تفاوت اذان و اقامه و فلسفه وجودی هرکدام چیست؟

ستاره | سرویس مذهبی – تفاوت اذان و اقامه چه تفاوت‌هایی دارند؟ فلسفه‌ی اذان، دعوت مومنان به عبادت و آماده شدن برای ملاقات با خداوند متعال است؛ اما در دین مبین اسلام علاوه‌بر اذان، گفتن اقامه نیز قبل از نماز توصیه می‌شود. اذان و اقامه برخلاف شباهت ظاهری‌شان، به‌دلیل فلسفه متفاوتی که در تشریع قبل از نماز دارند، تفاوت‌هایی نیز دارا هستند. همچنین در عقیده مذاهب تشیع و تسنن تفاوت‌هایی در ادای این دو رکن وجود دارد. این نوشته به‌دنبال آن است که با تبیین وجوب این دو رکن و علت تفاوت آن‌ها، این تفاوت‌ها را بررسی کند.

علت تفاوت اذان و اقامه

همه احکام الهی، حکمتی مشخص و فلسفه وجودی مخصوص به خود دارند. اذان و اقامه نیز به عنوان دو رکن از آداب مخصوص به نماز، از این قاعده مستثنا نیستند. اذان از نظر لغوی به‌معنای “آگاهی دادن” و “خبر رساندن” است. حکمت اذان را به‌طور کلی می‌توان آشکار ساختن اسلام، اقرار به توحید و نبوت و همچنین دعوت به عبادت دانست؛ اما حکمت اقامه ایجاد حضور قلب در نماز و آماده‌شدن برای آن است.

راه تشخیص اذان از اقامه

تفاوت اذان و اقامه را می‌توان در عبارت “قد قامت الصلاه” و تفاوت زمانی‌شان جست‌وجو کرد. از آنجا که فلسفه اذان دعوت کردن مومنین برای نماز و اطلاع آن‌ها از زمان نماز است، در دین اسلام توصیه شده  که بین اذان و نماز فاصله‌ای باشد تا مومنین بتوانند خود را برای نماز جماعت آماده کنند؛ اما اقامه بلافاصله قبل از نماز قرائت شده و حتی در نماز‌های فردی هم گفتن آن مستحب است. در واقع اذان، نشانه اعلام ورود به وقت نماز بوده و اقامه به‌عنوان مقدمه شروع ارکان این فریضه ادا می‌شود.

تفاوت‌های اذان و اقامه

تفاوت‌های اذان و اقامه، به دو دسته تفاوت‌های ظاهری و زمانی تقسیم می‌شود.

۱. تفاوت ظاهری

میان اذان و اقامه سه تفاوت اصلی در نحوه‌ی خواندن و صورت ظاهری‌ وجود دارد که عبارتند از:

• ذکر “الله اکبر” در اذان چهاربار و در اقامه دوبار تکرار می‌شود.
• در قسمت پایانی اذان ذکر “لا اله الا الله” دوبار و در اقامه یکبار تکرار می‌شود.
• عبارت “قد قامت الصلاه” در اذان گفته نمی‌شود، اما در انتهای اقامه به‌دلیل نزدیکی زمانی آن به نماز گفته می‌شود.

۲. تفاوت زمانی

اذان گفتن و به‌طورکلی، پخش آن در مساجد به‌جهت اطلاع مومنان از اوقات شرعی و آماده شدن برای خواندن نماز است. معمولا میان گفتن اذان و نماز خواندن فاصله‌ای برای حضور مومنان در مسجد و یا تدارک آداب نماز و وضو گرفتن وجود دارد. با این حال، گفتن اقامه دقیقا پیش از خواندن نماز صورت می‌گیرد. به‌همین دلیل است که عبارت “قد قامت الصلاه” در اقامه و دقیقا در قسمت پایانی آن وجود دارد، اما در اذان گفته نمی‌شود. به بیان دیگر اذان حکم دعوت مومنین به فریضه نماز را داشته و اقامه به عنوان آخرین رکن از ارکان قبل نماز توصیه شده‌است.

تفاوت اذان و اقامه در دیدگاه شیعیان و اهل سنت

منشا و صورت ظاهری اذان و اقامه در دیدگاه شیعیان و اهل سنت تفاوت‌هایی دارد. این تفاوت‌ها از این قرار است:

۱. شهادت بر ولایت امام علی (ع) در اذان و اقامه

نکته‌ی قابل توجه در مورد شهادت دادن به ولایت امام علی (ع) در اذان و اقامه آن است که شیعیان ابدا این عبارت را جزئی از اذان نمی‌دانند؛ چراکه در دیدگاه شیعیان اضافه شدن هر عبارتی به ارکان اصلی اذان به‌مثابه بدعت‌گذاری بوده و عملی حرام است. از دیدگاه شیعیان، ذکر “اشهد ان علی، ولی الله” صرفا امری مستحب و خارج از اذکار اصلی اذان و اقامه است.

۲. اختلاف‌نظر در عبارت “حی علی خیر العمل”

تفاوت دوم شیعیان با اهل سنت در اذان و اقامه، عبارت “حی علی خیر العمل” است. اهل سنت برخلاف شیعیان از این عبارت در اذان و اقامه استفاده نمی‌کنند؛ حال آنکه شیعیان این جمله را از ارکان اصلی اذان و اقامه می‌دانند. در دیدگاه شیعیان در زمان پیامبر این عبارت در اذان و اقامه وجود داشته است، اما عمر (و یا به قولی عثمان)، برای آنکه مومنین به‌جهت آنکه نماز را بهترین عمل می‎‌دانند از جهاد غافل نشوند، دستور به حذف آن داده‌ است.

۳. اختلاف‌نظر در عبارت “الصلاه خیر من النوم”

تفاوت دیگر آن است که اهل سنت به هنگام اذان صبح، عبارت “الصلاه خیر من النوم” که به معنای ” نماز از خواب بهتر است” را استفاده می‌کنند و معتقدند این عبارت، توسط عمر به اذان اضافه شده است.

۴. اختلاف‌نظر در منشا اذان و اقامه

دیگر تفاوت شیعیان و اهل سنت در اذان و اقامه، تفاوتی ریشه‌ای بر سر منشا اذان و اقامه است. شیعیان اعتقاد دارند اذان و اقامه از طریق جبرئیل بر پیامبر وحی شده و ایشان این فرستاده الهی را به بلال حبشی آموزش داده‌اند. حال آنکه بر طبق نظر اهل سنت، کلمات اذان و اقامه را عمر بر اساس خوابی که دیده بود، به پیامبر (ص) آموخته‌ است. همچنین در این دیدگاه، اصل اذان را حمزه، پسر عبدالمطلب در برابر کسانی که طبل و زنگ را برای آگاهی از اوقات شرعی پیشنهاد داده‌ بودند، مطرح کرد.

۵. اختلاف‌نظر در زمان تشریع اذان

تفاوت دیگر این دو مذهب بر سر زمان تشریع اذان و اقامه است. زمان تشریع اذان به معنای “زمان وارد شدن اذان به سیستم دین اسلام است”. بر اساس دیدگاه اهل تشیع، اذان و اقامه قبل از هجرت پیامبر (ص) به مدینه تشریع شده؛ اما در دیدگاه اهل تسنن، اذان در سال‌های اول هجرت تشریع شده است.

۶. تکرار لا اله الا الله در پایان نماز

یکی دیگر از تفاوت‌های ظاهری نیز آن است که شیعیان عبارت ” لا اله الا الله” را دوبار در انتهای اذان به کار می‌برند؛ حال آنکه در روش اهل سنت اینگونه نیست.

آیا اذان و اقامه واجب هستند؟

مطابق با نظر فقهای شیعه، گفتن اذان و اقامه در نماز‌های واجب روزانه مستحب خواهد بود. برای دیگر نماز‌های واجب و همچنین نماز‌های مستحبی نیز اذان و اقامه توصیه نشده است.

سخن پایانی

اذان و اقامه از آداب اصلی پیش از فریضه نماز هستند. به سبب تفاوتی که در فلسفه وجودی اذان و اقامه وجود دارد، تفاوت‌هایی نیز در متن و شیوه اقامه آن‌ها بوجود می‌آید. به‌ طور کلی، حکمت “اذان” دعوت مومنین به نماز و اطلاع رسانی از رسیدن اوقات شرعی است؛ اما “اقامه” که با فاصله از اذان خوانده‌ می‌شود، به‎جهت آمادگی مومنان و ایجاد حضور قلب برای نماز توصیه شده است. همچنین این دو رکن مستحبی، در دیدگاه اهل تشیع و اهل سنت نیز تفاوت‌هایی دارند. گاهی گفته می‌شود که  تغییراتی در اذان توسط شیعیان ایجاد شده است. کارشناسان بخش مذهبی ستاره در مطلب تغییر اجزای اذان و اقامه توسط شیعیان این موضوع را بررسی کرده اند که مطالعه آن برای شما خالی از لطف نخواهد بود. در پایان، مشتاق دریافت دیدگاه‌ها و نظرات شما در این خصوص هستیم…