کهن الگوی دیونوسوس؛ خدای شراب، خلسه و عشق

بروزرسانی: ۱۱ آذر ۱۴۰۰

کهن الگوی دیونوسوس (Dionysus Archetype) یک الگوی شخصیتی در ناخودآگاه جمعی بشر است که نماد آن دیونوسوس خدای شراب، خلسه و عرفان در یونان باستان است.

نسخه صوتی این مطلب را بشنوید! 🎧

ستاره | سرویس روانشناسی – کهن الگو‌ها نقطه تلاقی روانشناسی و اسطوره شناسی هستند. کهن الگو یا آرکتایپ (Archetype) گرایشی ذاتی است که در ضمیر ناخودآگاه جمعی بشر وجود داشته و او را به سمت ویژگی‌های شخصیتی خاص می‌کشاند. انرژی همه کهن الگو‌ها می‌تواند هم در زنان و هم در مردان موثر باشد، با این حال شینودا بولن، روانشناس تحلیلی چندین کهن الگوی زنانه و مردانه را معرفی کرده که نماد آن‌ها خدایان و خدابانوان یونان باستان هستند. در این مقاله به بررسی کهن الگوی دیونوسوس می‌پردازیم.

کهن الگوی دیونوسوس

دیونوسوس خدا

دیونوسوس خدای شراب، شادی، عرفان و عشق است که در میان رومیان، باکوس نامیده می‌شود. او تنها خدایی است که از یک مادر فانی متولد شده و بین خدایان و انسان ستوده‌ترین ایزد بود. مادر دیونوسوس پیش از تولد او مرد و زئوس برای محافظت از او در برابر دشمنی و حسادت هرا (ایزد بانوی ازدواج) او را به خاله‌اش سپرد تا چون یک دختر بزرگ شود. سپس زئوس او را به پریان زیبارو سپرد و دیونوسوس از آن‌ها رمز و راز‌های طبیعت و روش درست کردن شراب را آموخت. در برخی از مناطق یونان باستان زنان، دیونوسوس را می‌پرستیدند. دیونوسوس تنها فرمانروایی بود که به جای تلاش برای تسلط بر زنان آنان را نجات می‌داد. قلمرو او عشق ورزی و رقص است.

دیونوسوس به عنوان کهن الگو

کهن الگوی دیونوسوس سرشار از احساسات متناقض است. او نکات مثبت و منفی زیادی دارد تا جایی که این آرکتایپ را هم می‌توان در عرفا و هم در قاتل‌ها مشاهده کرد! در واقع زنان و مردانی که به دنبال لذت، شادی و هوس‌های متناقض هستند تحت تاثیر این کهن الگو قرار دارند.
دیونوسوس خود را خاص و یک کودک الهی می‌پندارد و همین سازگار شدن او با زندگی عادی را دشوار می‌کند. او غرور کاذبی دارد که باعث می‌شود بیش از حد خود را مهم بداند.
وجه عرفانی دیونوسوس به توانایی او در رویابافی بازمی‌گردد. ویژگی که اغلب دخترانه نامیده می‌شده و پسر‌ها از کودکی برای سرکوب آن تشویق می‌شوند. کهن الگوی دیونوسوس فرد را وامی‌دارد که در احساسات خود غرق شده و وظایف خود را نادیده بگیرد. او دوست دارد همیشه جوان بماند و به سمت موسیقی و مواد مخدری که برایش توهم ایجاد کند، تمایل پیدا می‌کند.

این کهن الگو به خوبی می‌تواند با زنان ارتباط برقرار کرده و حالات و احساسات آن‌ها را درک کند. او پیوندی عمیق با مادربزرگ خود دارد و حس مادرانه زنان را برمی‌انگیزد. در واقع زن ایده آل آن‌ها کسی است که همزمان بتواند هم معشوقشان باشد و هم مادرشان.
بیدار شدن کهن الگوی دیونوسوس در یک فرد می‌تواند به «شمن» بودن او کمک کند. شمن‌ اصطلاحی است که قبایل بومی آمریکا برای افرادی به کار می‌بردند که رابط بین دو عالم (عالم مادی و عالم نادیدنی) هستند. در این قبایل اگر قرار باشد مردی شمن شود، از کودکی با زنان بزرگ شده و گاهی لباس دخترانه می‌پوشد، به این ترتیب در روان او حالات مردانه و زنانه هر دو شکل می‌گیرد؛ دو جنسیتی روانی به فرد کمک می‌کند احساسات زنانه و مردانه را تجربه کند. این کهن الگو اگر در زنان بیدار شود آنان را به لذت بردن از زندگی و خوشگذرانی دعوت می‌کند.

کهن الگوی دیونوسوس

آرکتایپ دیونوسوس تضاد‌های بسیاری دارد که می‌تواند از آن‌ها عبور کند. او می‌تواند یک لحظه عاشق و چند دقیقه بعدش فارغ باشد. تمایلات دیونوسوس اگر در یک فرد با شخصیت ضعیف و به صورت افراطی ظاهر شود، می‌تواند هم روی زندگی خود فرد و هم روی زندگی اطرافیان او تاثیر منفی بگذارد. افراد دیونوسوسی در رویا‌های خود چاقو یا شمشیر زیاد می‌بینند که نماد درون متضادشان است. کهن الگوی دیونوسوس باعث می‌شود فرد اغلب در انتخاب‌هایش دچار تردید باشد. تضاد‌های موجود در روان فرد دیونوسوسی موجب تمایلات متضاد در فرد می‌شود، برای مثال او هم بودن با معشوقش را می‌خواهد و هم تمایل دارد او را ترک کند.
هرا خدابانوی ازدواج یکی از دشمنان دیونوسوس است؛ چرا که تمایلاتشان کاملا متفاوت از اوست. هرا ازدواج را یک تعهد همیشگی می‌داند، اما دیونوسوس باعث می‌شود زنان نقش همسر بودن در ازدواج را فراموش کنند.

ویژگی‌های شخصیت آرکتایپ دیونوسوس

یک دیونوسوسی بیش از حد زنانه، صوفی منش، ضد فرهنگ رایج و یا بیش از حد جذاب است. او دیگران را نیز به عیش و نوش دعوت کرده و زندگی معمول دنیوی را به هم می‌ریزد. اکثر افراد انرژی این کهن الگو را در دوران نوجوانی و جوانی در خود احساس می‌کنند. پوشیدن لباس‌های خاص و رنگی، انجام کار‌های مخالف قواعد مثل فرار از مدرسه یا امتحان کردن مواد مخدر در این دوران از تاثیرات دیونوسوس است.

کهن الگوی دیونوسوس تمایلات و ویژگی‌های مردانه و زنانه را با هم دارد.
مردان دیونوسوسی رفتاری متفاوت با الگو‌های رایج مردانه دارند. یا خیلی زنانه رفتار کرده یا خیلی اهل عرفان و سیر و سلوک هستند. در عین حال ممکن است خیلی جذاب و فریبنده باشند.
در این کهن الگو هدفمندی، نظم و تعهد در روابط اهمیت ندارد.
خلقش بی ثبات است و لحظه‌ای کاملا ناامید از زندگی و مدتی بعد خوشحال و امیدوار است.
آن‌ها ممکن است زندگی روزمره را رها کرده و مشغول به خلسه یا معاشقه شوند.
از درون احساس می‌کنند از بقیه بالاتر و برتر بوده و عظیم الشان هستند و از این که در میان انسان‌های نادان گیر افتاده‌اند، رنج می‌کشند. البته این تنها یک احساس درونی است و برای اثبات آن کاری نمی‌کنند.
حوصله ندارند زیاد به چیزی فکر کنند و از کار‌های ذهنی دوری می‌کنند.
بی قید و آزاد هستند و تعهد دادن برایشان مانند اسارت است.
کهن الگوی دیونوسوس فرد را به پوشیدن لباس‌های خاص و متفاوت، استفاده از زیورآلات زیاد و بلند کرن مو‌ها ترغیب می‌کند.
آن‌ها تمایل زیادی به از خود بی خبر شدن و خلسه دارند و برای رسیدن به این حالات بسته به شرایط و نوع شخصیتشان ممکن است از روش‌های مختلفی استفاده کنند؛ از مدیتیشن گرفته تا استفاده از مواد روانگردان و مشروبات الکی.
دیونوسوسی‌ها به عرفان و معنویات علاقه‌مند هستند و گرایش زیادی به ماورالطبیعه دارند.
رابطه خوبی با دوستانش دارد. دوستانش او را دوست داشته و ماند یک کودک لوس به او سرویس داده و از او مراقبت می‌کنند.
عاشق گذران وقت در طبیعت هستند.

دیونوسوس

تضاد‌های ذهنی زیادی دارند. اغلب ممکن است نسبت به یک فرد یا موضوع احساس خاصی داشته و در زمانی دیگر کاملا به آن بی تفاوت باشند. ممکن است از کسی هم خوششان بیاید و در عین حال نبست به او بی علاقگی را نیز حس کنند. هم می‌توانند عاشق همه مردم باشند و در لحظه‌ای از همه متنفر.
تغییرات احساسی برایشان عادی است و این احساسات متغیر خود را نیز نشان می‌دهند.
زیبایی را به خوبی درک و حس می‌کنند و به همین خاطر احساس نزدیکی زیادی به زنان و طبیعت دارند. تعریف کردن از زنان و انجام کارهایی که جامعه آن را زنانه می‌داند برایشان عادی است.
تمایلات جنسی شدیدی دارد و با روابط جنسی به دنبال نوعی تجربیات خاص و خلسه آور است. در واقع انگیزه اش تصاحب یک زن نیست بلکه همان تجربه در لحظه برایش مهم است.
احتمال خودکشی در این افراد زیادتر از بقیه است.
افراد متاثر از آرکتایپ دیونوسوس احساس وابستگی عمیقی به مادرشان دارند.
آنها عاشق عاشق شدن هستند.
احساس می‌کنند زندگی عادی روزانه آنها را خفه کرده و همیشه به اینکه به جایی دور بروند فکر می‌کنند.
اهل رقابت نیستند، چون دیگران را شایسته رقابت نمی‌دانند.
اغلب سعی می‌کنند کار‌ها را به روشی غیر معمول انجام دهند.
او در عین حال که خودش را خاص و متفاوت از دیگران می‌داند از درون احساس پوچی و یاس فلسفی می‌کند.

پذیرش دیونوسوس یعنی پذیرش مرگ و رنج کشیدن. دیانوسوس خدای عاشقی کردن، از خود بی خود شدن و رنج کشیدن است و اگر به تعادل نرسد ممکن است منجر به دیوانگی شود.

تاثیر دیونوسوس در طول زندگی

۱- کودکی دیونوسوس

دیونوسوس در کودکی دوست دارد لباس‌های دخترانه بپوشد و بازی‌هایی انجام دهد که از نظر جامعه دخترانه محسوب می‌شوند. او به رنگ‌ها و موسیقی علاقه‌مند است و دوست دارد تجربیات حسی زیادی داشته باشد. آن‌ها کودکان متوقع و بازیگوشی هستند. واکنش پدر و مادر به رفتار دیونوسوسی باعث می‌شود او از خود تصویر مثبت یا منفی بسازد. پسران دیونوسوسی بیشتر به مادرشان شباهت دارند تا پدرشان و اگر یک مادر آتنایی و سخت‌گیر داشته باشند از مادرشان نیز دور خواهند شد.

۲- نوجوانی دیونوسوس

دوران نوجوانی برای دیونوسوسی‌ها دورانی بحرانی است. نوسانات عاطفی زیاد و گرایش به سمت تجربه‌هایی خطرناک مثل استفاده از مواد مخدر و احساس گناه پس از سرکشی از موارد بحران‌زا برای آنهاست.

۳- دیونوسوس در دوران تحصیل

با اینکه یک دیونوسوسی، مفاهیمی چون مفاهیم فلسفی را به خوبی درک می‌کند، اما به طور کلی درس خواندن و گرفتن مدرک تحصیلی برایشان اهمیتی ندارد. آن‌ها ترجیح می‌دهند بیشتر وقت خود را صرف تجربه‌های حسی و بی بند و باری کنند.

۴- شغل دیونوسوس

کهن الگوی دیونوسوس با کار کردن جور در نمی‌آید. آن‌ها هیچ کاری را مناسب و لایق خود نمی‌دانند. از نظر یک دیونوسوسی دیگر افراد جامعه باید شرایط زندگی راحت آن‌ها را مهیا کنند. قدرت و شهرت یا موفقیت در مشاغل رقابتی جذابیتی برایشان ندارد. آن‌ها اغلب در دنیای کار دچار مشکل می‌شوند و ترجیح می‌دهند وقت خود را در خانه بگذرانند. البته برخی از آن‌ها نیز می‌توانند در حرفه خود موفق شوند، مخصوصا در حوزه‌هایی خلاقانه مثل نویسندگی، نوازندگی یا بازیگری، حوزه‌هایی که بتواند بین استعداد‌های خود و جنبه‌های تاریکش ارتباط برقرار کند. علاقه به عرفان و معنویت نیز ممکن است آنها به سمت عالم روحانی یا کشیش شدن بکشاند.

۵- میانسالی و پیری

میانسالی نیز می‌تواند برای دیونوسوسی بحران ایجاد کند، مخصوصا اگر درگیر مواد مخدر، الکل یا شکست‌های شغلی باشد. اما اگر بتواند تعهد و انجام کار‌هایی مفید و معنادار را به زندگی خود وارد کند، با پختگی روانی می‌تواند زندگی شاد و خلاقی داشته باشد.
بسته به اینکه چگونه از بحران میانسالی عبور کند، پیری متفاوتی خواهد داشت؛ ممکن است هنوز درگیر مشکلاتی چون اعتیاد و مسائل مالی و کاری باشد، اگر ثروتمند باشد دوران پیری را با سرخوشی و با حالت‌های نوجوانی می‌گذراند و اگر حالت‌های دیونوسوسی به پختگی رسیده باشد می‌تواند احساسات غنی را تجربه کند.

۶- روابط با دیگران

مرد دیونوسوسی خیلی به ارتباط با همجنسان خود علاقه‌مند نیست چراکه با آنان احساسات مشترک زیادی ندارد. ترجیح می‌دهد شخصا عمل کند تا اینکه عضو یک گروه مردانه باشد. با این حال با مردان هرمسی رابطه خوبی دارد و رابطه با مردان آپولویی که نقطه مقابل هم هستند نیز برای هر دو طرف جذاب است.
برعکس، در اطراف مردان دیونوسوسی زنان زیادی هستند. روحیات حساس و علاقه او به زیبایی، زنان را به سویش جذب کرده و اغلب به شکلی مادرانه از او مراقبت می‌کنند. او به راحتی با زنان ارتباط برقرار کرده و حرفشان را به خوبی می‌فهمد. بین او و زنان رابطه‌ای بر پایه اعتماد و صمیمیت حاکم است.

۷- ازدواج

او همسری می‌خواهد که همه چیز به او بدهد، اما چیزی از او نخواهد. زنی که هم مثل یک همسر و هم مثل یک مادر به او سرویس دهد، اما مزاحم فضای شخصی او نشده و انتظاری از او نداشته باشد. او نان آور قابل اعتمادی برای خانه نیست و حتی از لحاظ احساسی نمی‌توان او را به خوبی پیش بینی کرد. در عین حال که روابط جنسی برایش اهمیت دارد و انرژی روانی زیادی صرف آن می‌کند.

۸- رابطه با فرزندان

یکی از نماد‌های آرکتایپ دیونوسوس کودک درون الهی است. او خودش کودکی است که توقع دارد دیگران به او سرویس دهند، بنابراین نمی‌تواند به فرزندانش خیلی بپردازد. او فردی بی ثبات است که نمی‌توان به او تکیه کرد، بنابراین فرزندانش نیز بی اعتماد و بی ثبات خواهند شد. او نمی‌تواند مانند یک پدر سنتی رفتار کرده و نیاز‌های فرزندانش را از لحاظ مالی و اجتماعی برطرف سازد. اما احتمالا می‌تواند رابطه‌ای صمیمانه با فرزندانش داشته باشد.

پرورش دیونوسوس

از آنجا که کهن الگوی دیونوسوس به جای توجه و تمرکز به اهداف و آینده، در لحظه حال زندگی می‌کند فردی که فاقد انرژی این آرکتایپ باشد، نمی‌تواند از لحظه‌هایش لذت ببرد. چنین افرادی خشک و بی احساس هستند و احساس شادی و رضایت ندارند.
پرورش این آرکتایپ به شکل متعادل و به کارگیری آن در شرایط مناسب می‌تواند هیجان، احساس و شادی را مخصوصا به زندگی مردان بیاورد. برای بیدار کردن دیونوسوس تمرینات عملی زیر را امتحان کنید.

با زنان و افراد فراجنسیتی در ارتباط باش، به حرف‌هایشان گوش کن، سعی کن درکشان کرده و با آن‌ها هم‌کلام شو.
به خداوند ایمان داشته باش و مطمئن باش او خواسته‌های تو را برآورده کرده و به نیازهایت پاسخ می‌دهد.
به این فکر کن که هستی در دستان توست و کائنات در تعادل با تو شکل گرفته‌اند.
بپذیر که اطرافیانتان می‌توانند عاشقانه به تو خدمت کرده و تو هم می‌توانی به آن‌ها خدمت کنی.
از دیدن خون نترس و به جای آن از دیدن آن به عنوان جریانی از زندگی لذت ببر.

کهن الگوی دیونوسوس

جنبه‌های منفی و مشکلات روانی

کهن الگوی دیونوسوس بیش از دیگران دچار مشکلات روانی می‌شود و حتی اطرافیانش را نیز در معرض آسیب‌های روحی قرار می‌دهد. مخصوصا اگر در جامعه‌ای باشد که بسیار خشک و اخلاقی است، فشار روحی زیادی بر او وارد خواهد شد.

در جامعه‌ای که شباهت به دختران ضد ارزش به حساب بیاید یک پسر دیونوسوسی ممکن است با اعتماد به نفس ضعیف بزرگ شود. او در عین حال خود را فردی خاص می‌داند و همین می‌تواند باعث شود یک اعتماد به نفس کاذب و احساسی دروغین از خود در او شکل بگیرد.
او مایل است همیشه جوان بوده و زندگی خود را به خوشگذرانی طی کند.
او مجبور است مدام با تضاد‌ها و تردید‌های درونی و احساسات متناقضی مثل هیجان و سردی، خواستن و نخواستن یا تامل و شتابزدگی مبارزه کند. ویژگی‌های متضاد او همیشه در حال مبارزه با یکدیگر هستند و رنج حاصل از آن او را به سمت استفاده از الکل و مواد مخدر می‌کشاند. از نظر یونگ پیدا کردن راهی برای رسیدن به تجربه‌های معنوی می‌تواند این افراد را از مصرف الکل و اعتیاد به آن دور کند.
در این افراد بیماری‌های روان تنی دیده می‌شود که نتیجه در برگرفتن کل وجود او توسط نشانه‌های دیونوسوسی است.
فرد متاثر از آرکتایپ دیونوسوس می‌تواند برای اطرافیانش نیز مشکلاتی به وجود بیاورد. برای مثال زنی که با مرد دیونوسوسی در ارتباط است ممکن است به سمت مواد مخدر و الکل کشیده شود، مخصوصا اگر شخصیت بی ثباتی داشته باشد که زود تحت تاثیر دیگران قرار می‌گیرد. او همچنین می‌تواند موجب برهم خوردن رابطه زناشویی شده و در زندگی همسر خود آشوب ایجاد کند.

اسطوره دیونوسوس

تعدیل دیونوسوس و رشد شخصیت

مردان و زنان دیونوسوسی شاید نتوانند در نهایت مانند افراد عادی جامعه رفتار کنند، اما می‌توانند برای یک زندگی عادی این کهن الگو را در خود تعدیل نمایند.

افراد دیونوسوسی باید بتوانند احساسات خود را بدون قضاوت کردن بپذیرند. در عین حال باید شخصیت قوی داشته باشند تا در در مقابل افکار و احساسات خود زود تسلیم نشوند و مطابق آن‌ها عمل نکنند.
پرورش کهن الگو‌های دیگر می‌تواند به فرد دیونوسوسی کمک کند. بیدار کردن زئوس (آرکتایپ پدر) به او از مراقبت از فرزندان و پذیرش تفاوتش با دیگران کمک می‌کند. کهن الگوی هرمس (آرکتایپ پیام آور) به او کمک می‌کند تا بهتر با دیگران ارتباط برقرار کرده و درک کند احساساتش موقتی هستند. همچنین لازم است در هر فردی در کنار کهن الگوی دیونوسوس که نماد نیمکره راست و احساسات است، کهن الگوی آپولو که نماد نیمکره چپ و تفکر منطقی است رشد یابد. بیداری هر دوی این آرکتایپ‌ها در کنار هم می‌تواند به روان انسان تعادل بدهد.
عشق برای دیونوسوس خاص و مست کنده است و احساس یگانگی حاصل از آن او را به معشوقش نزدیک می‌کند. لازم است یک دیونوسوسی عاشق، چاشنی تعهد را به رابطه عاشقانه خود اضافه کند.

سخن آخر

به طور کلی می‌توان گفت که آرکتایپ دیونوسوس، عارف و عاشق است، به دنبال موسیقی، لذت و شادی و اهل خلسه و رهایی است و خیلی محتمل است که یک معتاد یا یک آواره سرگردان شود. او که غرق در زمان حال است روحی لطیف و طبیعتی زنانه دارد. نتیجه اینکه بیداری متعادل کهن الگوی دیونوسوس می‌تواند به رشد احساسات و لذت از زیبایی در افراد کمک کند، اما اگر این آرکتایپ بر فرد مسلط باشد، مشکلات فراوانی را به دنبال خواهد داشت.
شما کسی را می‌شناسید که تظاهری از شخصیت دیونوسوس باشد؟ چقدر با شخصیت شناسی مرتبط با کهن الگو‌ها آشنا هستید؟ اگر به این موضوع علاقه‌مند هستید پیشنهاد می‌کنیم کهن الگوی آرس؛ شخصیت شناسی آرکتایپ جنگ و کهن الگوی پرسفون؛ شخصیت شناسی آرکتایپ دختر را نیز در ستاره بخوانید.

آنچه دیگران می‌خوانند