نویسنده: الهام زمانی
بروزرسانی: ۱۶ شهریور ۱۴۰۰
ستاره | سرویس سلامت – به افزایش گلبول‌های قرمز خون، پلی سیتمی گفته می‌شود. پلی سیتمی باعث افزایش غلظت خون شده و این موضوع به نوبه خود می تواند به بروز مشکلات مختلف از جمله لخته شدن خون منجر شود. افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون دلایل متنوعی دارد که هر کدام از آن‌ها به درمان خاص خود نیاز دارند. در این مقاله با علت بالا رفتن گلبول قرمز در بزرگسالان و کودکان و همچنین علائم و نحوه درمان آن بیشتر آشنا خواهیم شد.
انواع پلی سیتمی یا افزایش گلبول های قرمز خون
به طور کلی، ۲ نوع پلی سیتمی وجود دارد:
- پلی سیتمی اولیه: از تولید بیش از حد گلبول قرمز توسط مغز استخوان در اثر جهش‌های ژنی یا عوامل بیولوژیکی ناشی می‌شود.
- پلی سیتمی ثانویه: کاهش اکسیژن رسانی به بافت‌های مختلف بدن، مصرف بعضی داروها و ابتلا به بیماری‌های مختلف در بروز این نوع پلی سیتمی نقش دارد.
پلی سیتمی اولیه به ۳ دسته تقسیم‌بندی می‌شود:
- پلی سیتمی ورا (PV): این بیماری معمولا در بزرگسالان دیده می‌شود.
- پلی سیتمی اولیه خانوادگی و مادرزادی: به علت ناهنجاری‌های ژنتیکی یا اختلال در میزان هورمونی به نام اریتروپویتین ایجاد می‌شود. اریتروپویتین در تولید گلبول‌های قرمز خون نقش دارد.
- پلی سیتمی نوزادی: این بیماری قبل یا بعد از تولد تشخیص داده می‌شود.
علت بالا رفتن گلبول قرمز در بزرگسالان و کودکان
درباره علت بالا رفتن گلبول قرمز در کودکان باید گفت که ابتلای مادر به دیابت یا پرفشاری خون، سیگار کشیدن مادر و زندگی او در مناطق مرتفع احتمال پلی سیتمی نوزادی را افزایش می‌دهد. اگر خونی که نوزاد در زمان تولد از طریق جفت دریافت می‌کند بیش از حد زیاد باشد، احتمال دارد به پلی سیتمی مبتلا شود. اختلال رشد جنین در داخل رحم، نقایص مادرزادی (بعضی مشکلات قلبی یا کلیوی)، سندرم داون و سندرم بک ویت- ویدمن هم می‌توانند به پلی سیتمی منجر شوند. سایر علل افزایش گلبول قرمز در بزرگسالان و کودکان عبارتند از:
۱. کاهش سطح اکسیژن
شرایط زیر باعث کاهش میزان اکسیژن و در نتیجه افزایش گلبول‌های قرمز خون می‌شوند:
- بیماری قلبی
- نارسایی قلبی
- هموگلوبینوپاتی (بیماری مادرزادی که ظرفیت حمل اکسیژن توسط گلبول‌های قرمز را کاهش می‌دهد.)
- بیماری‌های ریوی از جمله بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) و فیبروز ریه
- آپنه خواب
- سیگار کشیدن و وابستگی به نیکوتین
- زندگی در مناطق مرتفع
۲. افزایش غلظت گلبول‌های قرمز خون
کم آبی بدن، یکی از علل افزایش گلبول قرمز است که به راحتی می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد. اگر به اندازه کافی مایعات مصرف نکنید و بدن شما دچار کم آبی شود، در آزمایش خون تعداد گلبول‌های قرمز بالاتر از حد طبیعی گزارش می‌شود. در این شرایط تعداد گلبول‌های قرمز ثابت می‌ماند، اما به دلیل کم آبی غلظت آن‌ها (تعداد گلبول قرمز در واحد حجم) بالا می‌رود.
۳. مصرف بعضی داروها
بعضی داروها می‌توانند تولید گلبول قرمز را تحریک کنند، از جمله:
- استروئیدهای آنابولیک
- اریتروپویتین تزریقی
۴. بیماری کلیوی
در موارد نادر ممکن است در مبتلایان به سرطان کلیه یا افرادی که پیوند کلیه انجام داده‌اند، کلیه‌ها بیش از حد اریتروپویتین تولید کنند. این امر باعث افزایش تولید گلبول‌های قرمز می‌شود.
۵. تولید بیش از حد گلبول قرمز توسط مغز استخوان
- پلی سیتمی ورا
- سایر اختلالات میلوپرولیفراتیو (نوع خاصی از سرطان خون)
درباره علت بالا رفتن گلبول قرمز در کودکان باید گفت که ابتلای مادر به دیابت یا پرفشاری خون، سیگار کشیدن مادر و زندگی او در مناطق مرتفع احتمال پلی سیتمی نوزادی را افزایش می‌دهد. اگر خونی که نوزاد در زمان تولد از طریق جفت دریافت می کند بیش از حد زیاد باشد، احتمال دارد به پلی سیتمی مبتلا شود. اختلال رشد جنین در داخل رحم، نقایص مادرزادی (بعضی مشکلات قلبی یا کلیوی)، سندرم داون و سندرم بکویت- ویدمن هم می‌توانند از سایر علل پلی سیتمی محسوب شوند.
علائم افزایش گلبول قرمز
این احتمال وجود دارد که فردی دچار پلی سیتمی باشد، اما از آن اطلاع نداشته باشد؛ چون علائم این بیماری به تدریج و بسیار آهسته ایجاد می‌شوند. بعضی از علائم غیر اختصاصی پلی سیتمی عبارتند از:
- ضعف
- خستگی
- سردرد
- خارش
- کبودی
- درد مفاصل
- سرگیجه
- درد شکم
در بیماران مبتلا به پلی سیتمی ورا، وقوع سایر اختلالات خونی بسیار شایع است؛ بنابراین، ممکن است خونریزی یا مشکلات انعقادی در این بیماران مشاهده شود. به دلایل نامعلوم، پوست این بیماران بعد از حمام کردن دچار خارش می‌شود. پلی سیتمی ورا می‌تواند به درد مفاصل هم منجر شود.
ممکن است علائم پلی سیتمی ثانویه به بیماری زمینه‌ای که در بروز آن نقش داشته، نسبت داده شود. به عنوان مثال، اگر بیماری ریوی علت پلی سیتمی باشد، بیمار علائمی مثل تنگی نفس، سرفه مزمن و خستگی را تجربه می‌کند. اگر پلی سیتمی با سرطان کلیه، سرطان کبد یا سایر تومورهای ترشح کننده اریتروپویتین مرتبط باشد، علائمی مثل کاهش وزن، درد شکم یا زردی مشاهده می‌شود.
تشخیص علت بالا رفتن گلبول قرمز
اگر پزشک تشخیص دهد که فردی به پلی سیتمی مبتلا است، برای مشخص کردن علت زمینه‌ای بروز این مشکل آزمایش‌های متعددی را انجام می‌دهد:
- آزمایش خون: تعداد تمام سلول‌های خونی شامل گلبول قرمز، گلبول سفید و پلاکت‌ها مشخص می‌شود.
- بیوپسی مغز استخوان: نمونه کوچکی از مغز استخوان فرد گرفته شده و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود.
- آزمایش ژنتیک: در موارد نادر، علل ژنتیکی در بروز پلی سیتمی ورا نقش دارند؛ با این حال، پزشک ممکن است مغز استخوان را از نظر جهش‌های ژنتیکی بررسی کند.
راه های درمان افزایش گلبول قرمز
در مبتلایان به پلی سیتمی ثانویه، درمان علت زمینه‌ای بروز این مشکل به کاهش گلبول‌های قرمز کمک می‌کند؛ اما پلی سیتمی ورا، یک بیماری مزمن است که درمان شناخته شده‌ای برای آن وجود ندارد. معمولا پزشکان برای درمان پلی سیتمی ورا از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:
- فلبوتومی: فرآیندی است که طی آن از بیمار خون گرفته می‌شود.
- دارو درمانی: اگر فلبوتومی در درمان پلی سیتمی موثر نباشد، پزشک استفاده از داروهای سرکوب کننده مغز استخوان را توصیه می‌کند. هیدروکسی اوره، دارویی است که از تولید گلبول قرمز توسط مغز استخون جلوگیری می‌کند.
- مهارکننده‌های JAK2: اگر سایر داروها در کنترل پلی سیتمی موثر نباشند، پزشک از داروهای مهارکننده آنزیم JAK2 استفاده می‌کند. از این داروها می‌توان به رکسولیتینیب (Ruxolitinb) اشاره کرد.
- سایر گزینه‌های درمانی: معمولا پزشک برای کنترل علائم پلی سیتمی داروهای مختلف مثل آسپرین و آنتی هیستامین را تجویز می‌کند. آسپرین از لخته شدن خون جلوگیری کرده و به تسکین سردرد کمک می‌کند. آنتی هیستامین‌ها هم خارش پوست را کاهش می‌دهند.
کلام پایانی
بسیاری از افراد مبتلا به پلی سیتمی از ابتلای خود به این مشکل بی‌اطلاع هستند. ممکن است پزشک طی آزمایش‌هایی که با اهداف دیگر انجام شده‌اند، پلی سیتمی را کشف کند یا بروز علائم به تشخیص آن منجر شود. علت بالا رفتن گلبول قرمز بین افراد مختلف، متفاوت است. از علل افزایش گلبول قرمز می‌توان به زندگی در ارتفاعات، سیگار کشیدن، ابتلا به بیماری‌های قلبی، ریوی یا کلیوی و مصرف بعضی داروها اشاره کرد. برای درمان پلی سیتمی اولیه از روش‌های مختلفی مثل فلبوتومی و دارو درمانی استفاده می‌شود؛ اما درمان پلی سیتمی ثانویه به علت زمینه‌ای بروز آن بستگی دارد.
