه مبتلا شده است. این آزمایش نسبت به سی تی اسکن دقت کمتری دارد و برای تفسیر نیاز به مهارت و تجربه یک متخصص رادیولوژی دارد. اسکن VQ معمولاً در شرایطی انجام می‌شود که فرد از انجام سی تی اسکن منع می‌شود.

آزمایش برای تشخیص لخته‌ های خون شریانی

ترومبوز شریانی یک وضعیت اورژانسی است، زیرا بافت نمی‌تواند مدت طولانی بدون اینکه خون اکسیژن و مواد مغذی را تحویل دهد زنده بماند. هنگامی که این اتفاق در بازو یا پا رخ می‌دهد، غالباً سریعا فوریت‌های پزشکی انجام می‌شود. در این شرایط ممکن است آرتریوگرافی انجام شود. آزمایشی که در آن مواد کنتراست به شریان مورد نظر تزریق می‌شود. در شرایطی که یک شریان بزرگ مسدود شده باشد، این آزمایش در اتاق عمل با این پیش فرض انجام می‌شود که ممکن است برای باز کردن رگ و احیای جریان خون به عمل جراحی نیاز باشد.

• حمله قلبی: برای تشخیص این اتفاق می‌توان از نوار قلب استفاده کرد. در یک حمله قلبی حاد، روش تشخیصی و درمانی انتخابی یک ﮐﺎﺗﺘﺮﻳﺰﺍﺳﻴﻮﻥ قلبی است. این آزمایش عروق کرونری قلب را بررسی می‌کند. برای آنژیوگرافی عروق کرونری از یک لوله انعطاف پذیر به نام کاتتر استفاده می‌کنند که از طریق رگ‌های خونی وارد قلب می‌شود.
• سکته حاد: در این شرایط یک سی تی اسکن از سر گرفته می‌شود تا علت علائم سکته مغزی و لخته شدن خون در سرخرگ مشخص شود.

درمان لخته خون چیست؟ آیا می‌ توان آن را بدون درمان از بین برد؟

بسته به موقعیت قرارگیری و علائم وجود لخته خون گزینه‌های درمانی متفاوت خواهد بود.

درمان لخته‌ های خون در سطح ورید‌ها

لخته‌ها ممکن است در رگ‌های سطحی یا عمیق ساق پا ایجاد شوند. گزینه‌های درمانی برای کنترل درد و کاهش التهاب یک لخته خونی سطحی دارو‌هایی نظیر استامینوفن یا ایبوپروفن هستند.

• رقیق کننده‌ های خون: برای درمان لخته خون در رگ‌های عمیق پا یا بازو معمولا از دارو‌های انعقاد خون استفاده می‌شود. دستورالعمل‌های پزشکان آمریکایی در سال ۲۰۱۶ توصیه می‌کند بیمارانی که مبتلا به ترومبوز ورید عمقی (DVT) یا آمبولی ریه (PE) هستند بسته به وضعیتشان، با دارو‌های ضد انعقادی مختلف درمان شوند. بیماران مبتلا به DVT یا PE که سرطان فعال ندارند باید با دارو‌های NOAC (ضد انعقاد خوراکی) درمان شوند و بیماران مبتلا به DVT یا PE که مبتلا به سرطان فعال هستند باید با هپارین با وزن مولکولی کم (آنوکساپارین (Lovenox)) تحت درمان قرار بگیرند.
• وارفارین: قرص وارفارین یکی از دارو‌های ضد انعقادی است که سال‌هاست برای درمان لخته‌های خون استفاده می‌شود. این دارو فاکتور‌های لخته شدن خون را مسدود می‌کند و به محض تشخیص DVT (ترومبوز وریدی عمیق) یا لخته شدن خون تجویز می‌شود.
• درمان با ترومبولیتیک: افرادی که به شدت بیمارند و علائمی همچون فشار یا شوک قلبی را تجربه می‌کنند، معمولا کاندیدای درمان با ترومبولیتیک با استفاده از دارو‌های شناخته شده به عنوان فعال کنندهٔ بافتی پلاسمینوژن (TPA) هستند.

درمان لخته خون شریانی

لخته‌های خون شریانی اغلب تهاجمی‌تر اداره می‌شوند. معمولا برای از بین بردن لخته خون شریانی، عمل جراحی تجویز می‌شود و یا دارو به طور مستقیم درون رگ تزریق می‌شود. آلتپلاز یا تنکتپلاز نمونه‌هایی از دارو‌هایی هستند در شرایط لخته خون شریانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
همین رویکرد برای حمله قلبی نیز استفاده می‌شود. در صورت امکان، کاتتریزاسیون قلبی برای یافتن رگ خونی مسدود شده انجام می‌شود و از بالون برای باز کردن ناحیه انسداد یافته، بازگرداندن جریان خون و قرار دادن استنت (فنر) برای باز نگه داشتن آن استفاده می‌شود.

عوارض لخته شدن خون چیست؟

لخته‌های خونی از گردش درست و مناسب خون جلوگیری می‌کنند. ترومبوز ورید عمقی پا یا بازو ممکن است باعث آسیب دائمی به رگ‌ها شود و تورم مداوم اندام (سندرم پس از فلبیت) ایجاد کند. مسئله تهدیدکننده زندگی که ممکن است در اثر ترومبوز ورید عمیق در بازو یا پا ایجاد شود این است که ممکن است موجب آمبولی ریه شده و باعث ایجاد مشکل در عملکرد ریه و اکسیژن رسانی به خون شوند. ترومبوز شریانی نیز اغلب یک واقعه تهدیدکننده جان یا اندام است، زیرا در این شرایط اعضای بدن و سلول‌ها اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند.

سخن پایانی

با علائم وجود لخته خون و علل آن آشنا شدید، از آن جایی که این شرایط می‌تواند خطرات و عوارض جدی به دنبال داشته باشد، مهم است که به محض مشاهده هر یک از علائم وجود لخته خون به پزشک مراجعه کرده و در صدد تشخیص و درمان آن برآیید. در پایان شما را به مطالعه مطلب مفید «علت بروز لخته خون در پریودی چیست؟ + علائم و راه های درمان» دعوت می‌کنیم. آیا تاکنون با علائم وجود لخته خون در  پا یا قسمت‌های دیگر بدنتان مواجه شده‌اید؟ لطفا نظرات وتجربیاتتان را در قسمت پایین همین صفحه با ما و سایر کاربران ستاره در میان بگذارید.

برگرفته از:  medicinenet