آثار و برکات صدقه دادن از منظر قرآن و ائمه

ستاره | سرویس مذهبی – آثار و برکات صدقه چیست؟ صدقه دادن از مهمترین روش‌هایی است که در متون دینی برای محافظت انسان در برابر آسیب‌ها توصیه شده است. اهمیت صدقه تا جایی است که قرآن کریم یکی از بزرگترین حسرت‌های اموات را صدقه ندادن می‌داند. صدقه البته شکل‌های متفاوت و آداب مخصوصی دارد. در این نوشته ضمن معرفی آثار و برکات صدقه دادن، اهمیت این عمل مستحب را در قرآن و روایات ائمه اطهار پیگیری می‌کنیم.

 

جایگاه و انواع صدقه

در مورد آثار و برکات صدقه دادن از امام سجاد (ع) نقل است که صدقه ابتدا به دست خدا و سپس به دست فقیر و نیازمند می‌رسد. مکرراً در روایات و قرآن کریم به ثواب صدقه دادن، حتی به‌ میزان ناچیز اشاره شده‌ است، اما این تنها برکت این عمل نیست. بلکه فواید دنیوی آن نیز بسیار متعدد است. علاوه بر این برکات فردی، اهمیت صدقه را باید در وضعیت اجتماعی جامعه اسلامی نیز بررسی کرد. در جامعه‌ای که در آن صدقه رواج دارد، نه تنها معضلات اقتصادی، بلکه دیگر مشکلات مردم نیز با همدلی میانشان برطرف می‌شود.

 

 انواع صدقه

صدقه تنها محدود به شکل مالی آن نیست. بنا بر نظر محدثین، صدقه شامل دستگیری از نیازمندان، رفع مشکلات دیگران، کمک‌های روانی و معنوی و همچنین ساخت و سازها و فعالیت‌های عمرانی نیز می‌شود. همچنین امام صادق (ع) در اهمیت انواع دیگر صدقه می‌فرمایند: «آن نوع از صدقه‌ كه خداوند متعال دوست دارد، اصلاح ميان مردم به هنگام تیره شدن رابطه‌شان و همچنین نزديك كردن مردم به همدیگر به هنگام دوری آنها از هم است.» (کافى، الاسلامیه، ج ۲، ص ۲۰۹)

در روایات شرط اصلی صدقه را حلال بودن مال صدقه‌دهنده می‌دانند. حرام بودن مال موجب عدم صداقت فرد صدقه‌دهنده شده و آثار صدقه را از بین می‌برد. امام هادى(ع) در این باره می‌فرمایند: «همانا مال حرام افزايش نیافته و اگر افزايش يابد، بركتى ندارد . اگر انفاق شود، پاداشى ندارد و اگر بماند، توشه‌ه‏اى به سوى آتش خواهد بود.»(کافى، ج ۵، ص ۱۲۵، ح ۷)

 

آثار و برکات صدقه

صدقه بر اساس متون دینی فضایل و آثار فراوانی دارد. از میان آثار و برکات صدقه دادن می‌توان به موارد زیر که از جمله مهمترین آنها هستند اشاره کرد:

۱. دفع بلایا و التیام دردها: هنگامی که انسان دچار بلا یا مصیبتی می‌شود باید صبر پیشه کرده و با توکل کردن به خدا، خواندن ادعیه و دادن صدقه خواستار رفع این معضل در درگاه خداوند متعال بشود. با این حال همانطور که عقل انسان حکم می‌کند، پیشگیری و دفع آفات بر درمان آنها ترجیح دارد. از مهم‌ترین فواید و فضیلت‌های صدقه دادن دفع معضلات و گرفتاری‌ها پیش از وقوع آنهاست. فضیلت صدقه تا جایی است که حتی قضای حتمی و قطعی را نیز دفع کرده و به تاخیر می اندازد.

۲. افزایش طول عمر: طولانی شدن عمر نیز از جمله فضیلت‌هایی است که صدقه دادن با دفع بلایا به‌ دست می‌دهد. در روایات مکرری آمده است که صدقه دادن موجب تاخیر افتادن در اجل انسان است. همچنین صدقه انواع مرگ بد، بیماری‌های سخت و عذاب‌آور و سختی لحظات احتضار را از بین می‌برد.

۳. افزایش ثروت: یکی دیگر از اصلی‌ترین برکات صدقه، رفع معضلات اقتصادی و افزایش ثروت است. در روایات توصیه شده‌ است که هرکس معضل اقتصادی دارد و یا حتی خود فقیر و نیازمند است، صدقه دادن مشکل او را حل می‌کند. خداوند متعال تاثیر صدقه را تا هفتصد برابر ذکر می‌کند.

۴. آمرزش گناهان: خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‌اند، قطعاً گناهان‌شان را از آنان مى‌زداييم و بهتر از آنچه می‌کردند پاداش‌شان مى‌دهيم.» (عنکبوت، آیه ۷)

همانطور که در این آیه آمده است انجام برخی صالحات موجب آمرزش گناهان و از بین رفتن تاثیرات آن در زندگی و اعمال انسان می‌شود. از جمله این اعمال نیک که فراوان در روایات و خود قرآن به آن توصیه شده‌ است، صدقه است. انجام عمل صالحی مانند صدقه همچنین موجب دور شدن انسان از شرایط ارتکاب به گناه می‌شود.

۵. محبت خداوند متعال: صدقه دادن همچنین موجب ایجاد محبت خداوند می‌گردد. امام علی (ع) در روایتی صدقه و صله رحم را موجب پاک کردن گناهان و همچنین محبوبیت انسان نزد خدا می‌دانند. بالطبع محبوبیت بیشتر نزد خدا نیز فضایل و آثار بسیاری دارد.

۶. سعادت اخروی و دنیوی: از برکات صدقه می‌توان به سعادت اخروی، رفتن به بهشت و همچنین حیات طیبه پس از مرگ اشاره کرد. همچنین چنانکه قرآن کریم اشاره کرده‌ است، صدقه موجب زندگی کریمانه و متقی در دنیا بدون حرص و طمع می‌شود. علاوه بر این، خداوند متعال در فضیلت انفاق و صدقه مومنین را به رفع اندوه و بیم بشارت داده است.

۷. رهایی از غضب خداوند: یکی از راهکارهای در امان ماندن از غضب و خشم خداوند، صدقه دادن است. آلوده شدن به گناهان و کفر از جمله مواردی‌ست که قرآن کریم به عنوان علت خشم خداوند معرفی کرده‌ است.

۸. رفع معضلات اجتماعی: روشی که دین مبین اسلام برای کنترل وضعیت اقتصادی جامعه و جلوگیری از شکاف‌های اقتصادی مطرح کرده‌ است، جلوگیری از انباشته شدن ثروت در دست قشر خاصی از جامعه و عدم گردش پول به نحو سالم در جامعه است. از راهکارهایی که در روایات به آن اشاره شده است، انفاق و صدقه دادن برای جلوگیری از تضاد طبقاتی است.

 

 

فواید صدقه دادن در قرآن کریم

در قرآن کریم نیز آیات بسیاری درباره صدقه بیان شده‌ است که از میان آنها تنها به چند مورد اکتفا می‌کنیم:

• در حقيقت مردان و زنان صدقه‏‌دهنده و آنان كه به خدا وامى نيكو داده‏‌اند ايشان را پاداش، دوچندان گردد و اجرى نيكو خواهند داشت. (حدید، آیه ۱۸)
• گفتارى پسندیده (در برابر نیازمندان‏) و گذشت (از اصرار و تندىِ آنان‏) بهتر از صدقه‌‏اى است که آزارى به دنبال آن باشد و خداوند بی‌نیاز بردبار است. (بقره، آیه ۲۶۳)
• در بسیارى از رازگویی‌هاى ایشان خیرى نیست. مگر کسى که به صدقه یا کار پسندیده یا سازشى میان مردم فرمان دهد. و هر کس براى طلب خشنودى خدا چنین کند به زودى او را پاداش بزرگى خواهیم داد. (نسا، آیه ۱۱۴)
• کسانى که بر مؤمنانى که از روى میل صدقه می‌دهند عیب می‌گیرند و کسانى که [در انفاق] جز به اندازه توانشان نمی‌یابند را به ریشخند می‌گیرند [بدانند که] خدا آنان را به ریشخند می‌گیرد و براى ایشان عذابى پر درد خواهد بود. (توبه، آیه ۷۹)
• از آنان کسانی‌اند که با خدا عهد کرده‌‏اند که اگر از کرم خویش به ما عطا کند قطعاً صدقه خواهیم داد و از شایستگان خواهیم شد. (توبه، آیه ۷۵)
• و از آنچه روزى شما گردانیده‌‏ایم انفاق کنید، پیش از آنکه یکى از شما را مرگ فرا رسد و بگوید پروردگارا! چرا تا مدتى بیشتر [اجل] مرا به تأخیر نینداختى تا صدقه دهم و از نیکوکاران باشم. (منافقون، آیه ۱۰)

 

صدقه در روایات و احادیث

احادیث پیامبر اکرم (ص) در مورد آثار و برکات صدقه دادن:

• صدقه بلا را برطرف مى‏‌كند و مؤثرترينِ داروهاست. همچنين، قضاى حتمى را برمى‏‌گرداند و درد و بيمارى‏‌ها را چيزى جز دعا و صدقه از بين نمى‌‏برد. (بحارالأنوار، بیروت، ج ۹۳، ص ۱۳۷، ح ۷۱)
• به راستى خداوند با صدقه دادن درد، طاعون، آتش‌‏سوزى، غرق شدن، خرابى، ديوانگى و هفتاد باب دیگر از بدی‌ها را از بين می‏‌برد.
• صدقه به جا، نيكوكارى، نيكى به پدر و مادر و صله رحم، بدبختى را به خوشبختى تبديل و عمر را زياد و از پيشامدهاى بد جلوگيرى می‌‏كند. (نهج‌الفصاحه، ص ۵۴۹، ح ۱۸۶۹)
• صدقه، خشم پروردگار را فرو می‌نشاند. (نهج‌الفصاحه، ص ۲۸۳، ح ۶۴۶)
• من مأمورم كه صدقه و زكات را از ثروتمندانتان بگيرم و به فقرايتان بدهم. (مستدرک‌الوسائل، ج ۷، ص ۱۰۵، ح ۷۷۶۲)
• صدقه دادن از مرگ بد جلوگيرى می‌كند.
• بيماران خود را به وسيله صدقه درمان كنيد.
• هر گاه انسان دست خود را به دادن صدقه دراز كند، خداوند به رويش لبخند می‌زند و هر كه خدا بر او لبخند بزند، آمرزيده است.
• صدقه، گرماى گورها را از صدقه‏‌دهنده دور می‌کند. در روز قيامت، مؤمن در سايه صدقه خود، پناه می‌گیرد.
• دو چيز است كه دوست ندارم كسى در آن‌ها با من شريك بشود: اول وضويم؛ چراکه جزو نماز من است. ثانیاً صدقه‌‏ام كه بايد از دست من به دست نيازخواه برسد. زيرا صدقه، در دست خداى رحمان قرار می‌گیرد.
• هر احسانى چه به توانگر و چه به تهیدست، صدقه است.
•  آنچه شخص تنگ‏دست در توان دارد و در نهان به نيازمندى می‌دهد، برترین نوع صدقه است.
• كسى كه صدقه دادن را از حد بگذراند، مانند كسى است كه صدقه نمی‌دهد.
• برترين صدقه، صدقه‌‏اى است كه در ماه رمضان داده شود.
• سوگند به خدايى كه جانم در دست اوست، انسان‌ها هيچ انفاقى نمی‌كنند كه دوست‏‌داشتنی‌‏تر از گفتار نيك باشد.
•  تا زمانى كه خويشاوندِ نيازمند هست، صدقه دادن به دیگری روا نيست.
• صدقه دادن به خويشاوند، اجرش دو چندان است.
• در آن روز كه هيچ سايه‌‏اى جز سايه عرش خدا نيست، هفت نفر در سايه عرش اويند: یکی از آن‌ها مردى است كه با دست راستش صدقه دهد و آن را از دست چپ خود مخفى بدارد.

 

احادیث امیرالمومنین (ع):

•  با صدقه دادن، روزی خود را فرود آورید. (کافی، ج ۴، ص ۳، ح ۵؛ تحف العقول، ص ۶۰)
•  روزى يك دينار صدقه دادم، رسول خدا (ص) به من فرمود: يا على! آيا میدانى كه صدقه از دست‌هاى مؤمن بيرون نمی‌آید، مگر آنكه او از وسوسه‏‌هاى هفتاد شيطان رها شده كه همگى او را از اين كار باز می‌دارند و به او می‌گویند: اين كار را مكن. و همچنین پيش از آنكه صدقه در دست شخص نيازمند قرار گيرد، در دست پروردگار بزرگ قرار خواهد گرفت؟

 

احادیث امام صادق (ع):

•  به خدا قسم سه چيز حق است: اول آنکه هيچ ثروتى بر اثر پرداخت صدقه و زكات كم نمی‌شود، دوم آنکه در حق هيچ‌كس ستمى نشود كه بتواند تلافى كند اما خويشتندارى کند، مگر اينكه خداوند به جاى آن به او عزت بخشيده و سوم آنکه هيچ بنده‌‏اى درِ خواهش از مردم را به روى خود نگشاید، مگر اينكه درى از فقر به رويش باز شود. (بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۲۰۹، ح ۷۹)
• چه بسا فردى كه براى خشنودى خدا يك درهم صدقه می‌دهد و خداوند به پاداش همين صدقه ناچيز، بهشت را بر او ارزانى می‌دارد.
•  ثواب يك درهم صدقه دادن، از يك روز روزه گرفتن بیشتر است.
• كسى كه صدقه بدهد، چه در روز يا در شب، خداوند او را از غم و غصه، گرفتار شدن در چنگ درنده، و مرگ بد محفوظ می‌دارد.
•  صدقه دادن در روز گناه را ذوب می‌کند، آن گونه كه آب نمك را ذوب می‌کند، و به راستى كه صدقه دادن در شب، خشم خدا را فرو می‌نشاند.
•   به‌ راستى كه خداوند هيچ چيزى را نيافريد مگر آنكه براى او انباردارى را مقرر فرمود تا آن را انبار كند، به غير از صدقه كه پروردگار خود متولّى و مباشر و خزانه‌دار آن شده است، و پدرم هرگاه چيزى را به مستمندى صدقه می‌داد، آن را از او می‌گرفت و می‌بوسيد و می‌بوئيد و باز آن را به او برمی‌گرداند، زيرا صدقه پيش از رسيدن به دست مستمند، در دست خدا قرار می‌گيرد.
• هر كه صبحگاهان چيزى صدقه بدهد خداوند شومى آن روز را از او برطرف می‌کند.

 

 

صدقه برای امام زمان (عج) و فواید آن

یکی از صدقه‌هایی که بسیار توصیه شده‌ است، صدقه برای امام زمان (عج) است. ایشان مانند دیگر انسان‌ها زندگی طبیعی داشته و ممکن است دچار بیماری‌ها و مشکلات بشوند. فلذا ائمه اطهار مکرراً برای ایشان دعا کرده‌اند. به طور کلی صدقه دادن برای امام زمان (عج) از وظایف مومنین در روزگار غیبت است. اهمیت این صدقه تا جایی است که سید بن طاووس، صدقه دادن برای امام را قبل از صدقه دادن برای خود و خانواده و در واقع مقدم برآن توصیه کرده‌ است. همچنین پیامبر اکرم (ص) بسیار بر صدقه دادن برای امام زمان (عج) و استعانت از ایشان در مصایب و گرفتاری‌ها توصیه کرده‌اند.

 

سخن پایانی

صدقه دادن یکی از افعالی‌ست که بسیار در قرآن و روایات، توصیه شده‌ است. صدقه آثار و برکات متعددی دارد که از جمله آنها می‌توان به دفع بلا و مشکلات، افزایش طول عمر، افزایش ثروت و آمرزش گناهان اشاره کرد. صدقه دادن البته آداب و شرایط مخصوص به خود را دارد. همچنین صدقه برای امام زمان (عج) به جهت تجدید میثاق و ابراز محبت به امام، تعجیل در فرج ایشان و آمرزش گناهان توصیه شده‌ است. البته همانطور که اشاره شد صدقه فقط بخشیدن مال نیست، بلکه انواع مختلفی دارد، در این رابطه می‌توانید به مطلب آیا منظور از صدقه دادن تنها کمک مالی است؟ مراجعه کنید. نظر شما چیست؟ شما درباره صدقه و آثار آن چه فکر می‌کنید؟ لطفا نظرات خود را با ما و سایر همراهان ستاره به اشتراک بگذارید.