نویسنده: ابوالفضل ناظمی
بروزرسانی: ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۱
ستاره | سرویس مذهبی _ تهجد در فرهنگ دینی به معنای شب زنده داری و راز و نیاز با خداوند متعال است. این عمل همواره مورد تاکید قرآن کریم بوده و احادیث فراوانی نیز در توصیه به این امر وجود دارد. یکی از بارز‌ترین مصادیق تهجد و شب زنده داری، “نماز تهجد” بوده که از آن به عنوان “نماز شب” نیز یاد می‌کنند. در این مطلب قصد داریم به بررسی کامل این نماز بپردازیم.
منبع قرآنی نماز تهجد
نماز تهجد از جمله عبادات مهم دین اسلام به شمار می‌آید که از آن به عنوان نماز شب نیز یاد می‌کنند. طبق آیه شریفه ۷۹ سوره اسراء یعنی:”و مِنَ الَّیلِ فَتَهَجَّد بِهِ نافِلَةً لَکَ…” پیامبر اسلام (ص) از جانب خداوند ملزم به خواندن این نماز شده و برای سایر مسلمانان نیز به عنوانی عملی مستحب مورد تاکید قرار گرفته است.
رکعت‌های نماز شب
این نماز یازده رکعت دارد که شامل چهار نماز دو رکعتی به نیت نماز شب، یک نماز دو رکعتی به نیت نماز شفع و یک نماز یک رکعتی به نیت نماز وتر می‌شود.
مراحل خواندن نماز تهجد
۱. هشت رکعت اول
هشت رکعت اول این نماز به صورت چهار نماز دو رکعتی است که همانند نماز صبح خوانده می‌شود.
۲. نماز شفع
پس از آن نماز شفع که یک نماز دو رکعتی است بدین صورت خوانده خواهد شد: در رکعت اول پس از خواندن سوره حمد، سوره ناس و در رکعت دوم پس از خواندن سوره حمد، سوره فلق خوانده خواهد شد.
۳. نماز وتر
حال نوبت به نماز وتر می‌رسد؛ برای این نماز یک رکعتی، آداب بخصوصی بیان شده است.
سوره پس از حمد
پس از خواندن سوره حمد، بهتر است سه بار سوره توحید، سپس سوره ناس و پس از آن سوره فلق خوانده شود. البته اگر یک سوره تنها هم خوانده شود اشکالی ندارد.
قنوت
- پس از آن در قنوت دست چپ را بالا برده و با دست راست تعداد اذکار را می‌شماریم.
- در این قنوت چهل مؤمن را بدین نحو دعا می‌کنیم: “اَللّهُمَّ اِغْفِر لِلْمومِنینَ وَ اَلْمومِناتْ وَ اَلْمُسلِمینَ وَ اَلْمُسلِماتْ”.
- سپس هفتاد مرتبه با ذکر “استغفرالله ربّی و اتوبُ الیه” از خداوند طلب استغفار کرده و پس از آن هفت مرتبه ذکر “هذا مقامُ العائِذِ بکَ منَ النّارِ” را می‌گوییم یعنی: “این جایگاه کسی است که از آتش جهنم به تو پناه می‌برد”
- سپس سیصد مرتبه از خداوند با ذکر”العفو” طلب بخشش می‌کنیم
- در نهایت نیز با ذکر “ربّ اغفرلی و ارحمنی وتُب عَلیَّ انّکَ انتَ التّوابُ الغفُورُ الرّحیم” از خداوند طلب بخشش، رحم و پذیرفتن توبه خواهیم کرد.
- در این قنوت علاوه بر اذکار یاد شده می‌توان سایر دعا‌ها و اذکار را نیز بر زبان آورد.
نماز تهجد شیعه
در احادیث شیعه تأکید فراوانی برای خواندن این نماز دیده می‌شود. همچنین ثمرات بخصوصی از جمله صحت اعضای بدن، ضامن رسیدن روزی، خشنودی خداوند و غیره نیز برای این نماز بیان شده است. نحوه خواندن این نماز از نظر شیعه به همان نحوی است که در بالا بیان شد.
نماز تهجد اهل سنت
همانند سایر مسائل و احکام، نحوه خواندن این نماز نیز جمله تفاوت‌های بین شیعه و اهل سنت است. این تفاوت‌ها را باید در تعداد رکعات، نحوه خواندن نماز وتر و … جستجو کرد. در ادامه به بیان فتاوای اهل سنت در این خصوص خواهیم پرداخت.
۱. نحوه خواندن نماز تهجد از نظر حنبلیه
نماز وتر مستحبی مؤکد است، این نماز حداقل یک رکعت و حداکثر یازده رکعت دارد که آن را می‌توان به صورت سه رکعتی، پنج رکعتی، هفت رکعتی و یا یازده رکعتی نیز خواند. این نماز را می‌توان به صورت دو رکعت دو رکعت و یا به صورت کامل و پشت سر هم با یک سلام در انتهای نماز به جا آورد. قنوت را نیز می‌توان به دو صورت انجام داد: یا پس از رکوع آن را به جا آورد و یا قبل از رکوع، البته مورد اول مورد تاکید بیشتری قرار گرفته است. در هنگام قنوت مستحب است دست را تا بالای سینه آورد به نحوی که کف آن به دسمت آسمان باشد، همچنین پس از آن مستحب است دست را بر روی صورت کشید.
۲. نحوه خواندن نماز تهجد از نظر حنفیه
نماز وتر سه رکعت پشت سر هم با یک سلام در انتهای آن است؛ بدین صورت که در هر رکعت ابتدا سوره حمد و پس از آن سوره‌ای از سوره‌های قرآن خوانده می‌شود. قنوت در نماز وتر واجب است. همچنین نماز وتر را نمی‌توان به صورت جماعت خواند مگر در ماه رمضان.
۳. نحوه خواندن نماز تهجد از نظر شافعیه
در بین مستحبات مؤکد، نماز وتر تاکید بیشتری دارد. نماز وتر حداقل یک رکعت و حداکثر یازده رکعت دارد که می‌توان آن را به صورت دو رکعت دو رکعت و یا به صورت پشت سر هم با یک سلام در رکعت آخر خواند. در ماه رمضان مستحب است این نماز به صورت جماعت خوانده شود. همچنین خواندن قنوت در این نماز در نیمه دوم ماه رمضان مستحب خواهد بود. بلند خواندن قنوت برای امام و آهسته خواندن آن برای مأموم مستحب است
۴. نحوه خواندن نماز تهجد از نظر مالکیه
روایات مالکیه بر نماز وتر پس از نمازِ طواف، بیشترین تاکید را دارد. نماز وتر یک رکعت است و وصل کردن آن به نماز شفع مکروه خواهد بود. در نماز وتر قنوتی وجود ندارد. خواندن نماز شفع قبل از نماز وتر بهتر بوده و به جماعت خواندن این دو فقط در ماه رمضان مستحب است.
بهترین زمان اقامه نماز تهجد
۱. بهترین زمان اقامه از نظر شیعه
از نظر شیعه، زمان اقامه این نماز از ابتدای نیمه شب تا اذان صبح است. همچنین بهترین زمان اقامه نماز شب، نزدیک‌ترین وقت به اذان صبح خواهد بود.
۲. بهترین زمان اقامه از نظر اهل سنت
زمان اقامه این نماز از نظر چهار گروه حنبلیه، حنفیه، شافعیه و مالکیه، پس از نماز عشا تا قبل از اذان صبح بوده و بهترین زمان اقامه از نگاه آنان، یک سوم پایانی شب است.
سخن آخر
نماز تهجد یا نماز شب یکی از مستحبات مورد تاکید شیعه و اهل سنت است. از نگاه شیعه، این نماز یازده رکعت دارد؛ که به صورت چهار نماز دو رکعتی همانند نماز صبح، یک نماز دو رکعتی به نیت نماز شفع و یک نماز یک رکعتی به نیت نماز وتر خوانده خواهد شد. برای این نماز آداب بخصوصی بیان شده است. هم چنین تفاوت‌هایی نیز از نظر شیعه و اهل سنت در نحوه خواندن این نماز وجود دارد. پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با این نماز، مطلب فضیلت نماز شب در احادیث را نیز دنبال کنید. در پایان، مشتاقانه منتظر دریافت سوالات و دیدگاه‌های شما در این خصوص هستیم.
